İDARİ TEŞKİLATLANMADA KANUNİLİK İLKESİ VE CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİ

Yıl 2024, Sayı: 49, 13 - 50, 20.09.2024

Özlem Öztürk Atalar

Öz

Hukuk devleti ilkesinin bir izdüşümü olan kanunilik ilkesi, vatandaşlar açısından idarenin görev ve yetkileri ile faaliyetlerinin öngörülebilirliğini ve idarenin hukuka uygun hareket etmesini ifade etmektedir. Bununla birlikte, 9 Temmuz 2018 tarihinde yürürlüğe giren Anayasa değişikliği ile idarenin cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle de kurulabilmesi, idarenin kanuniliği ilkesinden taviz verilip verilmediği tartışmalarını da beraberinde getirmiştir. Bu makalede, idarenin kanuniliği ilkesi çerçevesinde idarenin cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kurulmasında önem arz eden hususlar tartışılmıştır. Temel kabulümüz, normlar hiyerarşisi açısından kanun ile cumhurbaşkanlığı kararnamesi arasında, “kanun lehine eşitler arası birinci” ilişkisinin olduğudur. Çalışmanın sonucu ise, idarenin cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kurulmasının “kanuni idare” ilkesine aykırılık teşkil etmeyeceğidir: Anayasa’ya göre idarenin şekli anlamda bir kanuna dayanması zorunluluğu bulunmamaktadır ve cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılması yasama yetkisinin devredildiği anlamına gelmemektedir. Bununla birlikte, cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile her idare kurulamayacak ve idare ile doğrudan ilgili olan personelin özlük durumu, kişi hak ve özgürlüklerine etki eden idari yaptırımlar ve kolluk yetkisi gibi önemli bazı hususlar düzenlenemeyecektir.

Anahtar Kelimeler

İdarenin kanuniliği ilkesi, cumhurbaşkanlığı kararnamesi, konu bakımından yetki sınırları, idarenin teşkilatlanması

Kaynakça

• ARDIÇOĞLU, M. Artuk “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi”, Ankara Barosu Dergisi, C: 75, 2017, s. 19-51, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/541949, Erişim Tarihi: 10.10.2023.
• AKYILMAZ, Bahtiyar- SEZGİNER, Murat- KAYA, Cemil, Türk İdare Hukuku, Savaş Yayınları, 15. Baskı, Ankara, 2022.
• ATAR, Yavuz, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Hukuki Rejimi ve Anayasallık Denetimi”, Anayasa Mahkemesi 56. Kuruluş Sempozyumu, Ankara, 25 Nisan 2019, s. 1-15. <http://openaccess.ihu.edu.tr/xmlui/bitstream/ handle/20.500.12154/768/Yavuz-Atar_AYM.pdf?sequence=1 &isAllowed=y> s.e.t. 27.10.2023.
• BALTA, Tahsin Bekir, İdare Hukukuna Giriş, Ankara, Sevinç, 1970.
• BARIN, Taylan, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Uygulaması ve Hükûmet Sisteminin Tahlili”, YBHD, S. 2022/2, 2022, s. 289-314.
• DUGUİT, Leon, Kamu Hukuku Dersleri, Çev. Süheyp Derbil, İstiklal Matbaacılık ve Gazetecilik Kollektif Ort., Ankara, 1954.
• DURAN, Lütfi, “Düzenleme Yetkisi Özerk Sayılabilir mi?” (Düzenleme Yetkisi), İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Y. 4, S:1-3, 1983, s. 33-42, https:// dergipark.org.tr/tr/download/article-file/13762, Erişim Tarihi: 01.10.2023.
• EREN, Abdurrahman “Anayasa Mahkemesinin Kanun Hükmünde Kararnamelere İlişkin İçtihadı Doğrultusunda Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Değerlendirilmesi”, Anayasa Yargısı, C: 36, S: 1, 2019, s. 1–72, https://www.anayasa. gov.tr/media/6110/abdurrahman_eren.pdf, Erişim Tarihi: 01.10.2023.
• FENDOĞLU, Hasan Tahsin, Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 7. Baskı, Ankara, 2020.
• GÖZLER, Kemal, Türk Anayasa Hukuku, Ekin, 2. Baskı, Bursa, 2018.
• GÖZLER, Kemal - KAPLAN, Gürsel, İdare Hukuku Dersleri, Ekin Kitapevi Yayınları, 22. Baskı, Bursa, 2020.
• GÖZLER, Kemal, Anayasa Hukukunun Genel Esasları, Ekin Kitapevi Yayınları, 13. Baskı, Bursa, 2021.
• GÜLLER, Abdülsamet, Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri: Türkiye ve Fransa Mukayesesi, (Doktora Tezi), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2020.
• GÜNDAY, Metin, İdare Hukuku, 11. Baskı, Ankara, İmaj Yayınevi, 2017.
• KARAHANOĞULLARI, Onur, Genel İdare Hukuku: Kamu Hizmetinin Örgütlenmesi: İdari Teşkilat, Ankara, Mülkiye, 2021. http://80.251.40.59/politics. ankara.edu.tr/karahan/makaleler/teskilat-kamu-hizmetinin-orgutlenmesi.pdf, Erişim Tarihi: 01.10.2023.
• KARAHANOĞULLARI, Onur, İdarenin Hukukla Kavranması: Yasallık ve İdari İşlemler, Ankara, Turhan Kitapevi, 2011.
• Onur KARAHANOĞULLARI, “Devletin Kural Koymasında Yeni İşbölümü ve Devletin Örgütlenmesinde Yeni Biçim”, Üstad Dergi, S. 9, 2019.
• ONAR, Sıddık Sami, İdare Hukukunun Umumi Esasları, İsmail Akgün Matbaası, 3. Baskı, C. I, İstanbul, 1966.
• ÖZBUDUN, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, 2017 Anayasa Değişikliklerine Göre Gözden Geçirilmiş 17. Basım, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• ÖZKUL, Fatih “1982 Anayasasında Başbakan”, Hacettepe Hukuk Fak. Dergisi, S: 3(2), 2013, s. 75–90, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/701424, Erişim Tarihi: 02.10.2023.
• SEVER, D. Çiğdem, Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında İdare Hukukunda Kanuna Dayanma İlkesi, Turhan Kitapevi, Ankara, 2021.
• SEVGİLİ GENÇAY, Fatma Didem, “Kanun ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Karşılıklı Mahfuz Alanları Meselesi: Türkiye - Fransa Karşılaştırmalı Çalışma”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Kamu Hukukçuları Platformu VIII. Toplantısı, 18 - 19 Ekim 2019-İstanbul, 2019.
• SÖYLER, Yasin, Yeni Başkanlık Sisteminde Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• ŞANLI ATAY, Yeliz, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Normlar Hiyerarşisindeki Yeri”, İnÜHFD, S.10(2), 2019, s. 579-593, https://dergipark.org.tr/ tr/download/article-file/858981, Erişim Tarihi: 05.10.2023.
• YASİN, Melikşah “Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Türk İdari Teşkilat Hukukuna Etkileri”, Anayasa Yargısı Dergisi, C.36, S.1, Ankara, 2019, s. 318, https:// www.anayasa.gov.tr/media/6102/meliksah-yasin.pdf, Erişim Tarihi: 03.10.2023.
• YILDIRIM, Turan, “İdarenin Kanuniliği İlkesi Bağlamında Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Anayasal Sınırı”, Anayasa Yargısı Dergisi, C.1, S:1, 2019, s. 293- 314, https://anayasa.gov.tr/media/6105/turan_yildirim.pdf, Erişim Tarihi: 03.10.2023.
• YILDIRIM, Turan, “Türkiye’nin İdari Teşkilatı: Genel Kuramlar ve Anayasal İlkeler”, İdare Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, 8. Baskı, İstanbul, 2022.
• YILDIRIM, Turan, “İdari İşlemler”, İdare Hukuku, On İki Levha Yayıncılık, 8. Baskı, İstanbul, 2022.
• YÜCEL, Bülent, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Hakkında Bir Siyasal Niteleme: ‘Yasamasızlaştırma’ Sürecinin Son Halkası”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Kamu Hukukçuları Platformu VIII. Toplantısı, 18-19 Ekim 2019-İstanbul, 2019.
• TEKİNSOY, M. Ayhan, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin Yürütmenin Mahfuz Düzenleme Yetkisi Açısından Değerlendirilmesi”, İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Kamu Hukukçuları Platformu VIII. Toplantısı, 18 - 19 Ekim 2019-İstanbul, 2019.
• AYM, E. 1965/32, K.1966/3, T.4.2.1966, RG, T.08.06.1966, S.12317, https:// normkararlarbilgibankasi.anayasa.gov.tr/ND/1966/3?EsasNo=1965%2F32, Erişim Tarihi: 10.11.2023
• AYM, E.2013/47, K.2013/72, T.6.6.2013, RG, T. 12.07.2013, S.28705.
• AYM, E.2014/186, K.2014/188, T.17.12.2014, RG, T. 10.01.2015, S.29232.
• AYM, E.2013/50, K.2015/38, T.01.04.2015, RG, T.15.04.2015, S.29327.
• AYM, E.2013/114, K.2014/184, T.4.12.2014, p. 18, RG, T.16.07.2015, S.29418.
• AYM, E.2016/139, K.2016/188, T.14.12.2016, RG, T. 03.01.2017, S.29937.
• AYM, E.2017/51, K.2017/163, T.29.11.2017, RG, T. 21.12.2017, S.30277.
• AYM, E.2016/180, K.2018/4, T.18.1.2018, p. 17, RG, T. 07.02.2018, S.30325.
• AYM, E.2016/125, K.2017/143, T.28.09.2017, RG, T. 23.01.2018, S.30310.
• AYM, E.2016/150, K.2017/179, T.28.12.2017, RG, T. 15.02.2018, S.30333.
• AYM, E.2019/31, K.2020/5, T.23.1.2020, p. 4-5, RG, T.13.05.2020, S.31126.
• AYM, E.2019/78, K.2020/6, T.23.01.2020, RG, T. 13.05.2020, S.31126.
• AYM, E.2019/105, K.2020/30; T.12.6.2020, RG, T.20.08.2020, S.31219.
• AYM, E.2018/119, K.2020/25, T.11.06.2020, RG, T.09.11.2020, S.31299.
• AYM, E.2018/134, K.2021/13, T.03.03.2021, RG, T.16.06.2021, S.31513.
• AYM, E.2021/88, K. 2021/105, T.30.12.2021, RG, T.25.02.2022, S.31761.
• AYM, E.2019/96, K.2022/17, T.24/02/2022, RG, T.26.05.2022, S.31847.
• AYM, E.2021/85, K.2022/60, T. 01.06.2022, RG, T. 18.08.2022, S.31927.
• AYM, E.2020/94, K.2022/61, T. 01.06.2022, RG, T.18.08.2022, S.31927.
• AYM, E.2022/50, K. 2022/107, T.28.09.2022, p. 25, RG, T.27.12.2022, S.32056.
• AYM, E.2018/137, K.2022/86, T.30.06.2022, p. 26, RG, T.12.01.2023, S.3207.
• AYM, E.2018/123, K.2022/138, T. 09.11.2022, RG, T.05.04.2023, S.32154.
• AYM, E.2019/90, K.2023/51, T. 22.03.2023, p. 47, RG, T.02.08.2023, S.32267.
• AYM, E.2019/111, K.2023/63, T.05.04.2023, p. 243, RG, T.10.10.2023, S.32335.
• AYM, E.2019/72, K.2023/229, T.28.12.2023, p. 13, RG, T. 28.02.2024, S.32474.