Türkçede Samed Behrengi ve Çocuk Kitaplarının İzini Sürmek

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 2, 203 - 233, 30.12.2021

Büşra Yaman

Öz

Bu çalışmada Samed Behrengi’nin çocuk edebiyatı eserlerinin çeviri yoluyla Türkçede yeniden oluşturulmasının izi sürülecektir. Artsüremli inceleme sonucunda Behrengi’nin çocuk edebiyatı eserlerinin kitap olarak 1970’li yıllardan beri Türkçeye sürekli yeniden çevrildiği ya da yeniden yayınlandığı gözlenmiştir. 1970’li yıllardan 2000’li yıllara uzanan zaman diliminde Türkiye’de Behrengi’nin Türkçe çevirilerinin ve baskılarının süreklilik göstermesi içinde yer aldığı toplumsal, kültürel, siyasi ve ekonomik koşullarla birlikte sorgulanacaktır. Çocuk kitaplarının yazılı metinlerin yanı sıra görsel metinlerden de oluşan çok-modlu özelliği ve Behrengi’nin Türkçedeki aktarım süreçlerinin tarihsel izlenmesi sonucunda ortaya çıkan aktarım pratiklerinin çoğulluğu, çocuk edebiyatında “çeviri” kavramının tartışılması gerektiğine işaret etmektedir. Çocuk edebiyatı eserlerinin çeşitli işlevler yüklenerek on altı sayfalık bir okul öncesi resimli kitaptan tam metin aktarımlarına, çevirmenlerden illüstratörlerin ya da ressamların çeşitliliğine uzanan farklı aktarım pratikleri tespit edilmiştir. Behrengi ve çocuk edebiyatı eserleri üzerine oluşturulan söylemin ve çeviri eserlerin Türkiye’nin son elli yılda geçirdiği toplumsal ve kültürel dönüşümlerden etkilendiği bulunmuştur. Türkçede Behrengi’nin ve Türkçe çevirilerinin artsüremli olarak ele alınması Türkiye’de çocuk edebiyatı anlayış(lar)ının ve buna bağlı olarak çeviri pratiklerinin değişimini ve çoğulluğunu da izlenebilir kılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

resimli çocuk kitabı, çeviri, Samed Behrengi, yazılı anlatı, görsel anlatı, tarihyazımı

Tracing Samad Behrangi and His Children’s Books in Turkish

Öz

In this study, it is traced that Samed Behrengi's children's literature works are reconstructed in Turkish through translation. The diachronic analysis displays that Behrengi's children's literature works have been constantly (re)translated and/or (re)published into Turkish in the book format since the 1970s. Turkish translations and editions of Behrengi, which show continuity in Turkey in the period from the 1970s to the 2000s, are questioned with the social, cultural, political and economic conditions of the decades. The multimodality of children's books consisting of visual texts as well as written texts and the plurality of transfer practices that emerged as a result of the historical tracking of Behrengi's transfer processes in Turkish indicate that the concept of "translation" in children's literature needs to be discussed. Different transfer practices have been identified, ranging from a sixteen-page preschool illustrated book to full-text transfers, from a wide range of translators to illustrators or painters, by loading various functions to these translated children's books. It has been found that the discourse on Behrengi and his children's books, and Turkish translations have been affected by the social and cultural transformations Turkey has undergone in the last fifty years. The diachronic investigation of Turkish translations of Behrengi makes the change and plurality of children's literature understanding(s) and, accordingly, translation practices observable in Turkey.

Anahtar Kelimeler

illustrated children’s book, translation, Samed Behrengi, verbal narrative, visual narrative, historiography

Kaynakça

• Referans1 Akbal, O. (1975). Bir Küçük Kara Balık. Cumhuriyet Gazetesi, 8 Haziran 1975, 2.
• Referans2 Aksoy, N. B. (2010). The Relation Between Translation and Ideology as an Instrument for the Establishment of a National Literature. Meta, 55(3), 438–455.
• Referans3 Akşun, Ş. (2020). Dünyayı Küçük Karabalıklar Kurtaracak. İstanbul: Destek Yayınları.
• Altınkaynak, H. (1997). Tatilde Neler Okumalı? Milliyet, 25 Ocak 1997, 21. <http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/Ara.aspx?araKelime=behrengi&isAdv=false> Erişim tarihi: 18 Ekim 2021.
• Alver, A. (2012). 12 Eylül 1980 askeri darbesi ‘Devrimciler’ ile ‘Yüz:1981’ romanlarından hareketle 12 Eylül döneminde yaşanan devlet güdümlü baskı ve şiddet sorunsalı. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1, 5-22.
• Bassiri, K. (2018). Whatever Happened to The Little Black Fish? Iranian Studies, C.51, No.5, 693-716.
• Behrengi, S. (1977). “Semet Behrengi”, Pancarcı Çocuk. Çev. Metin İlkin, Resimleyen: Tan Oral. İstanbul: Tayko Çocuk Yayınları. 5-7.
• Behrengi, S. (1991). “Birkaç Söz”, Bir Şeftali Bin Şeftali. Çev. Gürel Demirel, Kapak resmi: Şükran Sel, İç resimler: Gamze Baltaş. İstanbul: Sim Yayınevi. 54-55.
• Berk Albachten, Ö. & Tahir Gürçağlar, Ş. (2019a). Perspectives on Retranslation: Ideology, Paratexts, Methods. New York/Londra: Routledge.
• Berk Albachten, Ö. & Tahir Gürçağlar, Ş. (2019b). Studies from a Retranslation Culture: The Turkish Context. Singapore: Springer.
• Berk Albachten, Ö. & Tahir Gürçağlar, Ş. (2020) Retranslation and multimodality: Introduction. The Translator, 26:1, 1-8.
• Berk, Ö. (2004). Translation and Westernisation in Turkey from the 1840s to the 1980s. İzmir: Ege Yayınları.
• D’hulst, L. (2001). Why and how to write translation histories? Crop [ Special issue: Emerging views on translation history in Brazil], 6, 21-32.
• Dybiec-Gajer, J. Oittinen, R. & Kodura, M. (2020). Negotiating Translation and Transcreation of Children’s Literature: From Alice to the Moomins. Singapore: Springer.
• Ekmekçi, A. (2008). The Shaping Role of Retranslations in Turkey: The Case of Robinson Crusoe. Yüksek Lisans Tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Erdoğan, F. (2019). Çocuklar için Yazmak. İstanbul: Binbir Kitap.
• Fazeli, N. (2006). Politics of Culture in Iran: Anthropology, Politics and Society in the Twentieth Century. London/New York: Routledge.
• Fereshteh, M. H. (1993). International Rural Education Teachers and Literary Critics: Samad Behrangi's Life, Thoughts, and Profession. 1992 Annual Conference of the Comparative and International Education Society, Kingston, Jamaica, 16-19 Mart 1993. <https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED364542.pdf> Erişim tarihi: 15 Ekim 2021.
• Feyzioğlu, E. (1988). 10 Kitaba Özgürlük. Milliyet, 10 Şubat 1988, 2 ve 13. <http://gazetearsivi.milliyet.com.tr/GununYayinlari/PWdVRKaKZeB_x2B_bDLSVhP2YQ_x3D__x3D_> Erişim tarihi: 18 Ekim 2021.
• Gezgin, U. B. (2017). Eskimeyen Bir Yazın Evreni: 30 Yıl Sonra Yeniden Behrengi. Bianet, 24 Haziran 2017. <https://m.bianet.org/biamag/sanat/187701-eskimeyen-bir-yazin-evreni-30-yil-sonra-yeniden-behrengi> Erişim tarihi: 16 Ekim 2021.
• Gürbilek, N. (2007). Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin Kültürel İklimi. İstanbul: Metis.
• Hızlan, D. (2007). Telif Hakkı Kutsaldır. Hürriyet, 21 Şubat 2007, <https://www.hurriyet.com.tr/telif-hakki-kutsaldir-5989040> 15 Ekim 2021.
• Irmak, Ç. (2005). Küçük Karabalık’ı Defalarca Yüzdürmek Lazım Okyanusta. Radikal Kitap, 11 Kasım 2005.
• İleri, S. (1975). Çocuklar İçin. Politika, 8 Kasım 1975, 7.
• Kaindl, K. (2013). Multimodality and translation. (Eds.) C. Millan & F. Bartrina. The Routledge Handbook of Translation Studies. New York/London: Routledge, 49-70.
• Kansu-Yetkiner, N. & Yetkin-Karakoç, N. (2015). Yüzyıllık Süreçte Tevfik Fikret'in Şermin Yapıtı Bağlamında Diliçi Çeviri ve Yanmetin Olgusu. Bilig, C.75, 195-225.
• Kansu-Yetkiner, N. (2009). Manipulation of Gendered Discourse in Translation: The Case of Pollyanna in Turkish. (Eds.) H.C.Omar, H.Haroon and A.A.Ghani. The Sustainability of the Translation Field, Kuala Lumpur: Malaysian Translators Association, 421-434.
• Kansu-Yetkiner, N. (2016). Banned, Bagged, Bowdlerized: A Diachronic Analysis of Censorship Pratices in Children’s Literature of Turkey. History of Education and Children’s Literature, C.XI, No:2, 101-121.
• Kansu-Yetkiner, N., Duman, D., Yavuz, Y. & Avşaroğlu, M. (2018). Erken Cumhuriyet Döneminden Günümüze Çocuk Edebiyatındaki Çevre Odaklı Kültürel Sözcüklerin Çevirisine Niceliksel Bir Yaklaşım. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, C.29, No:2, 57-82.
• Karaosmanoğlu, G. (2016). Dünyanın En Devrimci Çocuğu: Küçük Kara Balık. Bianet, 20 Şubat 2016. <https://m.bianet.org/biamag/kitap/172289-dunyanin-en-devrimci-cocugu-kucuk-kara-balik> Erişim tarihi: 20 Ekim 2021. Karimi-Hakkak, A. (1977). The Little Black Fish and Other Modern Persian Stories by Samad Behrangi, Mary Hooglund and Eric Hooglund. Iranian Studies, C.10, No.3 (Yaz 1977), 216-222.
• Kayaoğlu, T. (1998). Türkiye’de Tercüme Müesseseleri. İstanbul: Kitabevi.
• Ketola, A. (2018). Picturebook Translation as Transcreation. (Eds.) H. Juntunen, K. Sandberg & M. K. Kocabaş. In Search of Meaning: Literary, Linguistic, and Translational Approaches to Communication. Tampere: University of Tampere. 127-143.
• Kurultay, T. (1999). Cumhuriyet Türkiyesi’nde Çevirinin Ağır Yükü ve Türk Hümanizması. Studien zur deutschen Sprache und Literatur, 11, 13-36.
• Mutluay, R. (1975). Çocuklara ve Herkese. Cumhuriyet, 25 Eylül 1975, 7.
• Oittinen, R. (2000). Translating for Children. New York/London: Garland Publishing, Inc.
• Okumuş, S. (2015). Modern Güney Azerbaycan Edebiyatı. Yeni Türkiye, 21(76), 396-412. <http://www.salihokumus.com/upload/dosya/20160309__8009607196.pdf> Erişim tarihi: 21 Ekim 2021.
• Oral, Z. (1977). Çocuk Oyunları. Tiyatro, Milliyet, 22 Nisan 1977, 12.
• Önder, N. (2019). Bir Zamanlar İstanbul Çocuk Kitapları Fuarı: Prof. Dr. Meral Alpay’ın Anısına! Türk Kütüphaneciliği, 33, 4(2019), 315-334.
• Öz, E. (1976). 1975’te Çocuk Edebiyatımız. Nesin Vakfı Edebiyat Yıllığı 1976. İstanbul: Tekin Yayınevi, 102-157.
• Pereira, N. M. (2008). Book Illustration as (Intersemiotic) Translation: Pictures Translating Words. Meta, 53(1), 104–119.
• Polat, İ. (2009). Küçük Kara Balık Yeniden. Bianet, 23 Aralık 2009. <https://m.bianet.org/biamag/cocuk/119046-kucuk-kara-balik-yeniden> Erişim tarihi: 20 Ekim 2021.
• Pym, A. (2018). A typology of translation solutions. JoSTrans, 30, 40-65.
• Sezer, S. (2012). Behrengi’nin Masalı. İyi Kitap, No.46(Aralık), <https://www.iyikitap.net/2012/12/01/behrenginin-masali/> Erişim tarihi: 20 Ekim 2021.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2008). The politics and poetics of translation in Turkey, 1923-1960. Amsterdam/New York: Rodopi.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2011). Gulliver Travels in Turkey: Retranslation and Intertextuality. (Ed) Lance Weldy, Crossing Textual Boundaries in International Children’s Literature, Newcastle: Cambridge Scholars, 44-58.
• Tahir Gürçağlar, Ş. (2014). The translational anatomy of a children’s magazine: The life and times of Doğan Kardeş. TRANS, 18, 15-33.
• Tanju, S. (1975). Bir İran Masalı. Cumhuriyet Gazetesi, 31 Mart 1975, 2.
• Taşdemir, M. (2009). Derenin Sonu, Denizin Başı. Radikal Kitap, 13 Kasım 2009. <http://www.radikal.com.tr/kitap/derenin-sonu-denizin-basi-964387/> Erişim tarihi: 20 Ekim 2021.
• Temelkuran, E. (2004a). Kayıp Balık. Kıyıdan, Milliyet, 30 Ocak 2004, 13.
• Temelkuran, E. (2004b). Kara Balık Izgara. Kıyıdan, Milliyet, 17 Kasım 2004, 15.
• Ural, Y. (2006). Tatilde Neler Okuyalım? Milliyet Çocuk Miço, Milliyet, 11 Haziran 2006, 20.
• Ülken, H. Z. (2007). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü. İstanbul: Türkiye İş Kültür.
• Üstün Külünk, S. (2019). Recontextualizing Turkish Islamist Discourse: Hilal (1958-1980) as a Site of Translational Repertoire Construction. Doktora Tezi. Boğaziçi Üniversitesi.
• Weissbrod, R. & Kohn, A. (2015). Re-Illustrating Multimodal Texts as Translation: Hebrew Comic Books Uri Cadduri and Mr. Fibber, the Storyteller. New Readings, 15, 1-20.
• Yaman Topaç, B. (2020). Türkçe Çocuk Edebiyatı Alanında Çeviri 1970-1980. Yayınlanmamış doktora tezi. İstanbul Üniversitesi.
• Yaman, B. (2021). Abdullah Özkan ile telefon görüşmesi. 14 Ekim 2021.
• Yavuz, H. (1975). Behrengi’nin Masalları. Milliyet Sanat, Sayı:141. Elmas, Y. (1977). Behrengi ve Çocuk. Yeni Toplum, Sayı:14, 35-52.
• Yılmaz Kutlay, S. (2020). Çeviribilimde “çeviriyaratım”ı (transcreation) konumlandırmak. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (18), 688-698.