Mûsâ Peygamber’in Yol Arkadaşı Hızır’ın Kimliği

Yıl 2021, Cilt: 7 Sayı: 2, 293 - 332, 17.12.2021

Muzaffer Ertuğrul

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2021.7.2.02

Öz

İslâm tarihinin üzerinde en çok tartışılan mevzûlarından biri Hz. Mûsâ’nın yol arkadaşı olan rahmet ve ilm-i ledün sâhibi Âlim Kul Hızır’dır. Onun varlığı veya yokluğu, hayatı veya vefâtı, kimliği ve sıfatları üzerinde fikir birliğine varılamamıştır. Çünkü Hz. Mûsâ’nın yol arkadaşı olan bu zâtın hayatı ve ölümü, kimliği ve sıfatları hakkında Allah (cc) kesin bir bilgi vermemiştir. Hz. Peygamber’in onu târif ederken söylediği Hızır lafzı dahî onun ismi değil lakâbıdır. Dolayısıyla onun ismi de cismi de tamamen meçhuldür. Hızır’ın kimliği ile alakalı tartışmalar melek vaya insan olması; nebî veya velî olması ekseninde devam etmektedir. Bu tartışmalarda kesin bir sonuç ortaya konamamaktadır. Fakat Kehf sûresinde 23 âyette Hz. Mûsâ ile yolculuğu anlatılan Hızır’ın kimliği ile alakalı, âyetler ışığında bâzı çıkarımlarda bulunmak mümkündür. Bu makalede Hızır’ın kimliği hakkında yorum yapılırken Kehf sûresinde anlatılan Hz. Mûsâ-Hızır kıssasına bağlı kalınmıştır. Halk anlatımlarında efsânevî bir kimliğe bürünen Hızır mitosundan uzak durulmuştur. Böylece Kur’ân-ı Kerîm eksenli bir Hızır kimliği ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hızır, İnsan, Veli, Tasavvuf, Mûsâ-Hızır Kıssası

The Identity of Khidr, the Companion of the Prophet Moses

Öz

One of the most discussed issues in the history of Islam is the companion of Moses is Khidr, the owner of mercy and knowledge. It is difficult to reach consensus on his presence or absence, his life or death, his identity and attributes. Because Allah has not given any definite information about the life and death, identity and attributes of this person who was the companion of Moses. Even the word Khidr, which the Prophet used to describe him, is not his name, but his nickname. Therefore, both his name and his presence are completely unknown. The debates about Khidr's identity are whether he is an angel or a human being; continues on the axis of being a prophet or a saint. It is difficult to come to a definite conclusion in these discussions. However, in 23 verses in Surah Al-Kahf, it is possible to make some inferences in the light of the verses about the identity and attributes of Khidr, whose journey with Moses is told. In this article, while commenting on the identity and attributes of Khidr, it will be adhered to the Story of Moses-Khidr verses of Surah Al-Kahf. The myth of Khidr, which takes on a legendary identity in folk narratives, will be avoided. Thus, it was tried to reveal a Khidr identity based on the Qur'an.

Anahtar Kelimeler

Khidr, Human, Saint, Mysticism, Story of Moses-Khidr

Kaynakça

• Âsım, Mütercim. el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît. düz. Mustafa Koç ve Eyyüp Tanrıverdi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin. Hakîkatin Keşfi: Hz. Mûsâ ve Hızır. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Beyzâvî, Nâsırüddîn Ebû Said. Envâru't-Tenzîl ve Esrâru't-Te'vîl. trc. Abdulvehhâb Öztürk. İstanbul: Kahraman Yayınları, 2013.
• Birışık, Abdülhamit. “Rahmet”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 34: 419, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 2007.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm. Sahîhu’l-Buhârî. düz. Şaban Kurt. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Kitâbü'n-Netîce. Düzenleyen Ali Namlı. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2019.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu'l-Beyân. trc. Zekeriya Tüfekçioğlu ve Cafer Durmuş. İstanbul: Erkam Yayınları, 2012.
• Çelebi, İlyas. “Hızır”. Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 406-409, İstanbul: Türkiye Diyânet Vakfı Yayınları, 1998.
• Davutoğlu, Ahmet. Sahih-i Müslim Tercüme ve Şerhi. İstanbul: Sönmez Neşriyat, 1979.
• Diyânet Portal. Son güncelleme 20 Kasım 2021. https://kuran.diyanet.gov.tr/mushaf/kuran-meal-2/. Ertuğrul, Muzaffer. “Hz. Mûsâ-Hızır Kıssası’nın Tasavvufî Yorumu”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2021.
• Gündoğdu, Rabia Karakoyun. “Ahmet Hamdi Akseki'nin 'Hızır Aleyhisselam' Adlı Eseri”. Tasavvuf 31 (Ocak-Haziran 2013): 235-254.
• Halman, Hugh Talat. İki Denizin Buluştuğu Yer. trc. İsmail Aydın. İstanbul: Nefes Yayınları, 2018.
• Havva, Said. el-Esas fi't-Tefsîr. trc. Mehmet Beşir Eryarsoy. İstanbul: Şamil Yayınevi, 1990.
• Jung, Carl Gustav. Dört Arketip. trc. Zehra Aksu Yılmazer. İstanbul: Metis Yayınları, 2017.
• Kasapoğlu, Abdurrahman. Carl Gustav Jung'un Kehf Sûresi Tefsîri. Malatya: Mengüceli Yayınları, 2006.
• Kesîr, Ebu'l- Fidâ' İbn. Hadislerle Kur'ân-ı Kerîm Tefsîri. trc. Bekir Karlığa ve Bedrettin Çetiner. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1991.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi li Ahkâmi'l-Kur'ân. trc. Mehmet Beşir Eryarsoy. İstanbul: Buruc Yayınları, 2000.
• Mavil, Kılıç Aslan. “Hızır-Mûsâ Kıssası'nda Kader -Çift Perspektifli Bir Bakış-“. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 5, sy. 8 (2016): 2496-2516.
• Okuyan, Mehmet. “Kur'ân'da Gizemli Bir Yolculuğun Kıssası”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 13 (2004): 45-109.
• Özten, Ersan. “Hz. Mûsâ (as) ile Sâlih Kul Kıssası'ndan Alınabilecek İlâhî Mesajlar”. Türk-İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi 17 (2018): 328-344.
• Râzî, Fahruddîn. Mefâtîhu'l-Gayb. trc. Suat Yıldırım, Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç ve Sadık Doğru. Ankara: Akçağ Yayınları, 1993.
• Safî, Fahreddin Ali. Reşahât-ı 'Aynü'l-Hayât. İstanbul: İBB Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, OE Far 00008, 1315/1897, vr. 364.
• Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kur'âni’l-Kerîm. düz. Mehmet Karadeniz. 4 cilt, İstanbul: Sezgin Neşriyat, 1995.
• Sivâsî, Şemseddin. Nakdü'l-Hâtır. Düzenleyen Recep Toparlı ve Arslan Durmuş. Sivas: Sivas Belediyesi Yayınları, 2017.
• Şahinler, Necmettin. Hz. Mûsâ ile Yürümek. İstanbul: Furkan Yayınları, 1999.
• Uysal, Abdülbaki. “Hızır ve Ricâlü’l-Gayb Bağlamında Nûh b. Mustafa’nın “el-Kavlü’d-dâl Alâ Hayâti’l-Hadır ve Vücûdi’l-Ebdâl” Adlı Eseri”. FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 14 (Güz 2018): 435-460.
• Vehbi, Mehmed. Hülâsatü'l-Beyân fî Tefsîri'l-Kur'ân. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1977.
• Yazır, Elmalılı Hamdi. Hak Dîni Kur'ân Dili. İstanbul: Eser Kitabevi, 1968.
• Zemahşerî, Ebu'l-Kâsım Cârullah Mahmud el-Harizmî. el-Keşşâf. trc. Muhammed Coşkun vdğr. 4 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Zühaylî, Vehbe. Tefsîrü'l-Münîr. trc. Hamdi Arslan ve Ahmet Efe. İstanbul: Bilimevi Yayınları, 2005.
• Ebussuûd, Muhammed. İrşâdü'l-Akli's-Selim ilâ Mezâya'l-Kitâbi'l-Kerîm. thk. Hasan Muhammed el-Mes'ûdî. Kahire: Ezher Üniversitesi Yayınları, 1347/1928.