Türk Romanında Kitap ve Uyanışlar

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 337 - 363, 25.12.2023

Sultan Rabia Dervişoğlu

https://doi.org/10.59902/yazit.1381083

Öz

Uyanış, Şemseddin Sâmi’nin Kâmûs-ı Türkî isimli eserinde “göz açmak; müteyakkız (dikkatli) ve bîdar (uyanık) olmak; hâb (uyku) gafletinden kurtulup, mütenebbih olmak (ibret almak); rüşd ve hidâyete nâil olmak (doğruyu bulmak/bilmek); ilim ve hüner öğrenip zulmet (karanlık) cehâletinden kurtulmak…” gibi anlamlarda kullanılan bir sözcük olarak karşımıza çıkmaktadır. Diğer taraftan sözcük sahip olduğu görülen tüm bu anlamlarına Türk romancılık geleneğinde yer bulmuştur. Bilhassa Yeni Türk Edebiyatı’nın ilk üç devrinde hassasiyetle işlenmiş olan uyanış temi, arz var oldukça beşerin hayatında deverân edecektir. Durum böyle iken, beşerin uyanışında kitap, dolayısıyla ilim, en temel unsur olup, hayat nizamının hıfzı ve yayılımı da yazmak, okumak fiillerinde gelişim göstermektedir. Bunun üzerine, âdemoğlunun daima zeminde bir kitabı olmuş, diğer kitaplar bu zeminin üzerine yığılmıştır. Bu yazıda, İnsanlığın zemin kitabı Kur’an ekseniyle ve uyanışa vesile olan bütün kitapların insan hayatını güzelleştirdiği ön kabulüyle, 1860 ilâ 1901 tarihleri arasında mevcut bulunan üç Türk romanı; kitap ve uyanış kavramları çerçevesinde ele alınıp değerlendirilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk romanı, kitap, uyanış, Yeni Türk Edebiyatı, Kur’an

Teşekkür

Doktora tez danışman hocam Prof. Dr. Muhammet Gür’e ve Prof. Dr. Mehmet Güneş’e katkılarından dolayı şükranlarımı sunarım.

Book and Awakenings in the Turkish Novel

Öz

Awakening is defined in Şemseddin Sâmi's work named Kâmûs-ı Türkî as “opening the eyes; to be vigilant (careful) and alert (alert); To get rid of the heedlessness of hab (sleep) and to be humble (to learn a lesson); to attain adulthood and guidance (finding/knowing the truth); It appears as a word used in meanings such as "to learn knowledge and skill and get rid of the darkness and ignorance". On the other hand, the word has found a place in the Turkish novelistic tradition with all these meanings it seems to have. The theme of awakening, which has been sensitively processed especially in the first three periods of New Turkish Literature, will continue to circulate in human life as long as there is space. This being the case, the book, and therefore science, is the most fundamental element in the awakening of humanity, and the preservation and dissemination of the order of life also develops in the acts of writing and reading. Thereupon, the son of Adam always had a book on the ground, and other books were piled on this ground. In this article, three Turkish novels existing between 1860 and 1901, with the axis of the Quran as the ground book of humanity and the assumption that all books that lead to awakening beautify human life; It is discussed and evaluated within the framework of the concepts of book and awakening.

Anahtar Kelimeler

Turkish novel, book, awakening, Modern Turkish Literature, Quran

Kaynakça

• Ahmed Midhat Efendi (2016). Avrupa Adab-ı Muaşereti. Haz. Fazıl Gökçek. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ahmed Midhat Efendi (2019). Paris’te Bir Türk. Haz. Erol Ülgen. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Alan, Selami (2021). “Türk Edebiyatı’nda Tanzimat’tan Servet-i Fünûn’a Uzanan Köprü: Ara Nesil”. Akademik Matbuat, 5(2): 61-90.
• Bekiroğlu, Nazan (2007). “Nigâr Hanım (1862-1918)”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 33: 83-85.
• Çonoğlu, Salim (2015). Hikâye ve Romanlarında Ahmet Mithat Efendi, Bir Hayat Hikâyesinin Kâğıttan Tanıkları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Dayanç, Muharrem (2012). “Bir Yenileşme Dönemi Aydını Olarak Ahmet Mithat Efendi”. İÜ, Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, XLVII(2): 81-95.
• Emil, Birol (1997). Türk Kültür ve Edebiyatından 1 Meseleler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Enginün, İnci (2012). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Finn, Robert P. (1984). Türk Romanı (İlk Dönem 1872-1900). Çev. Tomris Uyar. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Göçgün, Önder (1987). Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Romanları ve Romanlarında Şahıs Kadrosu. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Huyugüzel, Ömer Faruk (2004). Halit Ziya Uşaklıgil: Hayatı, Eserleri, Eserlerinden Seçmeler. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• İnalcık, Halil ve Seyitdanlıoğlu, Mehmet (2012). Tanzimat Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kerman, Zeynep (2008). Uşaklıgil’in Romanlarında Batılı Yaşayış. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Koç, Murat (2012). “‘Üdebâ-yı Nisvânın Yardımcısı’ Ahmet Midhat Efendi ve Fatma Aliye Hanım”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48: 191-216.
• Korkmaz, Ramazan (ed.) (2007). Yeni Türk Edebiyatı El Kitabı, 1839-2000. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Nemutlu, Özlem (2018). Ahmet Mithat Efendi’nin Kütüphanesi, Hikâye ve Romanlarında Okuma Eylemi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Okay, Orhan (2013). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaplan, Mehmet (2012). Tevfik Fikret, Devir-Şahsiyet Eser. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Okay, Orhan (2017). Batı Medeniyeti Karşısında Ahmed Midhat Efendi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Perin, Cevdet (1946). Tanzimat Edebiyatında Fransız Tesiri. İstanbul: Pulhan Matbaası.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (1998). Hikâye. Haz. Nur Gürani Arslan. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Uşaklıgil, Halit Ziya (2017). Kırık Hayatlar. Haz. Fazıl Gökçek. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ülken, Hilmi Ziya (2014). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Gürpınar, Hüseyin Rahmi (2015). İffet-Mutallaka. Haz. Pelin Dimdik. İstanbul: Papersense Yayınları.
• Şemseddin Sâmi (2010). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1995). Edebiyat Üzerine Makaleler. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (2007). On Dokuzuncu (XIX.) Asır Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yahya Kemal (2012). Edebiyata Dair. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Yazgıç, Kâmil (2020). Oğlunun Kaleminden Ahmed Midhat Efendi ve Dönemi. haz. Erol Gökşen. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Yeşilyurt, Şamil (2014). Ahmet Mithat Efendi’nin Romancılığı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Yılmaz, Durali (1990). Roman Kavramı ve Türk Romanının Doğuşu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.