İZMİR İKTİSAT KONGRESİ

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 5, 27 - 70, 18.02.2019

Mehmet Kayıran Selami Saygın

Öz

Mondros Mütarekesi ile Osmanlı Devleti fiilen tasfiye edildi. Ardından onun topraklarının
paylaşılmasında ciddi sorunlar yaşandı. İtilaf Devletleri daha çok Yunanistan ve Ermenistan
eliyle bu paylaşımı yapmak istemişlerdi; ancak başarılı olamadılar. Doğu ve Batı
Cephelerinde yapılan savaşlardan sonra Lozan Görüşmeleri başladı.
Görüşmelerde Türkiye’nin yeni sınırlarını tanımalarına karşılık eskiden beri sahip oldukları
kapitülasyonları da devam ettirmek istediler. Kapitülasyonları, doğrudan siyasi bağımsızlığa
engel sayan Türk tarafı ise ısrarla onların kaldırılmasını talep etmiştir. Bu yüzden Lozan
Görüşmelerinde siyasi sınırlar kadar, kapitülasyonlar da şiddetli tartışma konusu olmuştur.
O dönemde toplanan İzmir İktisat Kongresi kararları ise Türkiye’nin siyasi ve ekonomik
tercihlerini ortaya koymuştur. Türkiye’de sosyalist bir ekonomik model benimsenmemiş;
kişisel mülkiyet hakkı kaldırılmamıştır. Kapitülasyonlar kaldırılmış sayılmış ama yabancı
sermayenin Türkiye’nin kanunlarına saygılı bir şekilde faaliyette bulunması kararlaştırılmıştır.
“Milli İktisat” diye bilinen bu kararlara göre, eskiden kapitülasyon adıyla yabancı sermaye
sahiplerinin ve azınlıkların yürüttüğü ekonomi yerine, daha çok yerli sermaye sahipleri eliyle
liberal bir ekonomi modeli benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Mondros Mütarekesi, Lozan Görüşmeleri, Kapitülasyonlar, Milli İktisat, İzmir İktisat Kongresi

IZMIR ECONOMICS CONGRESS

Öz

Ottoman Empire were virtually liquidated with Armistice of Mondros. Later there were
serious problems about sharing the land. Entente States more wanted to do the sharing via
Greece and Armenia. But they did not succeed. After the battles in eastern and western fronts,
Negotiation of Lausanne started.
In the negotiations they wanted to keep the capitulations they had before for recognizing
Turkey’s new borders. The Turkish side, which regarded the capitulations as an obstacle to
direct political independence, insisted on the abolition of capitulations. Therefore, the
capitulations as well as the political borders in the Lausanne negotiations was the subject of
fierce debate.
The conclusions of Izmir Economy Congress gathered at that time put forth Turkey’s political
and economical preferences. A socialist economic model has not been adopted in Turkey.
Personal property rights have not been lifted. Capitulations were deemed to have been
removed, but it was decided that the foreign capital operate by respecting the the Turkish
laws. According to these decisions, it is known as the National Economy that instead of the
economy carried out by foreign capital owners and minorities in the name of capitulation, a
more liberal economic model was adopted by the hands of the native capitalists.

Anahtar Kelimeler

Armistice of Mondros, Negotiation of Lozan, Capitulations, National Economy, İzmir Economic Congress

Kaynakça

• TBMM Zabıt Ceridesi, D.I, C.27, s.171
• Ahmet Makal, Türkiye’de Tek Partili Dönemde Çalışma ilişkileri (1920-1946), İstanbul 1999.
• Ayşe Afet İnan, İzmir İktisat Kongresi, TTK, Ankara 1989.
• Bernard Lewis, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çeviren: Metin Kıratlı, Ankara 1970.
• Doğan Avcıoğlu, Türkiye’nin Düzeni, İstanbul 1987.
• Doğan Avcıoğlu, Milli Kurtuluş Tarihi, 1838’den 1995’e, C.IV, İstanbul 1991.
• Emre Kongar, İmparatorluktan Günümüze Türkiye’nin Toplumsal Yapısı, İstanbul 1981.
• Firuz Ahmet, Modern Türkiye’nin Oluşumu, Çeviren: Y. Alogan, İstanbul 2012.
• Gündüz Ökçün: Türkiye İktisat Kongresi İzmir 1923, Ankara 1981.
• İktisat Esaslarımız, İzmir, Anadolu Matbaası, 1339 (1923).
• İsmail Cem, Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi, İstanbul 1979.
• İzmir İktisat Kongresi (Heyet-i Faale Raporu), Ankara Matbuat ve İstihbarat Matbuası 1923.
• Kazım Karabekir, Hatıra ve Zabıtlarıyla 1923 İzmir İktisat Kongresi, Yayına Hazırlayan: Orhan Hülagü-Ömer Hakan Özalp, İstanbul 2001.
• Korkut Boratav, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, Ankara 2018.
• Korkut Boratav, 100 Soruda Türkiye’de Devletçilik, İstanbul 1974.
• Sabahattin Selek, Anadolu İhtilali, C.2, İstanbul 2010.
• Stafanos Yerasimos, Azgelişmişlik Sürecinde Türkiye: “2. Dünya Savaşından 1971’e”, Çeviren: Babür Kuzucu, İstanbul 1977.
• Şaduman Halıcı, Yeni Türkiye Devleti’nin Yapılanmasında Mahmut Esat Bozkurt (1892- 1943), Ankara 2004.
• Şerafettin Turan, Türk Devrim Tarihi Yeni Türkiye’nin Oluşumu, 3. Kitap, İstanbul 1995.
• Yahya S. Tezel, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, İstanbul 2002, s.150-162.
• Yusuf Hikmet Bayur, Atatürk Hayatı ve Eseri, İstanbul 1970.
• Zafer Toprak, Milli İktisat-Milli Burjuvazi, İstanbul 1995.
• Rıfat Erinç Bağdadi, Birinci İzmir İktisat Kongresi Ekonomik Felsefesinin Türk Ekonomisine Yansımalarının Analizi, (Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalı 2010, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). (http://acikerisim.deu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/12345/10868/253700.)
• Mehmet Kayıran, Cumhuriyetin İlk Yıllarında Türk Tarımın(1923-1929), Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara 1988, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Abdullah Eken,”Kazım Karabekir Paşa ve İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat 1923-4 Mart 1923)”. (http://devlet.com.tr/makaleler/y261)
• İ. Ceyhan Koç, “İzmir İktisat Kongresi’nin Türk Ekonomisinin Oluşumuna Etkileri”. (http://dergipark.gov.tr/download/article-file/26040)
• İbrahim Onur Koçaşlı, “1923 İzmir İktisat Kongresinde Alınan Kararların Dönemin İktisat Kongrelerine Etkileri”. http://www.javstudies.com/Makaleler/244131113_12.)
• İhsan Ömer Atagenç, “İzmir İktisat Kongresi ve 24 Ocak Kararları Sonrası Türkiye’nin Liberal Tecrübesinin Karşılaştırmalı Analizi”.
• Korkut Boratav, “İzmir İktisat Kongresi Tarihine Bir Genel Bakış”.http://kutuphane.ieu.edu.tr/wp-content/10Dunden-Bugune-Izmirin-Sosyal-ve-Ekonomik-Gelisimi.pdf
• Metin Toprak, “İzmir İktisat Kongresi: Bir Gelecek Perspektifi”. (https://www.researchgate.net/publication/23532831)
• Mücahit Pektaş, “Türkiye’de Dönem Dönem Liberalizmin Ekonomik Uygulamaları”. (http://akademikmakale.blogspot.com.tr/2012/12)
• Yıldırım Koç, “İzmir İktisat Kongresi (1923) ve İşçiler”. (http://www.yildirimkoc.com.tr/usrfile/1323204775a.pdf)
• Zeki Hafızoğulları, “İzmir - İktisat Kongresi Görüşler ve Değerlendirmeler”. (http://www.atam.gov.tr/dergi/sayi-46) t Kongresi
• Akşam Gazetesi, 8 Mart 1923.
• Anadolu Yeni Gün Gazetesi (AYG), 27 Kanunuevvel 1338 (1922), NO. 1059, s.3.
• Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 18 Kanunusani 1339 (1923), No. 716, s.3.
• Hakimiyet-i Milliye Gazetesi, 5 Mart 1923.
• Tanin Gazetesi, 16 Mart 1923.
• Vakit Gazetesi, 5 Mart 1923.