1876 TARİHLİ KANUN-İ ESASİ’DE YASAMA-YÜRÜTME İLİŞKİSİ

Yıl 2021, Sayı: 43, 61 - 86, 16.09.2021

Merve Ünal Açıkgöz

Öz

Anayasacılığın temel esası olan siyasi iktidarın sınırlandırılması fikri neticesinde ortaya çıkan yazılı anayasaların yapılması eğilimi Osmanlı devletinde de etkili olmuştur. Devletin kurtuluşunu anayasal ve meşruti rejimin kabul edilmesinde gören bir aydın kesimin uzun uğraşları sonucunda Batılı anlamdaki ilk yazılı anayasa ortaya konulmuştur. Anayasalar içinden çıktıkları toplumun siyasi, ekonomik ve kültürel değerlerini yansıtan birer belge olma niteliği taşımaktadırlar. Kanun-i Esasi de yapılmış olduğu dönemin koşullarının bir sonucu olarak doğmuştur. Milli egemenlik ve sınırlı iktidar anlayışını hâkim kılmak amacıyla yapılan anayasa, bu idealden uzak kalarak padişahın hakimiyetini kabul eden ve onu anayasal zeminde daha çok güçlendiren bir yapı ortaya koymuştur. Ancak 1909 yılında Kanun-i Esasi büyük ölçüde değişikliğe uğramış ve gerçek anlamda meşruti rejime geçiş sağlanmıştır.
Çalışma ile Kanun-i Esasi’deki yasama ve yürütme organının yetki ve işleyişlerinin kuvvetler ayrılığı, siyasi denetim, hukuk devleti gibi ilkeler bağlamında nasıl bir rejim ortaya koyduğunun sorgulanması amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda çalışma, Kanun-i Esasi’nin ilk hali ve 1909 yılında geçirmiş olduğu değişiklikler dikkate alınarak iki bölüm halinde ele alınmıştır. Anayasanın getirmiş olduğu rejim irdelenirken konunun hem siyasi hem de tarihi yönü dikkate alınmıştır. Bu amaçla öncelikle meşrutiyeti hazırlayan sürece yer verilerek anayasanın hangi şartlar altında ve nasıl hazırlandığı üzerinde durulacaktır. Ardından Anayasada nasıl bir yasama ve yürütme organı oluşturulduğuna ve bu iki organın yetkilerinin ve işleyişlerinin neler olduğuna değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

1876 Tarihli Kanun-i Esasi, Meşrutiyet,, Yasama, Yürütme, Kuvvetler Ayrılığı İlkesi

Kaynakça

• ABADAN, Yavuz, “Osmanlı İmparatorluğunda Anayasa Sistemine Geçiş Hareketleri”, AÜHF Dergisi, C: 14, S. 1, 1957, 3-37.
• AKŞİN, Sina, Ana Çizgileriyle Türkiye’nin Yakın Tarihi, Ankara, İmaj Yayıncılık, 1996.
• ARMAĞAN, Servet, “Türkiye’de Parlamento Seçimleri”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C: 33, S. 3-4, 1967, 45-100.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, 1. C., Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 4. Baskı, 1991.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 15. Baskı, 2010.
• CEYLAN, Ayhan, “1876 Öncesi Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet Tecrübesi ve Meclis Uygulaması”, Yüzüncü Yılında TBMM Oluşumu, Çalışma Şartları ve İşlevleri, 1.c., Ankara, TBMM Basımevi, 2020, 1-32.
• DAL, Kamil, Türk Esas Teşkilat Hukuku, Ankara, Gazi Üniversitesi Basımevi, 1984.
• DAVISON, Roderic H., Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform, 2.c., Çev. Osman Akınhay, İstanbul, Papirüs Yayınları, 1997.
• ERASLAN, Cezmi ve OLGUN, Kenan. Osmanlı Devleti’nde Meşrutiyet ve Parlamento, İstanbul, 3F Yayınevi, 2006.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Ankara, Yetkin Yayınevi, 8. Baskı, 2020.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, 1876 Anayasası veya Monarşik Modernleşme Dönemi. http://www.hasantahsinfendoglu.com/dokumanlar/akademik/1876_ANAYASASI_VEYA_MONARSIK_MODERNLESME_DONEMI.pdf (Erişim tarihi: 14.05.2017)
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Kitabevi, 4. Baskı, 2007.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Bursa, Ekin Kitabevi, 2009.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa, Ekin Kitabevi, 14. Baskı, 2013.
• GÜNEŞ, İbrahim, Türk Parlamento Tarihi, 1.c. Ankara, TBMM Vakfı Yayınları, 1997.
• GÜRDOĞAN, Burhan, “İkinci Meşrutiyet Devrinde Anayasa Değişiklikleri”, AÜHF Dergisi, C:16, S. 1-4, 1959, 91-105.
• İNALCIK, Halil, “Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Baskı, 2019, 89-110.
• KARAL, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi, 5.c., Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• KENDİRCİ, Hasan, Meclis-i Mebusan’dan Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne, İstanbul, Kitap Yayınevi, 2009.
• LEWIS, Bernard, Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Boğaç Babür Tuna, Ankara, Arkadaş Yayınevi, 2008.
• MARDİN, Şerif, Türk Modernleşmesi, İstanbul, İletişim Yayınları, 17. Baskı, 2007.
• OKANDAN, Recai Galip, Amme Hukukumuzda I. Meşrutiyet Devri ve Karakteristik Vasıfları, İstanbul, Arkadaş Matbaası, 1941.
• OKANDAN, Recai Galip, Umumî Amme Hukukumuzun Ana Hatları, İstanbul, İsmail Akgün Matbaası, 1945.
• ORTAYLI, İlber, Osmanlı’da Değişim ve Anayasal Rejim Sorunu, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, 5. Baskı, 2017.
• ORTAYLI, İlber, İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı, İstanbul, Alkım Yayınevi, 25. Baskı, 2006.
• ÖZKORKUT, Nevin Ünal, “1876 Anayasasının Hukuk Devleti Unsurları Açısından Osmanlı Devlet Anlayışına Getirdiği Yenilikler”, AÜHF Dergisi, C: 53, S. 1, 2004, 173-184.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet, “Divan-ı Hümayun’dan Meclis-i Mebusan’a Osmanlı İmparatorluğu’nda Yasama”, Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu, Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları, 8. Baskı, 2019, 371-386.
• SHAW, Stanford J. ve Ezel Kural, Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, Çev. Mehmet Harmancı, İstanbul, E Yayınları, 1982.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı- Türk Anayasal Gelişmeleri, İstanbul, Yapı Kredi Yayınevi, 23. Baskı, 2013.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasal Gelişmeler (1876-1938), İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2003.
• TUNÇ, Hasan, BİLİR, Faruk ve YAVUZ, Bülent, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, Berikan Yayınevi, 4. Baskı, 2012.
• TUNÇAY, Mete, “1293 Kanun-u Esasîsinin Son Tadilleri”, Armağan Kanunu-u Esasî’nin 100.yılı. Ankara, AÜSBF Yayınları, 1978, 249-255.
• ZURCHER, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul, İletişim Yayınları, 28. Baskı, 2013.