ERMENİ TEHCİRİ SIRASINDA SAĞLIK SORUNLARINA KARŞI ALINAN TEDBİRLER

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 6, 31 - 51, 28.08.2019

Mustafa Yahya Metintaş

Öz

Ermeniler, asırlarca Anadolu'da Türklerle birlikte barış içinde yaşamış; Osmanlılar zamanında ülke
topraklarının hemen her yerine dağılarak bürokraside, ticaret ve sanat hayatında önemli yerlere
gelmişlerdir. Ancak yirminci yüzyıla doğru batılı emperyalist devletler, çıkarları doğrultusunda
Ermenileri Osmanlı Devleti’ne karşı kışkırtmaya başlayınca, bağımsızlık gibi vaatlere kanan
Ermeniler tarafından Anadolu'nun çeşitli bölgelerinde isyanlar çıkarılmıştır. Birinci Dünya Savaşı'nın
ilk aylarında doruk noktasına çıkan bu isyanlara karşı Ermeni patriği, Ermeni milletvekilleri ve Ermeni
cemaatinin önde gelenleri vasıtasıyla tedbirler alınmaya çalışılmıştır. Belgelerle sabit olan bu
gayretlere rağmen, bir netice alınamayınca ve karışıklıkların ülke çapına yayılacağı anlaşılınca
Osmanlı Devleti, her ülkenin hiç tereddüt etmeden alacağı “tehcir” vb. savunma tedbirlerini devreye
sokmuştur. Böylece hem olaylara karışmayan Ermenilerin, hem de Müslüman halkın güvenliği
sağlanmak istenmiştir. Tehcir, bir yer değiştirme hareketi olup, tehcire tabi olanların sağlık ve
güvenliği için olabildiğince destek tedbirleri alınmaya çalışılmıştır. Bu çalışmada Ermeni tehciri
sırasında, tehcir hatları boyunca alınan sağlık tedbirleri ve sağlık uygulamaları araştırılmış,
yapılanların belgelerle tespit edilip, tehcirin, maksatlı iddialar dışında gerçek uygulamaları hakkında
doğru bilgilerin sağlık alanında da ortaya konulması amaçlanmıştır. Tehcir sırasındaki sağlık tedbirleri
belki tehcirin sosyal boyutu hakkındaki en önemli konulardan birisidir. Çünkü o dönemde sağlık
alanında yapılanlar ya da yapılmayanlar tehcirin bir soykırım niyeti taşıyıp, taşımadığının en güzel
kanıtlarından birisi olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ermeni tehciri, Sağlık, Osmanlı İmparatorluğu, Tehcir

POLICIES TAKEN AGAINST HEALTH PROBLEMS DURING ARMENIAN RELOCATION

Öz

Armenians lived in peace for centuries together with Turks in Anatolia in the the Ottoman era they
scattered in almost every corner of countries lands and, they came into the important place in the
bureaucracy commerce and art. However, to the twentieth century some states began to used
Armenians to against the Ottomman Empire for their self – interest, Armenians who satisfied to
independence aim rebelled in the some part of Anatolia. Against to peak of this rebellions in the early
months of World War, some precaitions were tried to take with Armanian Patriach, Armanian
represantives and leaderships in the Armanian community. Despite these efforts which proven by
documents, this efforts did not get succesful result and understood the confusions began to spread
country – wide, Ottoman Goverment obliged to defensive measures as ‘relocation’ which each of
country can applied in the same issue without any hasitation.Thus, along the security of country was
wanted to provide safety of including Muslim population and Armenians who had not any relations
with rebellions. Relocation is a translocation movement, as support measures for the health and safety
that are subject to deportation, also were taken. In this research, during the Armenian relocation, over
the relocation lines taken health measures and health practices researched, identified with documents,
aimed to revial real implementations out of intentional maintainces in the healthcare field. Health
measures during the relocation is perhaps one of the most important issues regarding the relocation of
the social dimension. Because at that time, those made or not made in the health field will be a best
evidence about Armanian genocide allegation.

Anahtar Kelimeler

Armenian relocation, Health, Ottomman empire, Relocation

Kaynakça

• BEO. Nr. 328554-1.
• BOA BEO. Nr. 326758.
• BOA DH. EUM, 2.Şube, Nr. 68/84.
• BOA DH. EUM, 2. Şube, Nr. 68/101.
• BOA DH. ŞFR. Nr. 53/91.
• BOA DH. ŞFR. Nr. 53/94.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 53/129.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 53/152.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 53/326.
• BOA DH. ŞFR, 54-A/153.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 54-A/157.
• BOA. DH. ŞFR, 54-A/200.
• BOA DH. ŞFR, 54-A/226.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 55/107.
• BOA. DH. ŞFR. Nr. 55/20.
• BOA, ŞFR, Nr. 56/86.
• BOA. DH. ŞFR, 56/105.
• BOA. DH. ŞFR. Nr. 56/280.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 57/24.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 57/51.
• BOA DH. ŞFR, Nr. 57/71.
• BOA DH. ŞFR, 57/337.
• BOA. DH. ŞFR, Nr. 59/38.
• BOA DH. ŞFR, Nr.63/137.
• BOA, DH. ŞFR, nr.65/92.
• BOA. DH. ŞFR. Nr. 69/222
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Arşivi, KLS. 2459, Dos. 269, Fih. 003.
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Arşivi, No: 1 / 2, Kls. 361, Dos. 1445, Fih. 1-3.
• Genelkurmay Başkanlı ATASE Arşivi No: 361, Kls. 1445, Dos. 15, 22, 23.
• Genelkurmay Başkanlığı ATASE Arşivi No: 4 – 3671, Kls. 2918, Dos. 797, Fih. 6.
• Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri (2008). Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları, Ankara, Cilt 8.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (Aralık 1982) Sayı: 81, İstanbul.
• Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (Ekim 1985) Sayı: 85, İstanbul.
• Erdal Aydoğan, “Dâhiliye Nezareti Emniyeti Umumiye Müdüriyetinin Ermeni Tehciriyle İlgili 24 Eylül 1331, Tarihli Talimatnamesi ve Değerlendirilmesi”, Ermeni Araştırmaları I. Türkiye Kongresi Bildirileri, Ankara, 2003 (236 – 240)
• Bilgi, Necdet, Ermeni Tehciri ve Boğazlıyan Kaymakamı Mehmet Kemal Beyin Yargılanması, Köksav Yayınları, Ankara 1999.
• Bilgi, Necdet, “Ermeni Soykırım İddiaları ve Zorunlu Göç Kararı”, Ermeni Meselesi Üzerine Araştırmalar, Yayına Hazırlayan: Erhan Afyoncu, İstanbul, 2001.
• Çiçek, Kemal, Ermenilerin Zorunlu Göçü, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2002.
• Yusuf Halaçoğlu, Ermeni Tehciri, İstanbul, Babıali Kültür Yayıncılığı, 2005.
• Halil Metin, Türkiye’nin Siyasi Tarihinde Ermeniler ve Ermeni Olayları, MEB Yayınları, İstanbul, 1992.
• Azmi Süslü, Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı, Ankara, 1990.
• Talat Paşa, Talat Paşa’nın Anıları, İstanbul, 2015.
• Esat Uras, Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul, 1976.
• Hüsamettin Yıldırım, Ermeni İddiaları ve Gerçekler, Ankara, 2004.