BAZI MAKARNALIK BUĞDAY (Triticum durum Desf.) ÇEŞİTLERİNDE KURAKLIK HASSASİYET İNDEKSİNİN BELİRLENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 12 Sayı: 1, 15 - 24, 25.08.2023

Musa TÜRKÖZ Meltem YAŞAR Ramazan KELEŞ Murat Nadi TAŞ Emel OZER Betül KAYITMAZBATIR Telat YILDIRIM Cevat ESER Şah İsmail CERİT İbrahim KARA Sait ÇERİ

Öz

Buğdayın, insan beslenmesinde stratejik açıdan en önemli bitkilerin başında yer almasıyla birlikte, büyüme ve gelişmesini etkileyen çevresel stres faktörlerinden en önemlilerinden olan kuraklıkla mücadele etmek zorundadır. 2025 yılına kadar yaklaşık 1.8 milyar insanın mutlak su kıtlığı ile karşı karşıya kalacağı ve dünya nüfusunun %65'inin su sıkıntısı çeken ortamlarda yaşayacağı tahmin edildiği göz önüne alındığında kuraklık stresi önemli bir sorun olarak her zaman önemsenmesi gereken bir durum olacaktır. Bu çalışma ile 12 adet makarnalık buğday genotipi Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Enstitüsü Konya Merkez lokasyonuna ait deneme alanlarında, sulu ve yağışa dayalı yetiştirme şartlarında denemeleri yürütülmüş, kuraklık hassasiyet indeksi bakımından karakterize edilmiş ve genotiplere ait tane verimleri ile indeks arasında ilişkiler belirlenmiştir. Kuraklık hassasiyet indeksine göre çalışmalarımızda hem kurak alanlar için, hem de yağışa dayalı alanlar için genotiplerin seçilmesine karar verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Makarnalık buğday, genotip, kuraklık hassasiyet indeksi, verim

Kaynakça

• Aghanejad, M., Mahfoozi, S., Sharghi, Y., (2015). Geç Mevsim Kuraklık Stresinin Bazı Fizyolojik Özellikler Üzerindeki Etkileri. Buğday Genotiplerinin Verim ve Verim Bileşenleri Biological Forum-An International Journal, 7(1):1426-1431.
• Akan, E., Ünsal, N.E., Ünsal, A.S., (2021). Kuru Koşullarda Durum Buğday Çeşitlerinin Verim ve Kalitelerini Etkileyen Önemli Parametrelerin Belirlenmesi. ISPEC Tarım Bilimleri Dergisi, 5(1): 246-256.
• Anonim, (2021a). IGC, Uluslararası Tahıl Konseyi. https://l24.im/kH5oMe (Erişim tarihi: 06.01.2022).
• Anonim, (2021b). Türkiye İstatistik Kurumu Bitkisel Üretim İstatistikleri. https://l24.im/pMHWlN (Erişim tarihi: 06.03.2022).
• Anonim, (2021c). İklim Değişikliği ve Arazi Özel Raporu. https://www.tarimorman.gov.tr/TRGM (Erişim Tarihi: 17.09.2021).
• Anonim, (2021d). IPCC, Special raport on climate change. https://www.ipcc.ch/site/assets (Erişim tarihi: 02.12.2019).
• Ashraf, M. "Bitkilerde kuraklığa toleransın sağlanması: son gelişmeler." Biyoteknoloji gelişmeleri 28.1 (2010): 169-183.
• Aydoğan, S., Akçaçık, A.G., Şahin, M., Demir, B., Önmez, H., Türköz, M., Çeri, S. (2012). Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin kalite özelliklerinin belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 21(1): 1-7.
• Aydoğan, S., Şahin, M., Akçacık, A., Türköz, M. (2010). İleri makarnalık buğday hatlarının farklı çevrelerde verim ve kalite özellikleri yönünden değerlendirilmesi. Harran Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi, 14 (4), 23-31.
• Aydoğan, S., Soylu, S. (2017). Ekmeklik buğday çeşitlerinin verim ve verim öğeleri ile bazı kalite özelliklerinin belirlenmesi. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 26 (1), 24-30.
• Ayrancı, R. (2012). Farklı kuraklık tiplerinde ekmeklik buğday genotiplerinin uzaması, morfolojik, verim ve kalite özellikleri yönüyle ıslahta verilerin uygun parametrelerin belirlenmesi. (Doktora tezi). Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya.
• Baloch M., Baloch, A.W., Siyal, N.A., Baloch. S.N., Soomro, A.A., Baloch, S.K., Gandahi, N. (2016). Ekmeklik Buğdayın F1 Hibritlerinde Heteroz Analizi. Sindh Üniversitesi Araştırma Dergisi, 48(2): 261-264.
• Bruckner, P.L., Frohberg, R.C. (1987). "Bahar buğdayında stres toleransı ve adaptasyon 1." Crop Science 27.1 : 31-36.
• Burton, W.G. (1978). "The physics and physiology of storage." The potato crop. Springer, Boston, MA, 545-606.
• Colom, M.R. Vazzana, C. (2003). "Kuraklığa dayanıklı ve kuraklığa duyarlı ağlayan aşk otu bitkilerinin fotosentezi ve PSII işlevselliği." Çevresel ve Deneysel Botanik 49.2: 135-144. Demirel, F., Kahraman, G., Taner, A. (2019). "Kastamonu yöresinden toplanan siyez ve emmer buğdaylarında morfolojik ve fenolojik verilerin kümeleme analizi." Uluslararası Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Dergisi 5.11 : 25-36.
• Doruk-Kahraman, N., Gökmen, S. (2022). Konya Koşullarında Makarnalık Buğdaylarda Bazı Fenolojik ve Morfolojik Özellikler ile Verim ve Verim Unsurlarının Belirlenmesi. Bahri Dağdaş Bitkisel Araştırma Dergisi Journal of Bahri Dagdas Crop Research 11 (1): 40-48.
• Erdem, M., Özdemir, B., Oral, O., Altuner, F., Ülker, M. (2020). Alternatif gübrelerin bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum ssp. vulgare) çeşitlerinde verim ve verim öğelerine etkisi. ISPEC Tarım Bilimleri Dergisi, 4(3):522-541.
• Farahani, S.M., Chaichi, M.R., Mazaheri, D., Afshari. R. T. (2011). Barley Grain Mineral Analysis as Affected by Different Fertilizing Systems and by Drought Stress. J. Agr. Sci. Tech 13: 315–326.
• Fleury, D., Jefferies, S., Kuchel, H., & Langridge, P. (2010). Genetic and genomic tools to improve drought tolerance in wheat. Journal of experimental botany, 61(12), 3211-3222. Fısher, R.A. Maurer, R. (1978). Drought Resıstance in Sprıng Wheat Cultıvars. I. Grain Yield Responses, Aust. J. Agr. Res., 29: 897-912
• Geçit, H.H. (2016). Serin iklim tahılları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları:1640, Ders Kitabı: 591, Ankara.
• Goss Michael, J., Ehlers, W. (2009). "The role of lysimeters in the development of our understanding of soil water and nutrient dynamics in ecosystems." Soil Use and Management 25.3 : 213-223.
• González, J., Juan, B. V. (2006)."Yeni kuraklık frekans indeksi: Tanım ve karşılaştırmalı performans analizi." Su Kaynakları Araştırması 42.11. Graham, P.H., Carroll, P.V. (2003). "Baklagiller: daha fazla kullanım için önem ve kısıtlamalar." Bitki fizyolojisi 131.3 : 872-877.
• Gülmezoğlu, N., İnci, T., (2016). Eskişehir Kuru Koşullarında Ekmeklik ve Makarnalık Buğday Çeşitlerinin Bazı Verim Unsurları, Verim ve Kalite Özelliklerinin Karşılaştırılması. Tarım Bilimleri Araştırma Dergisi 9 (1): 05-08,
• Güngör, H., Dumlupınar Z. (2019). "Bolu'da bulunan bazı ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) çeşitlerinin verimi, verim unsurları ve kalite yönünden değerlendirilmesi." Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi 6.1: 44-51.
• Jackson, M.B., Phool C.R. (2003). "Physiological and molecular basis of susceptibility and tolerance of rice plants to complete submergence." Annals of botany 91.2 : 227-241.
• Johanson, C.M., Qiang, F. (2009). "Hadley cell widening: Model simulations versus observations." Journal of Climate 22.10: 2713-2725.
• Kalefetoğlu M.T., Ekmekci Y. (2009). "Alterations in photochemical and physiological activities of chickpea (Cicer arietinum L.) cultivars under drought stress." Journal of Agronomy and Crop Science 195.5 : 335-346.
• Karaman, M., Seydoşoğlu, S., Çam, B. (2020). Diyarbakır ili koşullarında augmented deneme deseninde ekmeklik buğday (Triticum aestivum L.) genotiplerinin tarımsal özellikler yönünden incelenmesi. Euroasia Journal of Mathematics, Engineering, Natural & Medical Sciences, 7(9):195-205.
• Kaya, Y., Akçura, M., Taner S. (2006). GGE-biplot analysis of multi-environment yield trials in bread wheat Turkish Journal of Agriculture and Forestry. vol. 30: 325–337. Keleş, R., H. Bayrak, G. İmriz. 2019. Tahıl Veriminin Belirlenmesi veYaprak Klorofil İçeriği Bir miktar Kuru Fasulye (Phaseolus vulgaris L.)çeşitler. J. Glob. Yenilik Agric. Sos. Sci.7(2):53-57. Keyantash, J.A., John A.D. (2004). "Toplu bir kuraklık indeksi: Hidrolojik döngüdeki ve yüzey suyu depolamasındaki dalgalanmalara dayalı olarak kuraklık şiddetinin değerlendirilmesi." Su Kaynakları Araştırması 40.9.
• Kırtok, Y., Genç, İ., Çölkesen, M. (1987). ICARDA kökenli bazı arpa çeşitlerinin Çukurova koşullarında başlıca tarımsal karakterleri üzerinde araştırmalar. Türkiye Tahıl Sempozyumu. 6-9 Ekim 1987, 83-89, Bursa.
• Koç, H., (2020). Aspir (Charthamus tinctorius L) Genotiplerinde Fide Devresi Kuraklığının Tohum Verimi, Yağ Oranı ve Yağ Verimine Etkileri, S.Ü. Tarım ve Doğa Dergisi 23 (6): 1626-1633. Kurt, G. (2014). "Bitkisel ve mikrobiyal kökenli preparatların kültür mantarı [Agaricus bisporus (Lange) Imbach]’nda yaş kabarcık (Mycogone perniciosa) ve kuru kabarcık (Verticillium fungicola) hastalık etmenlerine etkilerinin in vivo ve in vitro koşullarında değerlendirilmesi."
• Lipkovich, I.A., Smith, E.P. (2002), Biplot and singular value decomposition macros for Excel, Journal of statistical software, 7, 1-15.
• Mckersie, B.D., Ya'acov, Y.L. (1994). "Oksidatif stres." Kültür bitkilerinde stres ve stresle başa çıkma. Springer, Dordrecht, 15-54.
• Mendeş, M., (2012). Uygulamalı bilimler için istatistik ve araştırma yöntemleri, Kriter Yayınevi, p.
• Mut Z, Aydın N, Bayramolu HO, Özcan H (2009). Interpreting Genotype × Environment Interaction in Bread Wheat (Triticum aestivum L.) Genotypes Using Nonparametric Measures. Turk. J. Agric. For. 33(2): 127-137.
• Poehlman, M.J., Sleper D.A., (1995). Breeding Field Crops. Iowa State University Press., 450p.,Ames, Iowa
• Postel, S.L. (2000). "Su kıtlığı çağına girmek: Önümüzdeki zorluklar." Ekolojik uygulamalar 10.4 : 941-948.
• Punj G., Stewart D.W. (1983) “Cluster analysis in marketing research: Review and suggestions for application,” J. Mark. Res., pp. 134–148.
• Quan, W., Liu, X., Wang, H., Chan, Z. (2016). Kuraklığa dayanıklı iki zıt yonca çeşidinin karşılaştırmalı fizyolojik ve transkripsiyonel analizleri. Bitki Biliminde Sınırlar, 6. 1256.
• Sabaghina, N., Janmohammadi, M. (2014). Evaluation of selection for drought tolerance in some chickpea (Cicer arietinum L.) genotypes. Acta Technologica Agriculturae, p.6-12. DOI: 10.2478/ata-2014-0002.
• Singh, S., Kumar, A., Singh, M. (2016). Ekmeklik Buğdayda (Triticum aestivum L.) Verim ve Verime Katkıda Bulunan Özellikler için Hibrit Performans ve Heteroz. Uluslararası Güncel Araştırma Dergisi, 8(06): 33177-33181.
• Sönmez, F., Kıral, A.S. (2004). Bazı makarnalık buğday çeşitlerinin (Triticum durum Desf.) Erbaa şartlarında adaptasyonlarının incelenmesi. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21(2), 86-93.
• Tanrıkulu, Ö.F. (2018). Diyarbakır’da yaygın olarak yetiştirilen ekmeklik ve makarnalık buğday çeşitlerinde verim kalite ve karlılık. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Şanlıurfa.
• Tatlıdil, H. (1996). Uygulamalı çok değişkenli istatistiksel analiz. Cem Web Ofset Ltd. Şti.
• Tsakiris, G., Pangalou, D., Vangelis, H. (2007). Regional drought assessment based on the Reconnaissance Drought Index (RDI): Water Resources Management, 21: 821-833.
• Tulukçu, E., Sade, B. (2002). Konya Ekolojik Şartlarında Bazı Makarnalık Buğday Genotiplerinin Kuru ve Sulu Şartlardaki Verim ve Kalite Özelliklerinin Belirlenmesi. ANADOLU 12: (1), 65-82.
• Türköz, M., Mut, Z. (2017). Konya ekolojisinde bazı makarnalık buğday genotiplerinin verim ve kalite özelliklerinin belirlenmesi. Selcuk J Agr Food Sci, 31 (2):27-36.
• Wilhite, D.A. (1993). "The enigma of drought." Drought assessment, management, and planning: Theory and case studies. Springer, Boston, MA, 3-15.
• Wilhite, D.A., Michael H.G. (1985). "Understanding: the drought phenomenon: the role of definitions." Water international 10.3 : 111-120.
• Yan, W., Kang, M.S., Ma, B., Woods, S., Cornelius, P.L. (2007). GGE biplot vs. AMMI analysis of genotype‐by‐environment data, Crop Science, 47 (2), 643-653.
• Yurt, E., Kurnaz, A., Sahin, I. (2014). Analysis of education faculty students’ attitudes towards e-learning according to different variables. Social Studies, 28.25: 53.