Tatar Türkçesi Diyalektlerinde Giyim Kuşama Ait İsimlendirmeler

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 2, 459 - 500, 21.12.2025

Kübra Şeker

https://doi.org/10.59902/yazit.1829208

Öz

Bir dilin söz varlığı; dilin konuşurlarının dinî, toplumsal, sosyo-kültürel, ekonomik vb. yapıları hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadır. Giyim kuşam; başlangıçta insanoğlu için soğuktan korunma amacı taşırken zaman içerisinde değişim ve gelişim gösteren ekonomi, dinî inanç, dünya görüşü, estetik anlayış vb. etkenler neticesinde farklı gereksinimleri karşılamaya başlamıştır. Tatar Türklerinin giyim kuşam kültürünün gelişiminde; yaşamış oldukları coğrafya ile bu coğrafyanın sahip olduğu karasal iklim koşullarının etkisi olduğu kadar ekonomik gelişim ve değişimler, ticari ilişkiler neticesinde etkileşimde bulundukları toplumlar ve estetik zevklerin değişimi gibi birçok unsur etkili olmuştur. Bu çalışmada; Tatar Türkçesi diyalektlerinde yer alan giyim, kuşam isimlerine yer verilerek bu isimler üzerinden Tatar Türklerinin giyim kuşam kültürüne etki eden unsurlar tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, bugün Tatar Türkçesi diyalektlerinin en geniş kapsamlı sözlüğü olan Tatar Tělěněŋ Zur Dialěktologik Süzlěgě (Tatar Türkçesinin Büyük Diyalektoloji Sözlüğü) isimli çalışma tаrаnarak geniş bir söz varlığı tespit edilmiştir. Yapılan bu çalışmanın gerek Tatar Türkleri gerekse diyalekt araştırmalarına yönelik yapılacak bilimsel araştırmalara katkı sağlanması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Giyim kuşam isimleri , Tatar Türkçesi , Tatar Türkçesi diyalektleri , giysi türleri , söz varlığı

Names of Clothing in Tatar Turkish Dialects

Öz

A language's vocabulary provides us with information about the religious, social, sociocultural and economic foundations of its speakers. While clothing initially served as protection against the cold for humankind, it has evolved over time to meet diverse needs as a result of changing and evolving factors such as economics, religious beliefs, worldviews and aesthetic perceptions. The development of the Tatar Turks' clothing culture was influenced by numerous factors, including the influence of the region they inhabited and its continental climate, as well as economic development and changes, the societies they interacted with as a result of trade relations, and the evolution of aesthetic tastes. This study examines the clothing and apparel names found in Tatar Turkish dialects and attempts to identify the factors influencing the clothing culture of the Tatar Turks through these names. To this end, the most comprehensive dictionary of Tatar Turkish dialects, the Great Dialectological Dictionary of Tatar Turkish (Tatar Tělěněŋ Zur Dialěktologik Süzlěgě), was scanned to identify a comprehensive vocabulary. This study aims to contribute to scholarly research on both Tatar Turks and dialect studies.

Anahtar Kelimeler

Clothing names , Tatar Turkish , Tatar Turkish dialects , clothing types , vocabulary

Kaynakça

• Borhanova, H. B., Mahmutova, L. T. ve Sadıykova Z. R. vd. (1969). Таtar Tělěněŋ Dialěktologik Süzlěgě. Kazan: Таtarstan Kitap Neşriyatı.
• Çetin, Çulpan Zaripova (2008). “Kazan Tatarlarında Giyim Kuşam Kültürü”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, I/2: 72-82.
• Çetinkaya, Ülkü (2010). “Osmanlı Dönemi Kadın Süs Malzemelerinin Divan Şiirine Yansımaları.” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz 13: 61-89.
• Gökçe, Hülya (2023). “Kazan Tatar Ağızlarında Giyim Kuşam Adları.” Karadeniz Araştırmaları, XX/79, 701-740. Karaağaç, Günay (1998). “Türkçenin Komşu Dillere Verdiği Giyim Kuşam Kültürüyle İlgili Kelimeler.” Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 5: 361-387.
• Kuru, Songül ve Paksoy, Candan (2008). “Anadolu’da Ayakkabı ve Cumhuriyet Dönemi Ayakkabı Kültürü.” Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 38. ICANAS Bildiriler II, 821-836.
• Ostroumov, Nikolai Petrovich (1892). Таtarsko-russkiy slovar'. Kazan.
• Öner, Mustafa (2009). Kazan-Таtar Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sezer Arığ, Ayten (2006). “Türklerde Kıyafetin Kısa Tarihi”. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 22, 64-65-66: 141-60.
• Suslova, S. V. (2024). Narodnaya Odejda. İshakov, D. M. (Ed.), Etnografiya Tatarskogo Naroda. Kazan: Magarif. TS, Türkçe Sözlük, (2011). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• TTAS, Tatar Tělěněŋ Aŋlatmalı Süzlěgě, I-VI Tom, (2015-2021). Kazan: Tatarstan Rěspublikası Fenner Akaděmiyesě G. İbrahimov İsěměndegě Těl, Edebiyat hem Sengat İnstitutı.
• Zekiyev, M. Z., Minnullin, K. M. ve Şeyhiyeva, F. R. vd. (2009). Таtar Tělěněŋ Zur Dialěktologik Süzlěgě. Kazan: Таtarstan Kitap Neşriyatı.