TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI VE SERBEST CUMHURİYET FIRKASI ÖZELİNDE II. VE III. MECLİS’TE PARLAMENTO İÇİ MUHALEFET ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Sayı: 42, 183 - 212, 31.01.2021

Hafsa Nur Engeloğlu

Öz

Demokratik rejimlerin vazgeçilmez unsurlarından olan çok partili siyasal yaşam, Türkiye’de anayasal düzeyde ilk günden itibaren kabul edilmesine rağmen uygulamada ancak 1946 yılından sonra tam manası ile görülebilmiştir. Bu durum demokratik ortamın varlığını sorgulatmış, muhalefet faaliyetlerinin uzun süre meclis dışından basın ve ayaklanmalar aracılığıyla yürütülmesine sebebiyet vermiştir. Partilerin kapatılması, yahut henüz kurulamadan teşebbüs aşamasında kalması siyasi muhalefetin bir türü olan parlamento içi muhalefetin gerçek anlamda ortaya çıkamamasına neden olmuştur. 23 yıllık tek parti döneminin Türkiye’nin demokratikleşme sürecini sekteye uğrattığı kaçınılmaz bir gerçektir.

Çalışma ile, tek parti dönemi içerisinde yer alan II. ve III. Mecliste, parlamento-içi muhalefetin varlığının sorgulanması amaçlanmaktadır. Bu minvalde, cumhuriyet rejimlerinin temel ilkelerinden olan muhalefet olgusu ele alınarak, türlerinden biri olan parlamento içi muhalefet üzerinde durulacaktır. TBMM’nin II. Dönemi ve III. Dönemi içerisindeki faaliyetler incelenerek, bu dönemlerde ortaya çıkan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası ile Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın parlamento içi muhalefet özelliklerini taşıyıp taşımadıkları tartışılacak ve parlamento içi muhalefetin fonksiyonlarından hangilerinin görüldüğü üzerinde durulacaktır.

Çalışmada kapsamlı literatür taraması yapılarak, konu ile ilgili hukukun ana kaynakları ve alanda yapılmış araştırmalar ve tezler dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Siyasi fırka, parlamento içi muhalefet, demokrasi, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Serbest Cumhuriyet Fırkası

Kaynakça

• Aktaş, Nuri Ahmet. “Cumhuriyet Halk Partisi Tek Parti Dönemi (1923-1945) Parti İçi Muhalefet”, Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi SBE, İstanbul, 2004.
• Ateş, Nevin Yurdsever. Türkiye Cumhuriyeti’nin Kuruluşu ve Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, DER Yayınları, İstanbul, 1998.
• Baran, Hüseyin. “Tek Parti Döneminde İktidar Muhalefet İlişkisi: Arslanköy Örnek Olayı”, Yüksek Lisans Tezi, Gaziosmanpaşa Üniversitesi SBE Kamu Yönetimi ABD, Eskişehir, 2007.
• Bila, Hikmet. CHP 1919-1999, Doğan Kitapçılık, İstanbul, 1999.
• Cebesoy, Ali Fuat. Siyasi Hatıralar, c. II, Vatan Neşriyat, İstanbul, 1957.
• Çavdar, Tevfik. Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950, c.1, Ankara, İmge Yayınevi, 1995.
• Duverger, Maurice. Siyasal Partiler, çev. Ergun Özbudun, AÜHF Yayını, Ankara, 1979.
• Eğilmez, Ali Osman. Türkiye Cumhuriyeti Tarihine Giriş, Kitabevi Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• Engeloğlu, Hafsa Nur. Sivil Toplum İçin Yasama Sürecine Katılım El Kitabı, TBMM Basımevi, Ankara, 2020.
• Güneş, Turan. Parlamenter Rejimin Bugünkü Manası ve İşleyişi, İÜHF Yayını, İstanbul, 1956.
• Kapani, Münci. Politika Bilimine Giriş, İkinci Baskı, AÜHF Yayını, Ankara, 1978.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri. Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, 2006.
• Kocaman, Habip & Ceylan, Mustafa. “Türkiye Cumhuriyetinin İlk Muhalefet Fırkası: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası”, Yasama Dergisi, 2016, 34.
• Koçak, Cemil. Türkiye Tarihi, c. 4, Sekizinci baskı, Cem Yayınevi, İstanbul, 2005.
• Metin, Yüksel. “Siyasal Muhalefetin Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmelerinde Korunması”, Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 2007, c. XI, S. 3-4, S. 63-104. http://eski.erzincan.edu.tr/birim/HukukDergi/makale/2007-2-3.pdf (09.06.2018).
• Okyar, Ali Fethi. Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Fesh Edildi?, İstanbul, 1987.
• Okyar, Ali Fethi. Üç Devirde Bir Adam, Tercüman Yayınları, 1980.
• Özbudun, Ergun. Parlamenter Rejimde Parlamentonun Hükümeti Murakabe Vasıtaları, AÜHF Yayını, Ankara, 1962.
• Sarıbay, Ali Yaşar. Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, Alfa Yayınları, İstanbul, 2001.
• Soysal, Mümtaz. Dış Politika ve Parlamento Dış Politika Alanındaki Yasama Yürütme İlişkileri Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme, AÜSBF Yayını, Ankara, 1964.
• Tunaya, Tarık Zafer. Siyasal Kurumlar ve Anayasa Hukuku, Cumhuriyet Gazetesi Yayınları, İstanbul, 1966.
• Tunç, Hasan. Parlamento İçi Muhalefet, Cemre Yayınları, Konya, 1997.
• Tunçay, Mete. Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Yurt Yayınları, Ankara, 1981.
• Turgut, Nükhet. Siyasal Muhalefet, Birey ve Toplum Yayınları, Ankara, 1984.
• Türk Dil Kurumu, Güncel Türkçe Sözlük http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5b1da5e2b3f6a9.44000248 (09.06.2018).
• Uyar, Hakkı. Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi, Boyut Yayın Grubu, 1998.
• Yetkin, Çetin. Serbest Cumhuriyet Fırkası Olayı, İstanbul, Karacan Yayınları, 1982.