Kars Balıklı Göl Etrafındaki Halk İnançları ve Uygulamaları Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 1, 40 - 54, 30.06.2024

Tuğçe Coşkun

https://doi.org/10.59902/yazit.1485594

Öz

İnsanlığın ilkel çağlarından itibaren geliştirmiş olduğu inanç paradigmalarında kutsallığına inanılan ve kendisinde koruyucu bir güç olduğu düşünülen mekân ya da nesneler etrafında birtakım inanç ve uygulamalar oluşturulmuştur. Bu potansiyel içinde doğa kültlerinin en önemlilerinden olan kutsal su-kutsal balıklar da yer almaktadır. Türkiye’de yaygın olarak bilineni Şanlıurfa Balıklı Göl olmakla birlikte Erzurum, Kars, Kütahya, Erzincan ve Sivas gibi illerde de halk tarafından içindeki balıklarla birlikte kutsal kabul edilen çok sayıda su kaynağı bulunmaktadır. Kutsiyetine inanılan bu balıklar korunmakta ve yenilmemektedir. Makalede, Kars ili Selim ilçesi Dölbentli Köyü sınırları içinde yer alan Balıklı Göl etrafında oluşan halk inançları ve bunlara bağlı uygulamalar üzerinde durulmuştur. Kars’ta su kültünün izleri ve bunların geçmişle olan bağı araştırılarak, elde edilen bulgular değerlendirilmiştir. Yapılan tespit ve değerlendirmeler neticesinde, sözü edilen kutsal su- kutsal balık kaynaklarının özellikle bireye yönelik şifa beklentisi nedeniyle sıklıkla ziyaret edildiği görülmüştür. Bunun yanı sıra olumsuz durumlardan korunma, bereket sağlama ve kısmet bulacağına inanma da yöre halkının ziyaret sebepleri arasındadır.

Anahtar Kelimeler

Su kültü, Kars, Balıklı Göl, inanç, uygulama

Etik Beyan

Bu çalışmanın saha araştırmaları Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal ve Beşerî Bilimler İnsan Araştırmaları Etik Kurulu’nun 24.04.2024 tarih ve 2024-08 sayılı Etik Kurul Onayı ile gerçekleştirilmiştir.

Teşekkür

Danışman hocam Sayın Prof. Dr. Aslı Büyükokutan Töret'e teşekkürlerimi sunarım.

An Evaluation on Folk Beliefs and Practices around Kars Balıklı Lake

Öz

In the belief paradigms that humanity has developed since the primitive ages, a number of beliefs and practices have been formed around a place or object that is believed to be sacred and thought to have a protective power in itself. Within this potential, there are also holy water-sacred fish, which are one of the most important nature cults. Although Şanlıurfa, which is widely known in Turkey, Balıklı Lake, there are also many water sources in provinces such as Erzurum, Kars, Kütahya, Erzincan and Sivas, which are considered sacred by the people along with the fish in it. These fish, which are believed to be sacred, are protected and not eaten. The article focuses on the folk beliefs and related practices around Balıklı Lake, which is located within the borders of Dölbentli Village in Selim District of Kars Province. The traces of the "water cult" in Kars and their connection to the past were investigated and the findings obtained were evaluated. As a result of the findings and evaluations, it has been observed that the holy water and holy fish sources are frequently visited especially due to the expectation of healing for the individual. In addition to this, protection from negative situations, providing fertility and believing that they will find fortune are among the reasons for the local people to visit.

Anahtar Kelimeler

water cult, Kars, Balıklı Lake, beliefs, practice

Kaynakça

• Akarsu, Bedia (1988). Felsefe Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Akçiçek, Eren ve Canyurt, Mehmet Ali (1993). “Anadolu’da Balık ile İlgili İnançlar ve Halk Hekimliği Uygulamaları”. Doğu Anadolu Bölgesi I. Su Ürünleri Sempozyumu (25-28 Haziran 1993). Erzurum, 1-12.
• Arık, Durmuş (2005). Azerbaycan Türklerinin Dini Tarihi ve Halk İnanışları. Ankara: Öztepe Matbaacılık.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi (Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojisi I). İstanbul: Ötüken Yayıncılık.
• Baysal, Nagihan (2020). Türk Halk Kültüründe Su. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Bekki, Salahattin (2017). “Halk Hekimliği”. Ortak Miras. Ed. Nebi Özdemir. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 196-209.
• Boratav, Pertev Naili (1994). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: Gerçek Yayınları.
• Boratav, Pertev Naili (1997). Folklor ve Edebiyat I. İstanbul: Adam Yayınları.
• Büyükokutan Töret, Aslı (2014). “Kazan Tatarlarıyla Azerbaycan Türklerinin Su İyesi ile İlgili Bazı İnanış ve Uygulamaları Üzerine Bir Karşılaştırma”. 12. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi, Kazan/ Tataristan, Rusya, 1265-1268.
• Çelik, Celaleddin (2004) “Türk Halk Dindarlığında Değişim ve Süreklilik: Ziyaret Fenomeni Örneği” Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(1): 213-239.
• Dağı, Fahri (2013). Türk Halk Anlatılarında Halk Hekimliği Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Devellioğlu, Ferit. (2004). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, Ahmet (2002). “İslâmiyet’ten Önceki Türk İnancına Dair”. Türkler Ansiklopedisi, C.3. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 584-596.
• Eliade, Mircea (1991) Kutsal ve Dindışı. Çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, Mircea (1992). İmgeler, Simgeler. Çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları.
• Eliade, Mircea. (2003). Dinler Tarihine Giriş. Çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Elmacı, Lütfullah (2017). Ziyaret Fenomeni ve Din (Kastamonu Şeyh Şaban-ı Veli Türbesi Örneği). Yüksek Lisans Tezi. Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erbuğ, Merih Baran (2007). Efsaneler “Geçmişten Fısıltılar” Ankara: Kim Yayınları.
• Gökbel, Ahmet (2000). Kıpçak Türkleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Günay, Ünver (2003). “Türk Halk Dindarlığının Önemli Çekim Merkezleri Olarak Dinî Ziyaret Yerleri”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15: 5-36.
• İnan, Abdülkadir (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (2000). Makaleler ve İncelemeler I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kafesoğlu, İbrahim (1987). Türk Bozkır Kültürü. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Kalafat, Yaşar (1990). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kaplan, Haktan (2021). “Mitolojik İnançlarda ve Anlatılarda Yer Alan Balık Motifi ve Balık Motifinin Günümüz Efsanelerine Yansıması”. International Journal Of Filologia (IJOF), 6: 129-137.
• Kaşgarlı Mahmud (1986). Divanü Lügat’it-Türk.C.4. Haz. Besim Atalay. Ankara: TDK Yayınları.
• Kıyak, Abdulkadir (2013). “Geleneksel Türk İnanışlarındaki Su Kültü ve Elazığ’daki İzleri”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2(4): 22-39.
• Kürkçüoğlu, Cihat vd. (2002). Şanlıurfa’dan Efsaneler Şanlıurfa Uygarlığın Doğduğu Şehir. Şanlıurfa: Şurkav Yayınları.
• Mollaibrahimoğlu, Çiğdem (2008). Anadolu Halk Kültüründe Hayvanlar Etrafında Oluşan İnanç ve Pratikler. Yüksek Lisans Tezi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar (2009). Alevî ve Bektaşî İnançlarının İslâm Öncesi Temelleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi I. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Sakaoğlu, Saim (1980). Anadolu-Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Şemseddin Sami (2002). Kâmûs-i Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Tokarev, Sergei Aleksandrovich (2006). Dünya Halklarının Dinler Tarihi. Çev. Rauf Aksungur. İstanbul: Ozan Yayıncılık.
• KK-1: Ergün Doğan, 1962 doğumlu, çiftçi, Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-2: Hüseyin Güneş, 1979 doğumlu, çiftçi, Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-3: Yunus Reçber, 1990 doğumlu, çiftçi, Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-4: Damla Güneş, 1989 doğumlu, çiftçi, Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-5: Arif Gündoğdu, 1986 doğumlu, işçi, Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-6: Erdinç Doğan, 1963 doğumlu, çiftçi, Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-7: Allahverdi Alemdağ, 1958 doğumlu, güvenlik görevlisi, İstanbul (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-8 Binalı Gündoğdu, 1956 doğumlu, çiftçi. Kars (Görüşme: 03.05.2024).
• KK-9 Çiçek Gündoğdu, 1958 doğumlu, ev hanımı. Kars (Görüşme: 03.05.2024).