Cahiliyye Döneminde Lat Kültü

Yıl 2016, Cilt: 2 Sayı: 2, 25 - 56, 01.08.2016

Mehmet Mahfuz Söylemez

Öz

Cahiliye Arapları Allah’ı kabul etmekle birlikte kendileri ile Allah arasına bazı aracılar koyarları. Bu aracılardan biri de Lât’tır. Hangi kelimeden türediği ve menşeinin neresi olduğu tartışılan Lât’ın nebati tanrıçası olduğu bilinmektedir. Petra’nın koruyucu tanrıçası olan Lât nebatiler döneminde Hicaz’a geçtiği sanılmaktadır. Hicaz’da adına bazı mabetler inşa edilmiştir. Bu mabetlerin sonuncusu Taif’te bulunuyordu. Hz. Peygamber tarafından gönderilen Muğire b. Şu’be ile Ebu Süfyan tarafından yıkılmıştır.

Anahtar Kelimeler

"Lât, Putperestler, Nebatiler, Taif

Kaynakça

• "ALİ, Cevad, el-Mufassâl fi tarihi’l-ArabKabl el-İslâm, I-X, Bağdad 1993."
• "el-AYNÎ, Bedrettin (ö: 855/1451), Umdetu’l-karî şerh sahih el-Buharî, I-XV, Beyrut ty. BELLAMY, James A., “Two Pre-Islamic Arabic Inscriptions Revised: Jabal Ramm and"
• "Umm Al-Jimâl” Journal of the American Oriental Society, Vol. 108, No. 3 (July - September, 1988)."
• "BERU, Tevfik, Tarihu’l-Arab el-Kadim, Daru’l-Fikr, yy 2001, 109. BEYHAKÎ (ö458/), Delailu’n-nubuvve, I-VII, Beyrut 1405."
• "el-BEZZÂZ, Ebubekir Ahmed (ö: 292/), Musnedu el-Bezzâz, (tahk: Mahfuzurrahman Zeynullah vd.), I-XVIII, Medine 2009."
• "el-BUALLÎ, Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Ömer b. Ya’la Ebu Abdullah Bedrettin (ö.778/1376), el-Menhecu’l-kavim fi ihtisari “İktisadi’s-sırati’l-müstakim lişeyhu’l- İslam İbn Teymiyye”, (tahk: Ali b. Muhammed el-İmran, Mekke 1422."
• "BUHARÎ (ö: 256/), Sahih, (tahk: Muhammed Züheyr), I-IX, Beyrut 1422."
• "CORBETT, Glenn J., “DESERT TRACES Tracking the Nabataeans in Jordan’s Wâdî Ramm” Near Eastern Archaeology, Vol. 75, No. 4, The American Schools of Ori- ental Research yayınları, Aralık 2012.."
• "el-CÜRCANÎ, Ebûbekir Abdulkahir b. Abdurrahman b. Muhammed el-Farisî (ö471/), Dercud’d-Durer fi Tefsiri’l-Ayyive’s-Sever, (tahk: Talat Salah el-Ferhân-Muham- med Edip Şekur Emir), I-II, Umân Ürdün 2009."
• "ed-DEYLEMÎ, Ebû Zekeriyye Yahya b. Ziyâd b. Abdullah b. Manzur (ö: 207/822), Meaniyi’l-Kur’an, (tahk: Ahmed Yusuf, Muhammed Ali Neccâr, Abdulfettah İs- mail eş-Şelebî), Mısır ty."
• "ed-DIMEŞKÎ, Ebu Muhammed İzzuddin b. Selam b. Ebi’l-Kasım b. Hasan es-Sulemî, Tefsiru’l-Kur’an (Maverdî’nin Tefsirinin ihtisarıdır), (tahk: Abdullah b. İbrahim el- Vehbî), I-III, Beyrut 1996."
• "EBU’L-FİDA, İsmail b. Ömer İbn Kesir, Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azîm, (tahk: Sami b. Muham- med), Daru’t-Tayyibe, I-VIII, Beyrut (?) 1999."
• "EBU UBEYDE, Muammer b. Müsenna et-Teymî el-Basrî (ö: 209/823), Mecâzu’l- Kur’an,(tahk: Muhammed Fuat Sezgin), Kahire 1381." "el-ENDELÛSÎ, İbn Said (ö:685/), Nişvetu’t-Tarb fi Tarihi Cahiliyyeti’l-Arab, (tahk: Nusret abdurrahman), Ürdün ty."
• "el-EZRAKÎ, Ahbaru Mekke, (tahk: Rüştü es-Salih), I-II, (iki cilt bir arada), Beyrut ty."
• "el-FAKİHÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. el-Abbas el-Mekki (ö: 272/888), Ahba- ru Mekke, (tahk: Abdulmelik Abdullah), I-VI (ikişer cilt bir arada), Beyrut 1404."
• "FEYYUMÎ, Muhammed İbrahim, Tarihu’l-Fikr ed-Dinî el-Cahilî, Beyrut 1994, 266; . FİRUZÂBÂDÎ, MecduuddinEbû’t-Tahir (ö: 817/1415), Besâirzevi’t-temyiz fi letâifi’l-" "kitâbi’l-Aziz, (Tahk: Muhammed Ali en-Neccâr), I-VI, Kahire (1,2,3 ciltler 1996; 4,5. Cilt 1992, 6. Cilt 1973)."
• "el-FETENÎ, Cemalettin Muhammed Tahir b. Ali el-Cürarati (ö: 986/1578), MecmeuBihâri’l- Envâr, I-V, by. 1987."
• "GAWLİKOWSKİ, Michel, “Le Temple D’Allat A Palmyre” Revue Archéologique, Nouvelle Série, Fasc. 2, Universitaires de France Yayınları, Paris 1977."
• "GRAF, David F. and ZWETTLER, Michael J., “The North Arabian “Thamudic E” Inscrip- tion from Uraynibah West”, Bulletin of the American Schools of Oriental Research, The American Schools of Oriental Research yayınları, No. 335, (Ağustos 2004)."
• "GÜNDÜZ, Şinasi, “Cahiliye Dönemi Arap Politeizmine Nebatîler’in Etkileri”, Dinler Tarihi Araştırmaları - I, (Sempozyum: 8-9 Kasım 1996), 1998, s. 355-380."
• "el-HAZİN, Alauddin Ali b. Muhammed (ö741/), Tefsiru Hazın (Lubabu’t-Te’vil fi meani’t-" "tenzil), (tashih: Muhammed Ali Şahin), Beyrut 1415."
• "el-HALEBÎ, Semin, Ebu’l-Abbas ŞihabuddinAhmed b. Yusuf b. Abdurrahman (ö." "756/1355), ed-Duru’l-masun fi ulûmi’l-kitabi’l-meknûn, (tahk: AhmedMahmud el-Harrât), I-XI, Dımeşk ty."
• "HENDRİK, J.W. Drijvers and H.H.W. Drijvers, “A New Sanctuary at Palmyra”, Archa- eology, Vol. 31, No. 3, Archaeological Institute of America Yayınları, Amerika Mayıs-Haziran 1978."
• "İBN ABBAS, Tenviru’l-mikbâs min tefsiri İbn Abbas, (toplayan: Mecduddin Ebû Tahir (ö: 817), Beyrut ty."
• "İBN ABDİLBERR, ed-Durer fi Ahbâri’l-Meğazive’s-Siyer, (tahk: Şevki Dayf), Kahire 1403. İBN BATTAL, Ebu’l-Hasan Ali (ö: 449/), Şerhu sahih Buharî, (tahkik: Ebû’t-Temim Yasir" "b. İbrahim), I-X, Riyad 2003."
• "İBNU’L-CEVZÎ, Ebu’l-Ferec (ö: 597/), Keşfu’l-müşkil min hadsi’s-sahihayn, (tahk: Ali Hüseyin Bevvâb), I-IV, Riyad ty."
• "İBNU’L-CİNNÎ, Ebû’l-Feth Osman b. Cinnî, el-Mevsilî) (ö: 392/1002), el-Muhteseb fi teb- yini vücuhi şevâizi’l-kıraa ve’l-izahi anha, (neşr: Vizaretu’l-Evkâf), I-II, yy 1999."
• "İBN DUREYD, Ebubekir Muhammed b. el-hasan el-Ezdî (ö: 321/933), Cemheretu’l-Lü- ğa, (tahk: Remzi Munir Ba’albekî) I-III, Beyrut 1987." "el-İştikak, (tahk: Abdusselam Muhammed Harun), Beyrut 1991." "İBN EBİ’L-HATİM ER-RAZÎ (ö.327/938), Tefsiru’l-Kur’ani’l-Azim liİbnEbi Hatim, (tahk: Esad Muhammed et-Tayyib), I-X, Mekke 1419."
• "İBN HİŞAM, Sire, (tahk: Mustafa Saka-İbrahim Ebyarî), I-II, Mısır 1955."
• "İBN HAZM, (ö:456/1063), Cemheretu ensâbi’l-Arab, (tahk: Komisyon), Beyrut 1983. İBNU’L-İBRİ, Ebu’l-Ferec Bar hebraeus Yuhanna (ö685/1286), Tarihu muhtasari’d-düvel, (tahk: Anton Salihanî Yesu’î), Beyrut 1992, 94."
• "İBN İSHAK, (ö: 150/) Siretuİbn İshak, (tahk: Süheyl Zekkâr), Beyrut 1987." "el-İSFAHANÎ, Rağıb, el-Müfredât fi ğaribi’l-Kur’an, (tahk: Safvân Adnan ed-Davudî), Bey- rut 1412." "LÜTFİ ABDULVAHHAB, el-Arab fi Asri’l-Kadime, Daru’l-Mearif el-Camiiyye, yy, ty." "el-KELBÎ, İbn Saib (ö: 204/), NesebuMa’dve’l-Yemen el-Kebir, (tahk: Naci Hasan), Mek- tebetu Nehdetu’l-Arabiyye, I-II, yy 1998." "KEHHÂLE, Ömer Rıza, Mu’cem’l-Kebâil, I-V, Beyrut 1994." "KASTELÂNÎ (ö: 923/1517), İrşadu’s-Sârî li Şerhi Sahih el-Buharî, I-X, Mısır 1323." "el-KİRMANÎ, Mahmud b. Hamza b. Nasr (ö: 505/1110), Ğaribu’t-tefsir ve acâibu’t-te’vil," "I-II, Beyrut ty." "el-MATURİDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed (ö: 450/), En-Nuketve’l-Uyûn (TersiruMaverdî), (tahk: Seyid b. Abdulmaksud b. Abdurrahîm), I-VI, Beyrut ty." "MUKAİT B. SÜLEYMAN (ö: 150/767), Tefsiru Mukatil b. Süleyman, (tahk: Abdullah Mu- hammed Şahata), Beyrut 1423." "el-MATURİDÎ, Muhammed b. Muhammed b. Mahmud, Ebu Mansur (ö: 333/), Tefsiru’l- Maturidî, (tahk: mecdevîBaslum), I-X, Beyrut 2005." "el-MAVERDÎ, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Muhammed el-Basrî el-Bağdadî (ö: 450/1058), Tefsiru’l-Maverdî (en-Nuketve’l-uyûn), I-IV, (tahk: SeyyidAbdulmak- sud b. Abdurrahim), Beyrut ty." "MEHRÂN, Muhammed Beyyumî, Dirâsâtun fi tarihi’l-Arab el-Kadim, Daru’l-Ma’rifeti’l- Camiiyye, İskenderiye ty." "en-NESEFÎ, Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ahmed b. Mahmud, Tefsiru’n-Nesefî, I-III, (tahk: MuhyiddinDibMesto), Beyrut 1998." "NORTH, Robert, “Jordan Archeology Conference at Oxford”, Orientalia, NOVA SERIES, Vol. 50, No. 4 (1981)." "PETERS, F.E., “The Nabateans in Havran”, Journal of the American Oriental Society," "Vol. 97, No. 3 (Jul. - Sep., 1977)." "er-RAZÎ Fahrettin (ö: 606/1210), Mefâtihu’l-Ğayb, Beyrut 1420." "SALİH, Abdulaziz, Tarihu Şibh el-Cezireti’l-Arabiyye fi asri’l-kadim, Kahire ty." "al-SALİHÎ, Wathiq I., “The Camel-Rider’s Stele and Related Sculpture from Hatra” Iraq" "Vol. 60, Bağdat 1998." "es-SEM’ÂNÎ, Ebu’l-Muzaffer Mansur b. Muhammed (ö: 489/1096), Tefsiru’l-Kur’an," "(tahk: Yasir b. İbrahim-Ğuneym b. Abbas), Riyad 1997." "STARCKY, Jean, “The Nabataeans: A Historical Sketch”, The Biblical Archaeologist, Vol." "18, No. 4, The American Schools of Oriental Research Yayınları, (1955)." "es-SUHEYMÎ, Süleyman b. Sâlim, el-A’yâd ve eseruhaale’l-Müslimîn, 2003 Medine. SUHEYLÎ (ö:581/), Revdu’l-unf, (tahk: Ömer Abdusselam), I-VII, Beyrut 2000." "es-SUYUTÎ, Abdurrahman b. Ebîbekr Celalettin (ö: 911/1505), ed-Durur Mensur, I-VIII, Daru’l-Fikr, Beyrut ty." "Abdurrahman b. Ebîbekr Celalettin (ö: 911/1505), ed-Durur Mensur, I-VIII, Daru’l-Fikr, Beyrut ty." "SÖYLEMEZ, Mehmet Mahfuz, “Cahiliye Arap İnancında Putların Yeri”, Cahiliye Arapla- rının Uluhuyiyet Anlayışı, (ed: Mehmet Mahfuz SÖYLEMEZ), Ankara 2015." "eş-ŞAMÎ, Muhammed b. Yusuf es-Salihî (ö: 942/), Subulu’l-Huda ve’r-Reşâd fi siretihayri’l- ibâd (tahk: Adil Ahmed Abdulmecid-Ali Muhammed), I-XII, Beyrut 1993." "ŞURRÂB, Muhammed Muhammed Hasan, el-Me’âlimu’l-esîre fi sunneti ve’s-sîre, Beyrut 1991." "TABERANÎ (ö: 360), Mu’cemu’l-Evsat, (tahk: Tarık b. Abdullah), I-X, Kahire ty." "TABERÎ, Muhammed b. Cerir, Tefsir, (tahk: Ahmed Muhammed Şakir), I-XXIV, Risale yayınları, 2000." "TARTUŞÎ, el-Merakuşî, Ebû Talib Ebu’l-Mecd Akil b. Aliyye (ö: 608/), Tarihu’l-mekâl fi muvâzeneti’l-a’mal ve hükmi ğayri’l-mükellefin fi’l-ukbâve’l-meal, (tahk: Mustafa Bahul), I-II, Ebu Dabi 2006." "et-TUNUSÎ, Ebu’l-Abbas el-Buseylî (ö: 803/), Nuketve’t-Tenbihât fi Tefsiri’l-Kur’ani’l-me- cid, (tahk: Muhammed Taberânî), I-III, Daru’l-Beyda 2008." "VAHİDÎ, (Ebu’l-Hasan Ali b. Ahmed b. Muhammedb. Ali en-Nisaburî, et- Tefsiru’l-Basit," "(tahk: Sebke’de bir ekip), I-XXX, Suud 1430." "VEHB B. MÜNEBBİH, Kitâbu’t-ticân fi muluki’l-Himyer, [tahk ve neşer: Merkezu Dirâsâtve’l-ebhâs el-Yemeniye], San’a 1979." "WENNİNG, Robert, “The Betyls of Petra” Bulletin of the American Schools of Oriental Re- search, No. 324, Nabataean Petra (Kasım 2001)." "YAKUT el-HAMEVÎ, Mu’cemu’l-Buldân, I-VII, Beyrut 1995." "ez-ZECCÂC, Ebû İshak, İbrahim b. es-Serriye b. Sehl (ö: 311/923), Meanî’l-Kur’an ve" "İ’rabuhu,(tahk: AbdulcelilAbduhşelebî), I-V, Beyrut 1988."