On Ömer Hilmi’s Play Hak ve Kuvvet (Right and Power)

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 419 - 445, 21.12.2025

Bilgin Güngör

https://doi.org/10.59902/yazit.1802452

Öz

The play Hak ve Kuvvet (Right and Power), written by Ömer Hilmi (Tsey) in Aleppo in 1917 and published in Istanbul in 1923, has received limited attention to date. While it has been discussed to some extent in a few studies and in the relatively few scholarly works on the history of Turkish literature or Turkish theatre, it has largely remained neglected when we consider the broader literature in the field. It has not even been transcribed into Latin script as a text. The play presents an allegorical structure through the personification of certain political, social, and ethical concepts (such as Virtue, Vice, Freedom, Truth, Justice, Enmity, Hatred, etc.) and reflects the political and ideological atmosphere of the Second Constitutional Era (1908–1918). Within the framework of humanity’s quest for justice, rights, and freedom throughout history, the play provides an allegorical rontgen and, at the same time, offers utopian perspectives on the future of humankind. These perspectives, which revolve around the concept of internationalism, lend the play the character of a fictional propaganda text advocating a libertarian and egalitarian future for all humanity. The fictional semantics of the play also allow for an interpretation that embraces the struggle between despotism and freedom during the final years of the Ottoman Empire—clearly siding with the proponents of freedom. This short, three-act play, classified as a “tragicomedy,” adopts a discourse consistent with the linguistic framework of the New Language/National Literature movement. This article will provide some biographical and bibliographical information about Ömer Hilmi, followed by an analysis of the content and form of Hak ve Kuvvet. In addition, a transcription of the play and two visuals from the original playbook will be presented. The aim is to concretely draw renewed attention to both the play itself and to Ömer Hilmi as a writer.

Anahtar Kelimeler

Ömer Hilmi , Hak ve Kuvvet , Second Constitutional Era , theatrical literature , internationalism

Ömer Hilmi'nin Hak ve Kuvvet Piyesi Üzerine

Öz

Ömer Hilmi’nin (Tsey) 1917’de Halep’te kaleme aldığı ve 1923’te İstanbul’da yayımladığı Hak ve Kuvvet piyesinin -tiyatro ve edebiyat araştırmalarına dair litarütürün geneli göz önünde bulundurulduğunda- pek az ilgi görmüş olduğu söylenebilir. Sınırlı sayıdaki araştırmada yer alan kısa ve özlü açıklamalar bir yana konulursa Hak ve Kuvvet’in ilgili literatürün objektifinden uzakta kalmış olduğu dile getirilebilir. Bunun yanı sıra piyesin metni, görülebildiği kadarıyla, şimdiye değin Latin harflerine aktarılmamıştır. Siyasi, sosyal ve etik bağlamlara sahip birtakım kavramların (Fazilet, Rezilet, Hürriyet, Hakikat, Hak, Adavet, Kin vb.) kişileştirilmesi üzerinden alegorik bir görünüm arz eden piyes, II. Meşrutiyet yıllarının siyasî/ideolojik atmosferinden etkiler taşımaktadır. Piyeste insanlık tarihinin hak, adalet ve hürriyet arayışları çerçevesinde alegorik bir röntgeni çekilmekte, yanı sıra, insanlığın geleceğine dair ütopik açılımlar sergilenmektedir. Enternasyonalizm (beynelmileliyetçilik) kavramı etrafında düğümlenen bu açılımlar piyese, bir bakıma, insanlığın tamamını kapsayan hürriyetçi ve eşitlikçi bir gelecek arzusuna ilişkin kurgusal bir propaganda metni niteliği kazandırır. Metnin kurgusal semantiği, ayrıca, Osmanlı’nın son yıllarındaki “istibdat-hürriyet” mücadelesini -hürriyetçi cepheden yana- kucaklayabilen bir yoruma olanak tanır. “Mudhikeli facia” türündeki üç perdelik bu kısa piyes, Yeni Lisan/Millî Edebiyat hareketinin dilsel çerçevesine uygun bir söylem biçimi sunmaktadır. Bu makalede, Ömer Hilmi hakkında biyografik ve bibliyografik birtakım bilgiler verilecek, ardından Hak ve Kuvvet piyesinin içerik ve biçimine temas edilecektir. Ek olarak piyesin çeviriyazısı ve piyes kitabından iki görsel sunulacaktır. Amaç gerek piyese gerekse de Ömer Hilmi’ye dönük hatırlatıcı bir dikkati somutlaştırmaktan ötesi değildir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Hilmi , Hak ve Kuvvet , II. Meşrutiyet , tiyatro edebiyatı , enternasyonalizm

Kaynakça

• And, Metin (1970). 100 Soruda Türk Tiyatrosu Tarihi. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• And, Metin (1983). Türk Tiyatrosunun Evreleri. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Bensussan, Gérard ve Labica, Georges (2016). Marksizm Sözlüğü. Çev. Volkan Yalçıntoklu. İstanbul: Yordam Kitap.
• Devrim, Tunay (2021). Antakyalı Bir Şair: Ömer Hilmi Tsey (1898-1961) Hayatı, Edebî Kişiliği ve Eserleri. İstanbul: Hiper Yayın.
• Enginün, İnci (2014). Yeni Türk Edebiyatı Tarihi Tanzimat'tan Cumhuriyet'e (1839-1923) (9. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Harris, George S. (1979). Türkiye'de Komünizmin Kaynakları (3. baskı). Çev. Enis Yedek. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Huyugüzel, Ömer Faruk (2014). Necip Türkçü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Marx, Karl ve Engels, Friedrich (2021). Komünist Manifesto (9. Baskı). Çev. Nail Satlıgan. İstanbul: Yordam Kitap. Meriç, Cemil (1999). Jurnal, C.2 (6. baskı). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ömer Hilmi (1923). Hak ve Kuvvet. İstanbul: İntibah Kütüphanesi. Safa, Peyami (1990). Türk İnkılâbına Bakışlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Töre, Enver (2006). II. Meşrutiyet Tiyatrosu (Yazarlar-Piyesler). İstanbul: Duyap Yayıncılık.
• Tunaya, Tarık Zafer (1981). Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük (2. baskı). Ankara: Turhan Kitabevi.
• Tunçay, Mete (2009). Türkiye'de Sol Akımlar 1908-1925, C.1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yalçın, Alemdar (2002). II. Meşrutiyette Tiyatro Edebiyatı Tarihi (2. baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
• URL-1: Yenemuk, M. Mahir, “Ömer Hilmi Tsey”, https://www.circassiancenter.com/tr/omer-hilmi-tsey/ ( Erişim: 18.9.2025).
• URL-2: Cündioğlu, Dücane, “Cemil Meriç'in Bilinmeyen Bir Terceme-i Hâl Varakası”, https://www.yenisafak.com/arsiv/2006/temmuz/11/dusunce.html (Erişim: 18.9.2025).
• URL-3: “Allegory”, https://www.britannica.com/art/allegory-art-and-literature (Erişim: 18.9.2025).