Deyim Olarak Değerlendirilen Bazı Yapılar Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 3 Sayı: 2, 315 - 336, 25.12.2023

Yasemin Türkmen

https://doi.org/10.59902/yazit.1398927

Öz

Dil, yalnızca iletişim için değil; aynı zamanda toplumların düşünce tarzlarını, zevklerini, inanışlarını, korkularını, gelenek ve göreneklerini kanunlarını, kısaca geçmişe ilişkin her türlü verinin günümüze aktarılmasını sağlayan özgün bir araçtır. Dil, onu kullanan ulusa özel bir kimlik özgürlüğü de sunmaktadır. Dolayısı ile her dil, kendi ulusu için büyük bir değerdir. Türkçe, geniş söz varlığı (150.000 dolayında madde başı) ile dünyanın en büyük dillerindendir. Türkçenin zenginlik göstergelerinden biri olan söz öbekleri, günlük yaşamda sıkça başvurduğumuz yapılardır. Türkçe sözvarlığı içerisinde deyimler, önemli söz öbeklerindendir. Ancak deyimler sözlüklerinde deyimlerin, yapısal ve anlamsal özelliklerine ilişkin ortak bir görüşe ulaşılamadığı açıktır. Bundan dolayıdır ki deyim özelliği göstermeyen söz öbekleri ile birçok yerde karşılaşılmaktadır. Bu çalışmanın evrenini deyimler oluşturmaktadır. Konusunu, deyim özelliği göstermeyen kimi söz öbekleri oluşturmaktadır. Bu çalışmada, Mehtap Duran’ın Tarık Dursun K.’nın Çocuk Hikayelerinin Atasözleri ve Deyimler Açısından İncelenmesi (Duran, 2019) adlı yüksek lisans tezinin içeriğindeki deyimlerin doğru seçilip seçilmediği incelenmiştir. Acele etmek, akıllı uslu, aklı fikri, çeki düzen vermek vb. gibi gerçek anlamda kullanılmış yapıların deyim olarak değerlendirildiği görülmüştür. Bu bir sorundur. Bu çalışma ile deyim olmaya elverişli olmayan yapıların, neden deyim başlığı altında anılmaması gerektiği açıklanmaya çalışılmıştır. Bu doğrultuda deyimlerin daha net anlaşılması amaçlanmıştır. Örneklerdeki gibi deyim tanımı ile örtüşmeyen yapılar, hazırlanacak olan sonraki tezlerde deyim olarak değerlendirilmemelidir.

Anahtar Kelimeler

Türkçenin zenginlikleri, söz varlığı, söz öbekleri, deyimler, değerlendirme

Teşekkür

Danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Necmi Akyalçın'a teşekkür ederim.

A Study on Some Structures Considered as İdioms

Öz

Language is not only for communication; At the same time, it is a unique tool that enables the transfer of societies' ways of thinking, tastes, beliefs, fears, traditions and laws, in short, all kinds of data about the past to the present. Language also offers a special freedom of identity to the nation that uses it. Therefore, every language is a great value for its own nation. Turkish is one of the largest languages in the world with its large vocabulary (around 150,000 items). Phrases, which are one of the indicators of the richness of the Turkish language, are structures that we frequently use in daily life. Idioms are important phrases in the Turkish vocabulary. However, it is clear that a common view regarding the structural and semantic features of idioms cannot be reached in idiom dictionaries. For this reason, phrases that do not have idiomatic characteristics are encountered in many places. Idioms constitute the universe of this study. Its subject is some phrases that do not have idiomatic characteristics. In this study, it was examined whether the idioms in the content of Mehtap Duran's master's thesis titled Analysis of Tarık Dursun K.”s Children's Stories in Terms of Proverbs and Idioms (Duran, 2019) were chosen correctly. To hurry, to be smart, to be smart, to organize, etc. It has been observed that structures used in real terms such as are considered as idioms. This is a problem. With this study, we tried to explain why structures that are not suitable for being an idiom should not be mentioned under the title of idiom. In this regard, it is aimed to understand the idioms more clearly. Structures that do not match the definition of an idiom, as in the examples, should not be considered as idioms in subsequent theses.

Anahtar Kelimeler

Riches of Turkish, vocabulary, phrases, idioms, evaluation

Kaynakça

• Aksan, Doğan (1984). Her Yönüyle Dil 3. Ankara: TDK Yayınları.
• Aksoy, Ömer Asım (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 1. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Aksoy, Ömer Asım (2020). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Akyalçın, Necmi (2012a). Türkçemizin Anlamsal Zenginlikleri Deyimlerimiz. Ankara: Eğiten Kitap.
• Akyalçın, Necmi (2012b). Türkçemizin İncileri Atasözlerimiz Tanıklı Sözlük. Ankara: Eğiten Kitap.
• Banguoğlu, Tahsin (1974). Türkçenin Grameri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Duran, Mehtap (2019). Tarık Dursun K.nın Çocuk Hikayelerinin Atasözleri ve Deyimler Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ergin, Muharrem (1977) Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
• Ergin, Muharrem (2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
• Gökdayı, Hürriyet (2015). Türkçede Kalıp Sözler. Ankara: Kriter Yayınevi.
• Hengirmen, Mehmet (1998). Türkçe Temel Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Hengirmen, Mehmet (2002). Türkçe Dil Bilgisi. Ankara: Engin Yayınları.
• Hengirmen, Mehmet (2007). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kakınç, Tarık Dursun (2003). Benim Dedem Bir Tane. Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Hengirmen, Mehmet (2007). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: Engin Yayınevi.
• Parlatır, İsmail (2008). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü 2. Ankara: Yargı Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, Ali (1998). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, Ali (2004a). İlk Öğretim İçin Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Püsküllüoğlu, Ali (2004b). Türkçe Deyimler Sözlüğü. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Saraçbaşı Ertuğrul ve Minnetoğlu İbrahim (1978). Türkçe Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Minnetoğlu Yayınları.
• URL-1 https://sozluk.gov.tr/ (Erişim:13.11.2023).
• Yıldız, Nezihe (1992). Türkçe Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Mahir Yayınları.
• Yörük, Sevim ve Yörük Yaşar (1997). Açıklamalı Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Serhat Yayınları.
• Yurtbaşı, Metin. (1996). Örnekleriyle Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Özdemir Yayıncılık.
• Yurtbaşı, Metin. (2013). Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü. İstanbul: Excellence Publishing.