Legends about Prophet Noah and Kazıkurt Mountain in Kazakh Folklore

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 1, 1 - 20, 23.06.2023

Selma Aday

https://doi.org/10.59902/yazit.1291262

Öz

Legends about Noah's flood which is named as definition of traveler legend that are told in Turkish world tells the common values of humanity. Toponymic legend comes first among traveler legends in Kazakh legend tradition. Events that are believed to be experienced by legendary and historical personalities play an active role in the emergence of toponomy. Noah's flood is the name of revival and rebirth for human history. So; legends about Noah's flood is told in Kazakh folklore like every culture. Emergence of toponomy express the reason of naming events as a result of real events that are believed to be real. Because of the reason of giving new meanings to place where legends consist of, emergence of this mountain, the thought of existence of Saint with the same name show the cultural life and belief structure in legends about Kazıkurt in Kazakhs. Kazıkurt is a place which has meanings in historic records and legendary narrations in Turk cultural life. As a result of this research, we can say that legends about Kazıkurt mountain has a common and important thing not just in Kazakh folklore but in Turkish world. In this work, the place of legend, which is told about Prophet Noah and Kazıkurt Mountain, discussed in the term “aniz/apsana” and narrated in South Kazakhistan, in Kazakh folklore and cultural aspect of these legends were tried to be examined with comparisons and analyses.

Anahtar Kelimeler

South Kazakhstan, legend, Kazıkurt Mountain, Noah, motif

Kazak Folklorunda Hz. Nuh ve Kazıkurt Dağı Hakkında Efsaneler

Öz

Türk Dünyasında ve dünyanın belli bölgelerinde anlatılan gezgin efsane kavramı olarak adlandırabileceğimiz Nuh Tufanı ile ilgili efsaneler insanlığın ortak değerlerini anlatmaktadır. Kazak efsane geleneğinde gezgin efsanelerden toponomik efsaneler ilk sırada yer alırlar. Yer adlarının ortaya çıkışında tarihi ve efsanevi kişiliklerin başından geçtiğine inanılan olaylar etkin rol oynamıştır. Nuh tufanı, insanlık tarihi için yeniden canlanmanın, dirilişin adıdır. Bu yüzden her kültürde olduğu gibi Kazak folklorunda da bu olayla ilgili efsaneler anlatılmaktadır. Efsaneler, yer adlarının ortaya çıkışını gerçek ya da gerçek olduğuna inanılan olaylar neticesinde açıklamaktadır. Efsaneler teşekkül ettikleri yerlere anlam kazandırırlar. Bu nedenle Kazaklarda Kazıkurt ile ilgili efsanelerde dağın ortaya çıkışı, dağda aynı isimde bir evliyanın olduğu tasavvuru Kazak folklorunun inanç yapılarını ve kültürel kodlarını göstermektedir. Kazıkurt tarihi kayıtlarda ve menkıbevi anlatımlarda Türk kültür hayatında anlam taşıyan bir mekândır. Araştırmanın sonucunda, Kazıkurt Dağı ile ilgili efsanelerin sadece Kazak folklorunda değil, Türk Dünyasında ortak ve önemli bir yere sahip olduğu söylenebilir. Bu çalışmada, Güney Kazakistan bölgesinde anlatılan ve anız/apsana terimi içinde ele alınan Nuh Peygamber ve Kazıkurt Dağı ile ilgili anlatılan efsanelerin Kazak folklorundaki yeri ve bu efsanelerin kültürel boyutları karşılaştırma ve analizlerle incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güney Kazakistan, efsane, Kazıkurt Dağı, Nuh’un Gemisi, motif

Kaynakça

• Albekov, T. vd. (2011). Babalar Sözi, Toponimdik Anızdar C.80. Astana: Medeni Mura.
• Alptekin, Ali Berat (2010). “İki Oluşum Efsanesi: Issıg Göl (Kırgızistan) ve Beşparmak Dağları (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti)”. Türk Dilinin ve Edebiyatının Yayılma Alanları Bilgi Şöleni Bildirileri (Ankara 7-9 Mart 2010). Ankara: TDK Yayınları, 49-55.
• Avezov, Muhtar ve Sobolev, Leonid (1939). “Epos i Folklor Kazahskogo Naroda”. Litaraturnıy Kritik, 10(11): 210-238.
• Baygutov, Marhabat ve Fayzullayev, Alibek (1996). Kazınalı Kara Şanırak. Almatı: Ana Tili.
• Dégh, Linda (2014). “Günümüz Bağlamında Efsane Üzerine Teorik Bir Düşüneme ve Efsanenin Tanımı.” Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar II. Çev. Selcan Gürçayır. Ankara: Geleneksel Yayıncılık, 204-210.
• Ebu'l-Gazi Bahadır Han (2009). Türkün Soy Ağacı Türk Seceresi. Çev. Rıza Nur. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Eliade, Mircea (2001). Mitlerin Özellikleri. İstanbul: OM Yayınları.
• Ergun, Metin (1997a). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. C.I. Ankara: TDK Yayınları.
• Ergun, Metin (1997b). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi. C.II. Ankara: TDK Yayınları.
• Ğabdullin, Malik (1996). Kazak Halqının Avız Adebiyeti. Almatı: Sanat Baspası.
• Kaskabasov, Seyit (1993). Kazak Folklorunun Tarihilığı/Mif pen Apsananın Tarihilığı. Almatı: Gılım.
• Kaskabasov, Seyit (2002). Janazık. Astana: Avdarma Baspası.
• Kelgenbayeva, Bakıtjan (2000). Şığıs Kazakstan Öniri Apsanaları. Doktora Tezi. Astana.
• Konıratbayev, Avelbek (1991). Kazak Folklorunun Tarihi. Almatı: Ana Tili.
• Mırzahmetulı, Mekamtas (2012). Kazınalı Ontüstik C.23. Almatı: Nurlı Alem.
• Ospanaliyeva, Bibigül (2011). Kazakistan’ın Jambıl Bölgesi Efsaneleri İnceleme-Metinler. Doktora Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Örnek, Sedat Veyis (1988). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Sakaoğlu, Saim (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınevi.
• Şanbayev, T. (1998). Adebiyettanuv Terimderinin Sözliği. Almatı.
• Tursınkulov, Kalavbek (2014). “Şıgarmaları Bes Tomdık I”. Kazıgurt: Anız ben Akikatt. Almatı: Foliant Baspası.
• Yıldırım, Seyfullah (2012). “Kazak Türklerinin Toponomik Efsaneleri”. Turkish Studies, 7(1): 2101-2120.
• Elektronik Kaynaklar
• URL-1: “Қазығұрт ауданы — Уикипедия”. wikipedia.org (Erişim: 01.05.2023).
• URL-2: “Hûd Suresi Türkçe Meali. Kur'an-ı Kerim”. kuran-ikerim.org (Erişim: 01.05.2023).