Attitude of Hadīth Scholars Towards the Profession of Judiciary and Its Effects on the Science of Hadīth

Yıl 2023, Cilt: 9 Sayı: 2, 219 - 235, 25.12.2023

Abdullah Çelik

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2023.9.2.06

Öz

This article focuses on the approaches of muhaddithians (hadīth scholars) towards the profession of qadi (judge) and criticisms directed towards hadith scholars who assumed the role of a qadi. A qualitative method was employed in this study, and a literature review was conducted. While addressing the attitudes towards the qadi profession in the article, criticisms directed towards hadith scholars who served as qadis, particularly due to their increased prevalence after the Umayyad period, have been excluded. The research has been limited to qadis recognized for their hadīth transmission in the second century of the Islamic calendar. When the early period of Islam is examined within a historical perspective, it holds significant importance in understanding how political and social developments, particularly the vital profession of qadis (judges), influenced the attitudes and behaviors of muhaddithians. An important characteristic of this era is to comprehend how the political changes that occurred with the birth and spread of Islam affected various segments of Islamic society. During the time of Prophet Muhammad and the Rashidun Caliphs, the role of qadis did not pose any significant problems for society and intellectual life. During these periods, muhaddithians primarily focused on the foundational principles of Islam, prioritizing the transmission of religious teachings and the preservation of sources. Consequently, many hadīth scholars chose not to involve themselves in state affairs, dedicating themselves solely to the science of hadīth. However, as the Islamic state strengthened over time and the political and administrative power of the caliphs increased, the attitudes of muhaddithians toward taking on state duties began to change. Especially during the Umayyad era, after the assassinations of Caliphs Uthman and Ali, hadīth scholars began to criticize the rulers. Nevertheless, these criticisms did not transform into concrete actions such as resigning from their state positions. With the development of political events, the anti-establishment sentiments among muhaddithians grew stronger, although some continued to serve as judges in the government while acknowledging individual mistakes. The negative perception of the qadis' role became more pronounced, particularly after the time of Caliph Muawiyah, leading muhaddithians to distance themselves from the government and engage in criticism. These reactions found broad support among the public. With the advent of the Abbasid era, muhaddithians came to perceive official positions like the qadis' role as flawed, yet those who held these positions were not categorically disparaged. Hadīth scholars had various reasons for their reservations about assuming qadis' roles. Among these reasons were the presence of warnings against rulers in the hadīths, concerns that qadis' duties could lead to the forgetting of hadīths and the corruption of memory, fear of injustice, and the desire to stay away from rulers. In conclusion, it is important to investigate how the political and societal conditions of early Islam influenced the attitudes of muhaddithians toward taking on qadis' roles and the impact of these attitudes on the science of hadīth. Through this research, it becomes evident that a narrator assuming the role of a qadi alone was not a cause for criticism (cerh), but rather, flaws that emerged during this duty, such as memory lapses, led to the narrator's criticism.

Anahtar Kelimeler

Hadīth, Rāwī, Judge, al-Carh

Hadisçilerin Kadılık Mesleğine Karşı Tutumları ve Bunun Hadis İlmine Etkileri

Öz

Bu makale, muhaddislerin kadılık mesleğine yaklaşımlarını ve kadılık görevi alan muhaddislere yönelik eleştirileri konu edinmektedir. Çalışmada nitel yöntem benimsenerek literatür taraması yapılmıştır. Makalede hadisçilerin kadılık mesleğine karşı yaklaşımları ele alınırken kadılık yapan muhaddislere yönelik tenkitlerin daha fazla Emevîler dönemi sonrası yaygınlaşması nedeniyle Râşid halifeler ve Emevîler dönemi kadılık görevi yapan muhaddis kadılar kapsam dışı bırakılmıştır. Araştırma hicrî ikinci asırda hadis rivayetiyle tanınmış kadılarla sınırlandırılmıştır. İslâm’ın erken dönemi, tarihsel bir perspektif içinde incelendiğinde siyasî ve sosyal gelişmelerin, özellikle kadılık gibi hayati bir mesleğin muhaddislerin tutum ve davranışları üzerinde nasıl etkili olduğu açısından büyük bir öneme sahiptir. Bu dönemin önemli bir özelliği, İslâm’ın doğuşu ve yayılmasıyla birlikte meydana gelen siyasî değişimlerin İslâm toplumunun farklı kesimlerini nasıl etkilediğinin anlaşılmasıdır. Hz. Peygamber ve Raşid halifeler döneminde kadılık görevi, toplum ve ilim hayatı açısından herhangi bir sorun teşkil etmemiştir. Bu dönemlerde İslâm’ın temel prensipleri üzerine odaklanan muhaddisler, dinin öğretilerini aktarma ve kaynakları koruma konusuna öncelik vermişlerdir. Bu nedenle birçok hadisçi, sadece hadis ilmiyle meşgul olarak devlet işlerine karışmamayı ve devlet yöneticilerine yakın olmamayı tercih etmiştir. Ancak tarih içinde İslâm devletinin güçlenmesi ve halifelerin siyasî ve idarî gücünün artmasıyla birlikte muhaddislerin devlet görevi alma tutumları değişmeye başlamıştır. Özellikle Hz. Osman ve Hz. Ali’nin şehit edilmesinin ardından Emevî yönetimi döneminde muhaddisler, yöneticilere eleştirilerde bulunmuşlardır. Ancak bu eleştiriler, devlet görevlerini tamamıyla bırakma gibi fiili tepkilere dönüşmemiştir. Siyasî olayların gelişmesiyle birlikte muhaddislerin yönetim karşıtı düşünceleri daha da artmış, ancak bazı muhaddisler devlette kadılık görevini sürdürmüş ve yöneticilerin yaptıkları hataları bireysel olarak kabul etmişlerdir. Terâcim ve tabakât türü kaynaklarda muhaddislerin kadılık görevini eleştiren ifadelerin genellikle Emevî dönemi sonrası kadılar için kullanılmasından dolayı bu çalışmada hicrî ikinci asırda görev yapmış kadılar üzerinde odaklanılmıştır. Abbâsî dönemiyle birlikte, kadılık gibi resmî görevler muhaddisler tarafından kusurlu kabul edilmiş ancak bu görevi icra edenler mutlak bir şekilde cerh edilmemiştir. Hadisçilerin kadılık görevine yönelik çekinceleri çeşitli nedenlere dayanmaktadır. Bu nedenler arasında hadislerde yöneticiliğe karşı uyarıların bulunması, kadılık görevinin hadislerin unutulmasına ve hafızanın bozulmasına yol açabileceği kaygısı, adaleti sağlayamama korkusu ve idarecilerden uzak durma arzusu gibi nedenler öne çıkmaktadır. Sonuç olarak, İslâm’ın erken dönemindeki siyasî ve toplumsal koşulların, muhaddislerin kadılık görevini alma tutumlarını nasıl etkilediği ve bu tutumların hadis ilmine olan etkilerini tetkik etmek önem arz etmektedir. Bu araştırma sonucunda hadis ilminde bir râvinin kadılık görevini üstlenmesinin tek başına bir cerh sebebi olmadığı ancak bu görev sırasında ortaya çıkan hafıza zayıflığı gibi kusurların râvinin cerhine yol açtığını anlaşılmaktadır. Bu nedenle kadılık görevini aldığı için tenkit edilen râviler değerlendirilirken yaşadığı dönem ve siyasî ortamın da göz önünde bulundurulması önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Râvi, Kadı, Cerh

Kaynakça

• Akarsu, Murat. “İlk Dönem İslam Tarihinde Yargının Kurumsallaşmasında Dört Halifenin Rolü”. Eskiyeni: Anadolu İlahiyat Akademisi Araştırma Dergisi 37 (Aralık 2018), 57-79.
• Alâî, Ebû Saîd Salâhuddin Halil b. Keykeldî. Kitâbü’l-muhtelitîn. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1996.
• Aslan, Ahmet. İbn Ebî Leylâ Hayatı ve Fıkhî Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Atar, Fahrettin. “Kadı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/66-69. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Aydemir, Selahattin. “Hadîs Rivâyeti ve Öğretimi Karşılığında Ücret Alma Hakkında Bazı Mülahazalar”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 20/2 (Eylül 2020), 1099-1129.
• Bağdâdî, Ahmed b. Ali Ebû Bekir el-Hatîb. Târih-u Bağdâd. Beyrût: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2002.
• Baytar, Şeyma Nur. Hicrî İlk Üç Asırda Mekke Kâdılarının Hadis İlmi ile İlişkileri. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesud. Şerhü’s-sünne. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1983.
• Bektaş, Bekir. İslam Yargılama Hukukunda Hâkim. Rize: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Beyhakî, Ebu Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
• Boz, Sümeyye. “Muaviye b. Sâlih’in Hayatı ve Hadisçiliği”. SOBİDER: Sosyal Bilimler Dergisi 6/36 (Mart 2019), 400-410.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, t.s.
• Çetin, Büşra. Hicrî I. Asırda Basra Kadıları ve Hadis Rivayetiyle İlişkileri. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Dîdî, Ebû Bekr. İştiğâlü’r-râvî fî’l-kadâ ve A’mâli’s-selâtîn ve eseruhû fî’l-cerhi ve’t-ta’dîl. Cezair: Cami’atü’l-Vâdî, Yüksek Lisans Tezi, 1438.
• Ebu Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as. Sünen. thk. Şu‘ayb el-Arnaût - Muhammed Kamil Karabelelî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2009.
• Ebü’l-Abbâs Şemsüddîn Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr b. Hallikân. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân mimmâ s̱ebete bi’n-naḳl evi’s-semâʿ ev es̱betehü’l-ʿayân. thk. İhsan Abbas. Beyrût: Dâru Sâdır, 1994.
• Gırnâtî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali İbnü’l-Ezrak. Bedaiü’s-silk fî tabâii’l-mülk. Bağdad: Vizâretü’l-İ’lam, 1977.
• İbn Abdilberr, Ebû Amr Yusuf b. Abdillah en-Nemerî. Câmiu beyâni’l-ilmi ve fadlihî. thk. Ebû’l-Eşbâl ez-Züheyrî. Suûdi Arabistan: Dârü İbnü’l-Cevzî, 1414.
• İbn Adî, Ebû Ahmed Abdullah. el-Kâmil fî du’efâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd, Ali Muhammed Muavved. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1997.
• İbn Ebî Şeybe, Ebûbekir Abdullah b. Muhammed. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. Riyad: Mektebetü’r-rüşd, 1409.
• İbn Ferhûn, Ebü’l-Vefâ Burhaneddin İbrâhim. Tebsıratü’l-hükkâm fî usûli’l-akzıye ve menâhici’l-ahkâm. Kahire: Mektebetü’l-Külliyati’l-Ezheriyye, 1986.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebu’l-Fazl Ahmed b. Ali. Tehzîbu’t-Tehzîb. Haydarabad: Matbatu Dairetü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed. Lisânü’l-Mîzân. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrût: Mektebü’l-Matbuati’l-İslâmiyye, 1423.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed. Fethu’l-bârî Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1379.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed. Ta’rîfu ehli’t-takdîs bi merâtibi’l-mevsûfîne bi’t-tedlîs. thk. Asım b. Abdullah. Amman: Mektebetü’l-Menâr, 1403.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî. es-Sikât. Haydarabad: Dâiretü’l-Meârifi’l-Osmâniyye, 1393.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1986.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Kudâme Cemmâîlî Makdisî. el-Muğnî. thk. Taha Muhammed ez-Zeynî. Kahire: Mektebetü’l-Kahire, 1388.
• İbn Mâce, Muhammed b. Yezîd. Sünen. thk. ‘Imâdu’t-Tayyâr vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2010.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 3. Baskı, 1414.
• İbn Mende, Ebû Abdullah Muhammed b. İshak b. Muhammed. Şürûtü’l-eimme = Risâle fi beyâni fazli nakli’l-ahbâr ve şerhi mezâhibi ehli’l-asâr ve hakikati’s-sünen ve tashihi’r-rivayât = Şürutü’l-eimme fi kiraati ve’s-semâ ve’l-münâvele ve’l-icâze. Riyad: Darü’l-Müslim, 1995.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed Hanbelî. Mecmû’u resâil el-Hâfız İbn Receb el-Hanbelî. Kahire: el-Fârukü’l-Hadise, 2003.
• İbn Sa‘d, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdulkadir Ata. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410.
• İbnü’l-Mibred, Ebü’l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b. Hasan b. Ahmed. Kitâbu Bahri’d-dem fî men tekelleme fihi el-İmam Ahmed bi-medh ev zem. Beyrût: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
• İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdillah el-. Ma’rifetü’s-sikât. thk. Abdülalîm Abdülazîm el-Bestevî. Medine: Mektebetü’d-Dâr, 1985.
• İsfahânî, Ebü’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed Ragıb. Muhâdaratü’l-üdebâ ve muhâveretü’ş-şuarâ ve’l-bulega. Beyrût: Dâru’l-Erkam, 1420.
• Kanbaş, Mahmut Sami. İlk Üç Asırda Muhaddislerin Meslekleri ve Geçim Kaynakları. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Kara, Cahid. Emeviler Dönemi Adliye Teşkilatı ve Yargı Hukuku Uygulamaları. Ankara: Fecr Yayınları, 2021.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an-ı Kerim Açıklamalı Meali. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Kettânî, Abdülhay el-. et-Terâtibü’l-idariyye/Nizâmü’l-hükümeti’n-nebeviyye. Beyrut: Dârü’l-Erkam, ts.
• Koç, Elif. Hicrî İlk İki Asır Kûfe Kadılarının Hadisle İlişkisi. İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Koçinkağ, Mansur. “Hicrî İlk İki Asırda Irak’ta Görev Yapan Kadılar”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (Aralık 2017), 27-44.
• Köse, Saffet. “Hafs b. Gıyâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/118. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Köse, Saffet. “İbn Ebû Leylâ, Muhammed b. Abdurrahman”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/436-437. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Mizzî, Ebü’l-Haccâc Cemaleddin Yusuf b. Abdurrahman b. Yusuf. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 35 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1980.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîh. thk. M. Fuad Abdulbaki vd. Beyrût: Dar-u İhyâi’t-Türâs, 1954.
• Moğultay b. Kılıç, Ebu Abdullah Alaüddin b. Abdullah el-Bekceri el-Hikrî. İkmâlü Tehzîbi’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. Kahire: Fârukü’l-Hadisi li’t-Tab’ati ve’n-Neşr, 2001.
• Nesâî, Ahmed b. Şu‘ayb. Sünen. thk. ‘Imadu’t-Tayyâr vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2010.
• Nesâî, Ebû Abdirrahman Ahmed b. Şuayb. ed-Duafâ ve’l-metrûkûn. thk. Mahmud İbrahim Zayed. Haleb: Dârü’l-Va’y, 1396.
• Nübâhî, Ebü’l-Hasan Ali b. Abdullah el-Cüzâmî. Târîhu kudâti’l-Endelüs. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1983.
• Özçelik, Fikret. “Hâkim en-Nîsâbûrî Tarafından Hadis Uydurmakla İtham Edilen Kadılar”. Turkish Studies Comparative Religious Studies 15/3 (Eylül 2020), 393-410.
• Özdemir, Adem. Hafs b. Gıyâs ve Hadis İlmindeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Özkan, Mustafa. “Emevî İktidarının Siyasî İcraatları Karşısında Ulemânın Tavrı”. İSTEM 6/11 (Aralık 2008), 93-113.
• Öztoprak, Mustafa. “Endülüs Hadisçiliğinde Kadıların Yeri”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Ocak 2013), 105-122.
• Râzî, Abdurrahman b. Ebû Hâtim. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâr-u ihyai’t-türâsi’l-arabî, 1952.
• San’anî, Ebû Bekr Abdürrezzâk b. Hemmam Abdürrezzâk. el-Musannef. Beyrût: el-Meclisü’l-İlmî, 1983.
• Sicistanî, Süleyman b. Eş’as b. İshak b. el-Ezdî Ebû Davud. el-Merâsîl. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• Sönmez, Mehmet Ali. “Şerîk b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/5-6. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Tatlı, Mustafa. Tâbiûn Döneminde Hadis Rivayeti (75-135/694-753 Yılları). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Tirmizî, Muhammed b. ‘İsâ. Sünen. thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf vd. Beyrût: Dârü’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1998.
• Vekî’, Ebu Bekir Muhammed b. Halef. Ahbâru’l-kudât. thk. Abdulaziz Mustafa el-Merâğî. Beyrut: el-Mektebetü’t-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1947.
• Yeniçeri, Celal. “Mezâlim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/515-518. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. el-Muğni fi’d-duâfâ. thk. Nureddin Itr. Haleb: Dârü’l-Maârif, 1971.
• Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. Zikru esmâi men tüküllime fîhi ve hüve müvessakun. Zerka: Mektebetü’l-Menâr, 1986.
• Zehebî, Şemsuddîn Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman. Siyeru a’lâmi’n-nübelâ. thk. Şu’ayb el-Arnaût vd. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1985.