Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur Piyesinde Üstkurmaca Anlatım

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 364 - 376, 25.12.2023

Özge Nur Önel

https://doi.org/10.59902/yazit.1310757

Öz

1960’lı yıllarda roman, hikâye, tiyatro gibi anlatı türlerinde kullanılmaya başlamış olan ve hikâyenin hikâyesi olarak bilinen üstkurmaca yöntemi (metafiction) edebi eserlerde kullanılan bir anlatma yöntemidir. Eserin yazılış hikâyesinin esere dahil edilmesiyle birlikte bir çerçeve hikâye oluşturup içinde bir hikâye daha anlatmaktır. Bu yöntem sayesinde okuyucu ile eser arasındaki kurgu perdesi ortadan kaldırılır. Yazarın bu yöntemi kullanmaktaki amacı eserin bir kurgu olduğunu okuyucuya hatırlatmaktır. Farklı türde yazılmış olan edebi eserlerde yazarın üstkurmaca yöntemini kullanma amacı değişiklik gösterebilmektedir. Cumhuriyet Dönemi’nde türlerin ve kullanılan yöntemlerin değiştiği ve geliştiği görülür. Bu dönemde öne çıkan yöntemlerden biri de üstkurmacadır. Genellikle tiyatroda seyirciyi de oyuna dâhil ederek, zaman zaman seyirciyle sohbet ederek ya da eserin içinde bir kurgu yaratarak oyunun içinde oyun izleterek eserin kurgu olduğunu hatırlatan üstkurmaca yöntemi seyirciye farklı bir bakış açısı kazandırmaktadır. Oyuncular, oyun, içerik, seyirci bir bütün olur ve akış tamamlanır. Bu sayede Türk tiyatrosu yöntem, üslûp, konu gibi farklı yönlerde zenginlik kazanmış olur. Makalede incelenmek istenen anlatı türü tiyatro, türe konu olan eser ise Cumhuriyet Dönemi tiyatrosuna ait epik tiyatro anlayışıyla yazılmış olan Asiye Nasıl Kurtulur adlı piyestir. Piyes, üstkurmaca anlatıma sahip olması sebebiyle bu makalenin inceleme metni olmuştur. Eserde yer alan konuşma ve oyun bölümleriyle oyun ve seyirci arasında bir etkileşim sağlandığı ve seyircinin oyuna müdahalesiyle adeta Asiye’nin hayatına yön verildiği görülmüştür. Bu üstkurmaca yönteminin kullanıldığını gösteren bir durumdur. Makalede, yazar Vasıf Öngören’den ve Vasıf Öngören’in tiyatro anlayışından, Asiye Nasıl Kurtulur adlı eserin içeriğinden bahsedilmiştir. Üstkurmaca yönteminin bir tiyatro eserinde nasıl uygulandığı anlatılmıştır. Piyesin Asiye Nasıl Kurtulur adını taşıyan iki farklı filme uyarlandığından ve bu filmlerde üstkurmaca yönteminin nasıl ele alındığından bahsedilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, epik tiyatro, Vasıf Öngören, Asiye Nasıl Kurtulur, üstkurmaca.

Teşekkür

Makalemi yazma sürecimde beni destekleyen, yönlendiren benden fikirlerini esirgemeyen sayın Prof. Dr. Mehmet Güneş'e teşekkürü bir borç bilirim.

Metafictional Narrative in Vasıf Öngören's Asiye How to Save Her

Öz

The metafiction method, known as the story of the story, which started to be used in narrative genres such as novels, short stories and plays in the 1960s, is a narrative method used in literary works. By including the story of the writing of the work in the work, it creates a frame story and tells another story within it. Thanks to this method, the curtain of fiction between the reader and the work is eliminated. The author's purpose in using this method is to remind the reader that the work is a fiction. The author's purpose in using the metafictional method may vary in literary works written in different genres. It is seen that the types and methods used changed and developed during the Republican Period. One of the prominent methods in this period is metafiction. Metafictional method, which reminds the audience that the work is fiction, usually by involving the audience in the play, by chatting with the audience from time to time, or by creating a fiction within the work and making them watch a play within the play, gives the audience a different perspective. Players, game, content, audience become a whole and the flow is completed. In this way, Turkish theater gains richness in different aspects such as method, style and subject. The narrative genre that is wanted to be examined in the article is theatre, and the work that is the subject of the genre is the play called Asiye Nasıl Kurtulur, which was written with the understanding of epic theater belonging to the theater of the Republican Period. The play has been the review text of this article because it has a metafictional narrative. It has been seen that there is an interaction between the play and the audience with the speech and play sections in the work, and Asiye's life is literally guided by the audience's intervention in the play. This is a situation that shows that the metafiction method is used. In the article, the writer Vasıf Öngören, his understanding of theater and the content of the work called Asiye Nasıl Kurtulur are mentioned. It is explained how the metafiction method is applied in a theater play. It was mentioned that the play was adapted into two different films named Asiye How to Survive and how the metafiction method was handled in these films.

Anahtar Kelimeler

Republican Period Turkish Theater, epic theater, Vasıf Öngören, Asiye Nasıl Kurtulur, metafiction.

Kaynakça

• Aytaç, Gürsel (2003). Genel Edebiyat Bilimi. İstanbul: Say Yayınları.
• Doğan, Abide (2009). “Türk Tiyatrosunda Brecht Etkisi”. Turkish Studies, 4(1): 409-422.
• Ecevit, Yıldız (2004). Orhan Pamuk’u Okumak. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İri, Emine Candan (2017). “Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur Oyunu Üzerine Epik Tiyatro Bağlamında Bir İnceleme”. Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, 9(17): 132-150.
• Nutku, Özdemir (1976) Türkiye’de Brecht. İstanbul: Tiyatro/76 Yayınları.
• Öngören, Vasıf (2017). Bütün Oyunları. İstanbul: Mitos- Boyut.
• Ören, Aytaç (2016). Üstkurgu/Üstkurmaca Üzerine. Ankara: Hece Yayınları.
• Parla, Jale (2009). Babalar ve Oğullar, Tanzimat Romanının Epistemolojik Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Yıldırım Sağlam, Bahar (2021). “Vasıf Öngören’in Asiye Nasıl Kurtulur Oyunu ile Atıf Yılmaz’ın Aynı Adlı Uyarlamasına Anlatıbilimsel Bir Bakış”. Söylem Filoloji Dergisi, 6(2): 351-367.
• Taner, Haldun vd. (1966), Tiyatro Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yalçın, Murat. (2010) “Vasıf Öngören”. Tanzimat’tan Bugüne Edebiyatçılar Ansiklopedisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2: 804.