The Publication of the ‘Rawza al-Qurra’ Articles Written by Hojazade Ahmed Hilmi in Ceride Sufiyye on the Decrease of the Demand for the Science of Qiraah

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 25 - 54, 30.06.2024

Yaşar Akaslan

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2024.10.1.02

Öz

Many measures were taken to protect the Qur’an both during the life of the Hz. Prophet and after her death. In this context, the science of qiraah was formed as a discipline. Great services have been rendered within the framework of the education of the science of qiraah. Especially, Ottoman professors and administrators made great efforts. Ottoman sultans, who cared about science and scientists, cared about the proposals of scientists. In this context, they established various institutions that teach the science of qiraah. The experts of the branch have also written numerous works on the subjects of the science of qiraah. When it comes to the last periods of the Ottoman Empire, there has been a neglect in every branch. From this situation, the science of qiraah has also taken its share. Necessary importance was not given to the teaching of qiraah and the number of experts in this field gradually decreased. As such, there were concerns about the transfer of the science of qiraah to future generations. Those who know the importance of the issue have brought the issue to the agenda in various platforms such as books, magazines and newspapers because they saw the difficulty of the course. One of the names who brought the subject to the agenda is Hojazade Akhmed Hilmi, who is known for his sufi and historian identities. In Ceride Sufiyye, where he was a writer, he wrote a series of articles called “Rawza al-Qurra” about what can be done to reduce the demand for the science of qiraah and to keep it alive. The series of articles written by Hojazade Akhmed Hilmi, one of the leading biographers of his time, on the science of qiraah in Ceride-i Sufiyye, consists of seven articles. In the aforementioned articles, the basic subjects of the science of qiraah, such as tawatur, sab‘a and ashere qiraah, biographies of the imams of qiraah, and rasm al-mushaf were discussed. In this respect, it is a summary of the history of the Qur’an. Hojazade Akhmed Hilmi states that both the Ottoman sultans and the scientists attached great importance to the field of qiraah. However, he sadly observes that the demand for this science has been decreasing day by day lately. He states that Muslims will be sinful because of this situation, in other words, due to the science of qiraah, which is fard kifaye. Hojazade makes some suggestions to the authorities in order to eliminate this situation, which is the main reason for writing the series of articles.

Anahtar Kelimeler

Qur'an Recitation and Qiraah Science, Hojazade Akhmed Hilmi, Ceride Sufiyye, Rawza al-Kurra

Kırâat İlmine Olan Teveccühün Azalması Üzerine Hocazâde Ahmed Hilmi’nin Cerîde-i Sûfiyye’de Kaleme Aldığı ‘Ravzatü’l-Kurrâ’ İsimli Makalelerinin Neşri

Öz

Gerek Allah Rasûlü’nün sağlığında gerekse ahirete irtihali sonrasında Kur’ân-ı Kerim’in muhafazası adına birçok tedbir alınmış, bu doğrultuda kırâat ilmi bir disiplin olarak teşekkül etmiştir. Kırâat ilminin tahsili çerçevesinde özellikle Osmanlı müderrisleri ve yöneticileri büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. İlmi ve âlimi önemseyen Osmanlı sultanları, ulemânın tekliflerini dikkate alarak ilm-i kırâat tedrisi yapılan çeşitli kurumlar tesis etmişler, sahanın uzmanları da bu ilmin meselelerine dair sayısız eser kaleme almışlardır. Bu çerçevede kırâat ilmi en parlak dönemlerinden birisini Osmanlı coğrafyasında yaşamıştır. Sahada yetişen mütehassıs âlimler, kaleme alınan pek çok mufassal ve muhtasar eser, kırâat tedris birikiminin bir neticesi olarak tesis edilen ekoller kırâat tarihinin konuları arasına girmekle kalmamış, İslâm ilim tarihinin önemli bir bölümünü oluşturmuştur. Zirvenin ardından yaşanan gerileme süreci her alanda olduğu gibi İslâmî ilimler sahasında da kendini göstermiştir. Osmanlı’nın son dönemlerine gelindiğinde kırâat ilmi tahsiline gereken önem verilmemiş, bu sahadaki uzman isimlerin sayısı gittikçe azalmış, hâl böyle olunca kırâat ilminin gelecek nesillere aktarılması hususunda endişeler yaşanmıştır. Meselenin ehemmiyetine vâkıf olanlar gidişatın vahâmetini gördüklerinden kitap, dergi, gazete gibi çeşitli platformlarda konuyu gündeme getirmişlerdir. Özellikle dergi ve gazetelerin önemli fonksiyon icra ettiği dönemlerde meseleyi gündem yapan isimlerden biri de mutasavvıf ve tarihçi kimlikleriyle maruf olan biyografi yazarı Hocazâde Ahmed Hilmi’dir. O, yazar kadrosunda yer aldığı ve dönemin önemli dergilerinden kabul edilen Cerîde-i Sûfiyye’de, kırâat ilminin ihyası adına “Ravzatü’l-Kurrâ” isimli yazı dizisini kaleme almıştır. Bu çalışmada, Hocazâde Ahmed Hilmi’nin Cerîde-i Sûfiyye’de telif ettiği yedi makaleden müteşekkil olan “Ravzatü’l-Kurrâ” makalelerinin transkripsiyonlu hâli neşredilecektir. Branşı olmamasına rağmen farz-ı kifâye kabul edilen kırâat ilmi üzerine Hocazâde Ahmed Hilmi’nin eğilmesi, hissettiği sorumluluk bilinciyle hareket ettiğini düşündürmektedir. Yer yer bilgi hataları barındıran söz konusu yazılar elinizdeki çalışmada gerektiğinde tashih edilip aslında olduğu şekliyle aynen aktarılmayacaktır. Telif edildiği yıllarda oldukça yankı bulan mezkûr yazı dizisinin, ilm-i kırâat gibi bir disiplinin yeniden ihyası adına sunduğu teklifler dönemin yetkili mercilerince makul görülmüş ve karşılık bulmuştur. Bu itibarla Hocazâde Ahmed Hilmi’nin “Ravzatü’l-Kurrâ” makalelerinin neşri oldukça önem arz etmektedir. Ayrıca tarihi bir vesika mahiyetindeki mezkûr yazılar kırâat ilmine bakışı gösterdiği gibi son dönem Osmanlı ilmiyesinin durumunu da gözler önüne sermektedir. “Ravzatü’l-Kurrâ” makaleleri esasen bir muhtasar kırâat tarihi çalışması görünümündedir. Nitekim yazarın bu minvalde ihtiyaca binaen kitaplaştırdığı ve aynı isimle -basit şekilde olsa da- yayımladığı yazılar, erbâbı tarafından döneminde ilgi görmüştür. Bu durum, günümüz ilm-i kırâat faaliyetleri etrafında, sahip olduğumuz zengin ilmî mirasımızın yeniden gözden geçirilmesine imkân sağlayacaktır. Elinizdeki çalışma, müellifin tarihçi ve biyografi yazarı gözüyle kaleme aldığı ve birbirinin mütemmimi olan yazı dizisini gün yüzüne çıkarma maksadını taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an-ı Kerim Okuma ve Kıraat İlmi, Hocazâde Ahmed Hilmi, Cerîde-i Sûfiyye, Ravzatü'l-Kurrâ

Kaynakça

• Hocazâde Ahmed Hilmi. Hadîkatü’l-Evliyâ: Silsile-i Meşâyih-i Nakşibendiyye. İstanbul: y.y., 1318.
• Hocazâde Ahmed Hilmi. Ziyâret-i Evliyâ. İstanbul: Cihan Kütüphanesi Matbaası, 1325/1907.
• İbnü’l-Esîr el-Cezerî. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. Thk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İDP, İslamcı Dergiler Projesi. “Cerîde-i Sûfiyye”. Erişim 15 Haziran 2023. http://katalog.idp.org.tr/dergiler/8/ceride-i-sufiyye.
• Kara, Mustafa. “Cerîde-i Sûfiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/410. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kara, Mustafa. “Hocazâde Ahmed Hilmi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/207. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kaşıkçı, Atilla. Bütün Yönleriyle Cerîde-i Sûfiyye: İnceleme-Dizin. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Levend, Agah Sırrı vd. “Hocazade Ahmed Hilmi”. Türk Ansiklopedisi. 1/259. Ankara: Milli Eğitim Basımevi, 1946.
• Mardin, Ebül‘ulâ. Huzur Dersleri. Nşr. İsmet Sungurbey. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 1966.
• Onursoy, Sibel. “Türkiye’de Medya”. Medya ve İletişim. Ed. Halil İbrahim Gürcan. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2012. 137-162.
• Özel, Mustafa. “Son Dönem Osmanlı Tefsir Tarihinden Bazı Portreler II”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16 (2002), 109-148.
• Öztürk, Mahmut. “Sebîlürreşâd Mecmuası’nın Çanakkale Savaşları Münasebetiyle İzlediği Yayım Politikası: Tefsir Yazıları”. Türk Basın Tarihi Uluslararası Sempozyumu Elazığ-19-21 Ekim 2016. 1/379-412. Yay. Haz. Merve Uğur. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2018.
• Rıhtım, Mehmet. “Yahyâ-yı Şirvânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/264-266. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Sezgin, Hazım vd. Her Yönüyle Kemaliye (Eğin). İstanbul: Kemaliye Kaymakamlığı Köylere Hizmet Götürme Birliği Yayınları, 1996.
• Şahin, Erdoğan. Erzincan Tarihi. Erzincan: Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı Yayınları, 1987.
• Şen, Ercan. “II. Meşrutiyet Dönemi ve Sonrasında Yayınlanan Bazı Dergilerde Kur’ân ve Tefsirle İlgili Çalışmalar”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 491-518.
• Tayşi, M. Serhan. “Hocazâde Ahmed Hilmi Efendi”. Sahabeden Günümüze Allah Dostları. Ed. Ali Ural. 299-300. İstanbul: Sebat Yayınları, 1996.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. Sünen. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Ulusoy, Ömer Mehmet. “Sırât-ı Müstakim ve Sebîlü’r-Reşâd Dergilerinde Kur’ân Tarihi ve Kıraate Yaklaşım”. Rize İlahiyat Dergisi 24 (2023), 209-227.
• Vassâf, Hüseyin. Sefîne-i Evliyâ. Haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2006.