Kazankaya Efsanesindeki Mitolojik Motifler Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 267 - 284, 21.12.2025

Merve Nur Sezgin

https://doi.org/10.59902/yazit.1721977

Öz

Bu çalışmada, Erzincan folklorunda önemli bir yere sahip olan Kazankaya Efsanesi mitolojik bakımdan incelenmiştir. Temel mitolojik unsurlar analiz edilerek nitel araştırma yöntemi benimsenmiştir. Metin analizinde Lévi-Strauss'un yapısalcı ve Eliade'nin işlevselci yaklaşımları temel alınmıştır. Çalışmanın bulguları, Kazankaya Efsanesi'nin Türk mitolojik düşüncesinin temel unsurlarıyla olan derin bağını ortaya koymaktadır. Efsanede bulunan kutsal yardımcı figür (Hızır), Türk kültür coğrafyasında sıkça rastlanan ve insanların zor anlarında ortaya çıkarak rehberlik eden bir arketip olarak değerlendirilebilir. Sadece dini bir figür olmayıp toplumsal hafızada umudun, ilahi adaletin tezahürü olarak işlev görmektedir. Efsanedeki ilahi adalet anlayışı, Türk mitolojisindeki köklü bir inanç sistemi olan "iyiliğin ödüllendirilmesi ve kötülüğün cezalandırılması" düşüncesiyle örtüşmektedir. Bu bağlamda, efsaneler, toplumsal ahlakın ve kolektif vicdanın taşıyıcıları olarak işlev görmektedir. Efsanede yer alan animistik unsurlar (taşlaşma, ardıç ağacının kanaması gibi), Türk kültüründeki doğayla kurulan metafizik bağa işaret etmektedir. Taşlaşma motifi, genellikle lanetlenme veya trajik bir sonun sembolü olarak yorumlanırken, ardıç ağacının kanaması ise doğanın insanla olan duygusal ve ruhsal bağını vurgulamaktadır. Çalışmada ayrıca, efsanelerin didaktik işlevi üzerinde durulmuş ve bu tür anlatıların toplumsal hafızayı şekillendirerek nesiller arası ahlaki değer aktarımını sağladığı tespit edilmiştir. Kazankaya Efsanesi’nde yer alan mesajlar, toplumun adalet, merhamet ve sorumluluk gibi evrensel değerlerini pekiştirmektedir. Sonuç olarak Kazankaya Efsanesi’nin Türk mitolojisi ve halk kültürü açısından taşıdığı önem vurgulanırken, somut olmayan kültürel mirasın korunmasının gerekliliğine de dikkat çekmektedir. Çünkü mitolojik anlatılar, bir toplumun kimlik inşası, kültürel süreklilik ve kolektif bilinçdışının yansıması açısından kritik bir role sahiptir. Bu nedenle, efsanelerin akademik çalışmalarla kayıt altına alınması, gelecek kuşaklara aktarılması ve kültürel belleğin canlı tutulması büyük önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk mitolojisi , efsane , Hızır , animizm , ilahi adalet , mitolojik motif

A Study on Mythological Motifs in the Kazankaya Legend

Öz

This study examines the Kazankaya Legend, which holds a significant place in Erzincan folklore, from a mythological perspective. Employing a qualitative research method, the legend’s fundamental mythological elements are analyzed through the structuralist approach of Claude Lévi-Strauss and the functionalist perspective of Mircea Eliade. The findings reveal the deep connection between the Kazankaya Legend and the core elements of Turkish mythological thought. The sacred helper figure (Khidr) present in the legend can be interpreted as an archetype commonly found in Turkish cultural geography, appearing to guide people in times of hardship. Khidr is not merely a religious figure but also functions as a manifestation of hope and divine justice in collective memory. The concept of divine justice in the legend aligns with the longstanding belief in Turkish mythology that "goodness is rewarded and evil is punished." In this context, legends serve as carriers of social morality and collective conscience. The animistic elements in the legend (such as petrification and the bleeding juniper tree) point to the metaphysical bond between nature and humans in Turkish culture. The motif of petrification is often interpreted as a symbol of curse or tragic fate, while the bleeding juniper tree emphasizes the emotional and spiritual connection between humans and nature. Additionally, the study highlights the didactic function of legends, noting that such narratives shape collective memory and facilitate the intergenerational transmission of moral values. The messages in the Kazankaya Legend reinforce universal values such as justice, compassion, and responsibility. In conclusion, the study emphasizes the importance of the Kazankaya Legend in Turkish mythology and folk culture while underscoring the necessity of preserving intangible cultural heritage. Because mythological narratives play a crucial role in a society's identity construction, cultural continuity, and reflection of the collective unconscious. Therefore, documenting legends through academic research, transmitting them to future generations, and keeping cultural memory alive are of great significance.

Anahtar Kelimeler

Turkish mythology , legend , Khidr (Hızır) , animism , divine justice , mythological motif

Kaynakça

• Bayat, Fuzuli (2005). Mitolojiye Giriş. Ankara: Karam Yayınları.
• Çetin, İsmet (2000). “Türk mitinde Kut İyesi Kıdır ve Medeniyet Değişikliğinde Kıdır’dan Hızır’a Geçiş”. Milli Folklor, 54: 30-34.
• Eliade, Mircea (1993). Mitlerin Özellikleri. Çev. Sema Rıfat. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Eliade, Mircea (2001). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi 1. Çev. A. Uysal ve Sema Rifat. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eliade, Mircea (2019). Kutsal ve Kutsal-Dışı: Dinin Doğası. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Alfa Yayınları.
• Ergun, Pervin (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Erhat, Azra (1972). Mitoloji Sözlüğü. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Kara, Ruhi (1991). Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Lévi-Strauss, C. (2013). Yaban Düşünce. Çev. A. Sümer. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• Miller, Barbara D. (2005). Culture Anthropology. Boston: Pearson Education, Inc.
• Necatigil, Behçet (1978). 100 Soruda Mitologya. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Ocak, Aahmet Yaşar (1999). İslam-Türk İnançlarında Hızır Yahut Hızır-İlyas Kültü. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (1980). Anadolu Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Sturrock, John (2003). Structuralism. Malden, MA: Blackwell Publishing.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.