İslam Hukuk Metodolojisinde Debûsî ve Gazzâlî’nin Şer‘î Hükümlerin Delillerine Bakış Açıları

Yıl 2020, Cilt: 6 Sayı: 1, 95 - 130, 25.06.2020

Abdurrahim Güler

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2020.6.1.03

Öz

Hz. Peygamber’in vefatından sonra, şer‘î-amelî yeni meseleler ortaya çıkmış ve müslümanlar yeni kültür çevreleriyle birlikte yaşamak durumunda kalmışlardır. Bu nedenle dinî-hukukî alanla ilgili amelî meselelerde, büyük artış meydana gelmesi ve ictihad faaliyetinin yeni bir ivme kazanması kaçınılmaz olmuştur. Bu sebeple İslam Hukuk Metodolojisini iyi bir şekilde ifade etmek, İslam’ın doğru anlaşılabilmesi ve yaşanılabilmesi için büyük önem arz etmektedir. Çalışmanın amacı da, İslam Hukuk Metodolojisinin iki farklı ekolünü karşılaştırarak bu gayeye hizmet etmektir.
Bu çalışma, iki büyük âlim olan Debûsî (v. 430/1038) ve Gazzâlî’nin (v. 505/1111) İslam Hukuk Metodolojisinde, şer‘î hükümlerin delillerine dair değerlendirmelerini ve bu mukayeseden elde edilecek bilgileri konu edinmektedir. Ayrıca müelliflerin hayatları, yaşadıkları dönem ve eserleri de incelenmiştir. Debûsî ve Gazzâlî’nin şer‘î hükümlerin delillerine yani; Kitap, Sünnet, İcmâ ve Kıyas’a farklı bakış açıları, Taḳvîmü’l-edille ve el-Müstaṣfâ esas alınarak belirtilmektedir. Bununla birlikte kendi mezheblerinin görüşlerinden farklı olan düşüncelerine de yeri geldikçe değinilmeye çalışılmıştır.
Araştırmanın sonucunda; Debûsî ve Gazzâlî’nin, İslam Hukuk Metodolojisinin ana konularında ittifak etseler de, furû’ meselelerde mezheplerinin görüşleri doğrultusunda ihtilaf ettikleri görülmektedir. Ancak müelliflerin bu görüşleri, Fukaha ve Mütekellimîn metotlarının daha iyi anlaşılmasına ve İslam Hukuk Metodolojisinin, günümüz dünyasına uygun bir şekilde yorumlanabilmesine büyük katkılar sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

islam, islam hukuku, Hüküm, Delil, Debûsî ve Gazzâlî

Al-Dabūsī and Al-Ghazālī’s Opinions in the Evidence to Sharia Provisions in Islamic Law Methodology

Öz

After the death of the Prophet, new issues emerged, and Muslims had to live with new cultural circles. For this reason, there have been great increases in the operational issues related to the religious-legal field and the ijtihad activity has gained a new momentum. For this reason, it is very important to express the Islamic Law Methodology well, in order to understand and live Islam correctly. The aim of the study is to serve this purpose by comparing two different schools of Islamic Law Methodology. This study focuses on the evaluation of the evidential judgments and the information to be obtained from this assessment in the Islamic Law Methodology of two great scholars, al-Dabūsī (v. 430/1038) and al-Ghazālī (v. 505/1111). In addition, the lives, periods and works of the authors were also examined. Al-Dabūsī and al-Ghazālī’s proofs of the provisions; The Book will be examined based on Sunnah, Ijmā and Qiyas, based on Taḳvîmü'l-edille and al-Müstaṣfâ. Within the sect of each author, the views of scholars who think differently about the subject will also be mentioned. In the study; although al-Dabūsī and al-Ghazālī ally in the original evidence of the Islamic Legal Methodology, it is seen that they disagree under the subtitles in line with their views. However, these views of the authors make a great contribution to the better understanding of the methods of Fuqahâ and Mutaqallim and the interpretation of Islamic Law Methodology in accordance with today's world.

Kaynakça

• Abdülbâkî, M. Fuad. Muʻcemu’l-Müfehres li elfâzı’l-Kur’ani’l-Kerim. Kâhire: Dârul kütübi’l Mısriyye, 1364.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985., 1-5.
• Akgündüz, Ahmet. “Debûsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/66. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Âmidi, Seyfuddin Ebu’l-Hasen Ali B. Ebi Ali B. Muhammed. El-İhkam Fi Usûli’l- Ahkâm. Beyrut: 1940.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Kıyas”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Apaydın, Hacı Yunus. “El-Müstasfâ”. D.İ.A. 10/124-126.
• Apaydın, Hacı Yunus. “Kıyas”. D.İ.A. 529-539.
• Apaydın, Hacı Yunus. İslam Hukukunda Deliller Ve Yorum Metodolojisi (I-II). (El-Müstaṣfâ Çevirisi). Kayseri: 1994.
• Aral, Vecdi. Hukuk Ve Hukuk Bilimi Üzerine. İstanbul: 1971.
• Aşur, Tahir B. İslâm Hukuk Felsefesi. çev. Akyüz-Erdoğan-Vecdi–Mehmet. İstanbul: 1996.
• Attâs, S. Nakib. Modern Çağ Ve İslâmî Düşünüşün Problemleri. çev. Kılıç-Mahmut Erol. İstanbul: 1989.
• Ayengin, Tevhit. “İslam Hukukunun Kökeni Üzerine Bazı Düşünceler”. Usûl Dergisi. Sayı: 204/2005.
• Bedir, Murteza. Fıkıh, Mezhep ve Sünnet: Hanefi Fıkıh Teorisinde Peygamber Otoritesi. İstanbul: Ensar Neşriyat. 2004.
• Bedir, Murteza. “Taḳvîmü’l-edille”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları. 2010, 39/493.
• Bedir, Murteza. “Reason and Revelation: Abu Zayd ad-Dabusi on Rational Proofs”. IS, XLIII/2 (2004).
• Bâcî, Ebu’l-Velîd. İhkâmu’l-Fusûl Fî Ahkâmi’l-Usûl. thk. Abdülmecid Türkî. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1995.
• Basrî, Ebu’l-Hüseyin. El-Muʻtemed Fî Usûli’l-Fıkh. thk. Muhammed Hamidullah. El-Mahedu’ilmiyyi’l-Fransî, Dımeşk: 1964-1965.
• Bardakoğlu, Ali. “Hanefî Mezhebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 2. Basım. 8 Cilt. b.y. : Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Cessas, Ebu Bekr Ahmed B. Ali Er-Razi. El-Fusûl Fi’l-Usûl. İstanbul: 1994.
• Cüveynî, İmamu’l-Haremeyn. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. nşr. Abdülazîm ed-Dîb. Devha: 1399.
• Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Debûsî, Ebu Zeyd Ubeydullah b. İsa. Te’sis’ün-Nazar. İstanbul: 1990.
• Debûsî, Ebu Zeyd Ubeydullah b. İsa. Taḳvîmü’l-edille Fi Usûlü’l-Fıkh. Beyrut t.s.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. İslam Hukuku’nda Kaynak Kavramı Ve VIII. Asır İslam Hukukçularının Kaynak Kavramı Üzerindeki Metodolojik Ayrılıkları. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1981.
• Dönmez, İbrahim Kâfi. “İcma’ ”. D.İ.A. İstanbul: 2000. 21/178.
• Dönmez, İbrahim Kâfi - Asım Cüneyd Köksal, “Usûl-i Fıkıh”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Ankara: TDV Yayınları, 2012), 42/202.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslam Hukuku Metodolojisi. çev. Şener-Abdulkadir. Ankara: 1973.
• Ekinci, Ekrem Buğra. İslâm Hukuku, İstanbul: 2006.
• Bûtî, Muhammed Saîd Ramazận el-. Davậbitu’l-Maslaha Fi’ş-Şerîati’l-İslậmiyye. Beyrut: 1992.
• İsfehani, Ebu’l-Kasım Hüseyin B. Muhammed Er-Rağıb el-. Mucem-u Müfredat-İ-Elfazi’l-Kur’an. thk. Nedim Meraşli. Beyrut: ts.
• Gazzălî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min Usûli’l-Fıkh. Beyrut: 1413.
• Gazzălî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Menhûl min Ta’likati’l-Usûl. Beyrut: 1998.
• Gazzălî, Ebu Hamid Muhammed b. Muhammed. el-Veciz fi Fıkhi’l-İmam eş-Şâfîi. Beyrut: 1997.
• Hamidullah, Muhammed. “El-Mu‘temed’in Neşri Dolayısıyla Muʻtezile’nin Fıkıh Yöntemi Üzerine”. çev. Şerafeddin Gölcük. Marife 3/3 (2003), 331-333.
• Kavakçı, Yusuf Ziya. Karahanlılar Devrinde Türk Hukukçuları. Ankara: 1976.
• Köksal, Asım Cüneyd. Fıkıh Usûlünün Mahiyeti ve Gayesi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 2009.
• M. M., Şerif. İslam Filozofları, “Gazzâlî”, M. Said Şeyh. çev: Mustafa Armağan. İstanbul: İnsan yayınları. 2000.
• Nûmânî, Mevlânâ Şiblî. Gazzâlî: Hayatı- Eserleri- Fikirleri. çev: Yusuf Karaca. İstanbul: Kayıhan Yayınları. 2012.
• Prıtsak, Omelyan. “Kara-Hanlılar”. İslam Ansiklopedisi (İA). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. 1997, 6/251–273.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh nşr. Tâhâ Câbir Alvânî. 1-6, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1997.
• Sadruşşerîa es-Sânî, Ubeydullah b. Mes‘ûd b. Tâcüşşerîa Ömer. et-Tavdîh fî halli ğavâmizi’t-Tenkîh (et-Telvîh şerhu’t-Tavdîh ile birlikte), 1-2. Mısır: Mektebe Sabîh, ts.
• Saymerî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ali b. Muhammed. Ahbâru Ebî Hanîfe ve ashâbih. Beyrut: Âlemü’lKütüb, 1985.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’n-Nevâzil. Süleymaniye Ktp., Fâtih, nr. 2414.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasan. el-Ḥücce ʿalâ ehli’l-Medîne. nşr. Seyyid Mehdî Hasan el-Kîlânî. Beyrut: Âlemü’l kütüb ts
• Şabbi, Ali. El-Aklaniyyetu’l-Mevsule, Cedeliyyetu’n-Nakl Ve’l-Akl Fi Fikri’l-İslami. Tunus: 1994.
• Şîrâzî, Ebû İshak. Şerḥu’l-Lümʿa. nşr. Abdülmecîd et-Türkî. Beyrut: 1988.
• Süyûtî, Celâleddin Abdurrahman b. Ebî Bekir b. Muhammed. er-Red alâ men aḫlede ile’l-arz ve cehileenne’l-ictihâde fî külli aṣrin farz (nşr. Halil Meys). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Şâfiî, Muhammed b. İdris. er-Risâle (nşr. Ahmed Muhammed Şakir). Kahire: Dâru’t-Türâs, 1979.
• Zencânî, Şihâbeddin Mahmud b. Ahmed b. Mahmud. Tahrîcü’l- furû ale’l-usûl. nşr. Muhammed Edib Salih. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle,1987.
• Zerkeşi, Ebu Abdillah Bedruddin Muhammed B. Abdillah. Bahru’l-Muhit Fi Usûli’l-Fıkıh. b.y. , 1994.