Sosyalist Realizm Çerçevesinde Mir Celal Paşayev’in Bir Gencin Manifestosu Başlıklı Eseri

Yıl 2023, , 209 - 224, 25.12.2023

Gözde Güngör

https://doi.org/10.59902/yazit.1389310

Öz

1917 devrimi sonrası kurulan Sovyetler Birliği’nde Komünist Partisi, ideoloji temelli bir Sovyet kültürü ve toplumu yaratmak için topyekün bir yapılanma sürecini başlatır. Bu yeniden yapılanma döneminde edebiyat da ideoloji ekseninde dizayn edilmeye çalışılır. 1920’li yıllar edebiyatı metodolojik tartışmalar ve teorik arayışlarla geçer. Nispeten çok sesliliğin hüküm sürdüğü bu dönem Stalin’in iktidarından sonra değişir. 1920’lerin sonlarında dillendirilmeye başlanan parti çıkarlarına hizmet edecek bir sanat metodu oluşturma projesi 1934’te gerçekleştirilen Sovyet Yazarlar Birliği Kurultayı’nda “sosyalist realizm” adıyla resmen ilan edilir. Marksist ideolojiyle kökensel bir bağı olan ancak kuralları, yaklaşım biçimi ve beslendiği kaynaklar itibarıyla ondan farklılaşan sosyalist realizm Sovyetler Birliği’ni oluşturan tüm halkların edebiyatlarında zorunlu sanat metodu hâline getirilmiştir. Sosyalist realizm birliğin bir mensubu olan Azerbaycan Türklerinin edebiyatında da bağımsızlık dönemine kadar “resmi” sanat metodu olarak uygulanmıştır. Manipüle edilmiş realizm veya bir tür yeni romantizm olarak da tanımlanabilecek olan bu akımın Azerbaycan edebiyatındaki en başarılı uygulayıcılarından biri Mir Celal Paşayev’dir. Onun özellikle roman türünde kaleme aldığı eserlerinde bu resmi sanat metodu baskın bir şekilde varlığını hissettirir. Bu çalışmada Mir Celal Paşayev’in Bir Gencin Manifestosu adlı eseri sosyalist realizm kuramı çerçevesinde incelenmiştir. Çalışmanın giriş bölümünde sosyalist realizm sanat metodunun ortaya çıkış süreci, kökeni ve Marksist estetikle benzerliği ve farklılığı konularında bilgi verilmiş, ikinci bölümde 1920’li ve 1930’lu yıllar Sovyet Dönemi Azerbaycan Edebiyatı’nın mahiyetine ilişkin kısa bir bilginin ardından Bir Gencin Manifestosu adlı eser sosyalist realizm metodunu oluşturan ilkeler bağlamında değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde ise eserin sanat metoduna uygunluğu ve bu metodun uygulanış biçimi devirle ilişkilendirilerek ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Mir Celal Paşayev, Bir Gencin Manifestosu, Sovyet dönemi Azerbaycan Edebiyatı, sosyalist realizm, roman

Mir Jalal Pashayev’s Work Titled A Manifest of A Young Man within the Framework of Social Realism

Öz

In the Soviet Union, which was established after the 1917 revolution, the Communist Party initiated a total restructuring process to create an ideology-based Soviet culture and society. During this restructuring period, literature was also tried to be designed around ideology. The literature of the 1920’s was filled with methodological discussions and theoretical searches. This period, in which relatively polyphony prevailed, changed after Stalin's rule. The project of creating a writing method that would serve the interests of the party, which began to be voiced in the late 1920’’s, was officially declared under the name "socialist realism" at the Soviet Writers' Union Congress held in 1934. Socialist realism has an original connection with Marxist ideology, but it differs from it in terms of its rules, approach and sources. It has become an obligatory writing method in the literature of all the peoples who formed the Soviet Union. Socialist realism was also applied as the 'official' artistic method in the literature of Azerbaijani Turks, who were members of the union, until the independence period. Socialist realism can also be described as manipulated realism or a type of new romanticism. One of the most successful practitioners of this movement in Azerbaijani literature is Mir Jalal Pashayev. This formal art method makes its presence felt predominantly in his works, especially those written in the novel genre. In this study, Mir Jalal Pashayev's work A Manifest of A Young Man was examined within the framework of socialist realism theory. In the introduction part of the study, information was given about the emergence process of the Socialist Realism art method, its origins and its similarity and difference with Marxist aesthetics, and in the second part, after a brief information about the nature of Soviet Azerbaijani literature of the 1920s and 1930s, the work called A Manifest of A Young Man constitutes the method of socialist realism. evaluated in the context of principles. In the conclusion, the suitability of the work to the artistic method and the way it applied this method are discussed in relation to the period.

Anahtar Kelimeler

Mir Jalal Pashayev, A Manifest of a Young Man, Soviet Azerbaijani Literature, socialist realism, novel

Kaynakça

• Algül, Ali (2020). “Eleştirel Gerçeklikten Devrimci Romantizme Doğru Toplumcu Gerçekçilik Üzerine Bir Çalışma”. Frankofoni, 137: 171-179.
• Amanoğlu, Ebulfez (2004). “Bakü’de (Mart 1918) Ermenilerin Türettikleri Soykırım ve Edebiyattaki Yansımaları”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 20(60): 675-686.
• Cavadov, Teyyar Salamoğlu (2011). “Mir Celal Nesri Ehed Hüseynov’un Tedkikatlarında”. Mir Celal’in Bedii Nesri. Bakı: Elm ve Tehsil.
• Dadaşova, İlahe (2018). “Mir Celalın Hayatı Senedli-Bioqrafik Nesrin Menbelerinden Biri Kimi”. Görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas alim və pedaqoq Mir Cəlalın 110 illiyinə həsr olunmuş Respublika elmi-nəzəri konfransının Materialleri (1 May 2018). Bakı: Elm ve Tehsil, 290-296.
• Eagleton, Terry (2002). Marksizm ve Edebiyat Eleştirisi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ehmedov, Bedirhan (2010). Azerbaycan Edebiyyatı Tarihi II. Bakı: Azerbaycan Respublikası Tahsil Nazirliyi Bakı Slavyan Universiteti.
• Eken, Cengiz (2023). “Sosyalist Realizmin Marksist Estetikle Kökensel Bağı Üzerine Bir Değerlendirme”. Edebi Eleştiri Dergisi, 7(2): 522-531.
• Faulkner, Neil (2017). Halkların Rus Devrimi Tarihi. Çev. Tuncel Öncel. İstanbul: Yordam Yayınları.
• Figes, Orlando (2002). Nataşa’nın Dansı. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Hebibbeyli, İsa (2018). “Azerbaycan Edebiyatının Mir Celal Müellimi”. Görkəmli yazıçı, ədəbiyyatşünas alim və pedaqoq Mir Cəlalın 110 illiyinə həsr olunmuş Respublika elmi-nəzəri konfransının Materialleri (1 May 2018). Bakı: Elm ve Tehsil, 3-15.
• Oktay, Ahmet (1986). Toplumcu Gerçekçiliğin Kaynakları. İstanbul: Bilim Felsefe Sanat Yayınları.
• Paşayev, Mir Celal (2017). Bir Gencin Manifestosu. Çev. Yurtseven Şen. İstanbul: Zengin Yayıncılık.
• Penah, Gülhani (2014). Mir Celal’ın Elmi-Nezeri Görüşleri. Bakı: Poeziya Günü Neşrler Evi.
• Rzayev, Yaşar (2010). Azerbaycan Romanı: Siyaset ve Milli Düşünce (1930-1955-ci İller). Bakı: Elm.
• Siniavski, Andrei (1967). Sosyalist Realizm. Çev. S. Türker. İstanbul: Habora Kitabevi Yayınları.
• Tagızade, Leyla (2006). “Sosyalist Realizm: Kökeni, Oluşum Süreci, Kavramı”. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(4): 7-24.
• Tunalı, İsmail (1976). Marksist Estetik. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Zelinski, Korneliy (1978). Sovyet Edebiyatı. Çev. Funda Savaş. İstanbul: Konuk Yayınları.