Evlat ve Köle Alım Satım Belgelerine Göre Eski Uygurlarda Kölelik Anlayışı

Yıl 2024, Cilt: 4 Sayı: 2, 212 - 226, 20.12.2024

Mehmet Güler

https://doi.org/10.59902/yazit.1528228

Öz

Kölelik, insan iradesinin başkası tarafından sahiplenilip kullanılmasıdır. Bu durum insan topluluklarının ve sosyal hayatın bulunduğu her coğrafyada son yüzyıla kadar yasal bir olgu ve durum olarak varlığını sürdürmüştür. Ekonomik etkinlikler ve çeşitli siyasi oluşumlar; köle edinme, köleleri kullanma, onları alıp satma uygulamalarını destekleyici yönde gelişme göstermiştir. Daha çok batı toplumları ile özdeşleştirilen kölelik anlayışı, doğudaki toplumlarda da bir şekilde vardır. Türklerde de ilk Türk devletlerinden başlayarak sosyal yaşamın bir gereği ve sonucu olarak kölelik kurumuna rastlanmaktadır. Savaşlarda tutsak edilen kişiler, savaş sonucu ele geçirilen düşman tarafına ait kadın ve çocuklar, parçalanmış ailelerin çocukları, ailesi tarafından bakılamayıp başkasına köle ya da hizmetçi olarak satılan çocuklar Asya Türk devletlerinde kölelik anlayışının tezahürleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Türk tarihinin yazılı kaynaklarında köleliğin varlığını örneklendiren ilk belgeler, Uygurlar devrine aittir. Uygurlar devrinde köle alım satımının yasal bir çerçeveye kavuşturulduğu gözlenmektedir. Bu çalışmada Nobuo Yamada tarafından EmO1 koduyla etiketlenen köle edinme belgesi ve diğer köle satış belgelerinden hareketle Eski Türk toplumlarında da görülen kölelik anlayışının bir çerçevesini çizmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

kölelik, Uygurlar, satış sözleşmesi, evlat verme, evlat edinme

Proje Numarası

1

Slavement in Old Uygur’s According to the Documents of Child and Slave Trading

Öz

Slavery is the appropriation and use of human will by another. This situation has continued its existence as a legal phenomenon and situation until the last century in every geography where human communities and social life exist. Economic activities and various political formations; It has developed in a way that supports the practices of acquiring slaves, using slaves, buying and selling them. The concept of slavery, which is mostly identified with Western societies, is also somehow present in Eastern societies. In Turks, starting from the first Turkish states, the institution of slavery is encountered as a necessity and result of social life. Persons imprisoned in wars, women and children belonging to the enemy side captured as a result of the war, children of broken families, children who could not be cared for and sold as slaves or servants to others appear as manifestations of the understanding of slavery in Asian Turkish states. The first documents exemplifying the existence of slavery in the written sources of Turkish history belong to the Uyghur period. It is observed that the buying and selling of slaves was brought into a legal framework during the Uighur period. In this study, it is aimed to draw a framework of the understanding of slavery, which is also seen in Old Turkish societies, based on the slave acquisition certificate and other slave sales documents labeled with the EmO1 code by Nobuo Yamada.

Anahtar Kelimeler

slavery, Uighurs, sales contract, child sale, adoption

Proje Numarası

1

Kaynakça

• Bozkurt, Gülnihal (1983). Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını.
• Civelek, Özlem (2005). Dindışı Eski Uygurca Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Clark, V. Larry (1980). Introduction to the Uyghur Civil Documents of East Turkestan (13th-14th cc.). Doktora Çalışması. Indiana: İndiana Unv. Press.
• Clauson, Gerhard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: Oxford Press.
• Doerfer, Gerhard (1963-1975). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, I, II, III, IV. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag.
• Ercilasun, Ahmet Bican vd. (1991). Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat (2014). Kaşgarlı Mahmud Divanü Lugati't-Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gömeç, Sadettin (1999). Uygur Türkleri Tarihi ve Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• İzgi, Özkan, (2014). Orta Asya Türk Tarihi Araştırmaları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lessing, Ferdinand (2003). Moğolca Sözlük. Çev. Günay Karaağaç. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Matsui, Dai (2019). “Turfan Bölgesindeki Eski Uygur Yer Adları”. Çev. Ahmet Karaman. Türk Dünyası, 47: 149-176.
• Naskali, Emine Gürsoy ve Duranlı, Muvaffak (1999). Altayca-Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Osawa, Takashi (2006). “Aspects of the Old Turkic Social System Based on Fictitious Kinship (the analysis of the term <kul (slave)> in the Orkhon- Yenisei Epitaphs)”. Proceedings of the 48th PIAC Moscow 10-15 July, 2005. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Özyetgin, Melek (2004). "Eski Türklerde Ödeme Araçları: Kâğıt Para Çav'ın Kullanımı". Modern Türklük Araştırmaları Dergisi. 1(1): 90-105.
• Röhrborn, Klaus (1991). Uigurisches Wörterbuch, Sprachmaterial Der Vorislamischen Türkischen Texte Aus Zentralasien, Lieferung 1. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag GMBH.
• Tokyürek, Hacer (2021). “Eski Türkçede Kölelik”. Doğumunun 60. Yılında Zühal Ölmez Armağanı, Esengü Bitig. Haz. Tümer Karaayak ve Uğur Uzunkaya. İstanbul: Kesit Yayınları, 55-772.
• Vasiliev, Yuriy (1995). Türkçe-Sahaca. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wilkens, Jens (2021). Handwörterbuchdesaltuigurischen, Altuigurisch –Deutsch– Türkisch (Eski Uygurcanın El Sözlüğü). Göttingen: Erschienen im Universitäts verlag.
• Yakup, Abdurrishid (2000). Old Uyghur Lexemes Preseved in the Turfan-Qomul Dialect of Uyghur, V.6, Wiesbaden: Harrassowitzverlag.
• Yamada, Nobuo (1967). Uygur Satış Mukavelesi Belgelerinin Şekilleri. Çev. Emine Gürsoy Naskali. Tokyo: Osaka Ünv. Yayını.
• Yamada, Nobuo (1972). “Uygurca Metin ve Evlat Edinilen Belge” Osaka Üniversitesi Bilgi Arşivi, 64.
• Yamada, Nobuo (1993). Sammlung Uigurischer Kontrakte. (Haz. Juten Oda, Hiroshi Umemura, Peter Zieme, Takao Moriyasu) Osaka: Osaka Universty Press.
• Yao, Xiaoping. (2009). HànYīng Cídiǎn 汉英词典. Beijing: Foreign Language Teaching and Research.