Din Eğitimi Açısından Beslenme Şekillerinin Etkileri

Yıl 2024, Cilt: 10 Sayı: 1, 85 - 107, 30.06.2024

İsmail Çevik

https://doi.org/10.32955/neu.ilaf.2024.10.1.04

Öz

Beslenme, başta insan olmak üzere tüm canlıların büyümesi, gelişmesi, sağlıklı ve üretken olabilmesi için ihtiyaç duyduğu elzem bir davranıştır. Diğer canlılar hayatta kalabilmek ve neslini devam ettirebilmek için bu davranışı gösterirken, akıllı bir varlık olan insan sağlıklı bir hayat yaşayabilmek için seçici bir beslenme alışkanlığı geliştirmiştir. Zira yapılan bilimsel çalışmalarda alınan besinlerin beynin kimyasal yapısını doğrudan şekillendirdiği saptanmıştır. Bağırsakların ikinci beyin gibi bedende işlevsel bir potansiyele sahip olduğu bilim insanları tarafından dile getirilmektedir. Besinler sinir hücrelerinde bilgi akışını sağlayarak davranışları ve bilişsel fonksiyonları etkilemektedir. Tıp alanında yapılan çalışmalar, alınan gıdaların kişilerin sadece fiziksel sağlığını değil, ruhsal sağlığını ve kişilik yapısını da etkilediğini tespit etmiştir. Örneğin üzüntü ülser hastalığına sebep olabilmektedir. İbadetten ahlaka, ticari hayattan toplumsal düzene kadar hayatın her alanı için hükümler koyan İslam Dini, beslenme şekillerinin nasıl olması gerektiği ile ilgili de yönlendirmelerde bulunmuştur. Beslenme kültürü, yiyeceklerin şahsiyete etkileri, yenilmesi tavsiye edilen ve yasaklanan gıdalar, tüketim şekilleri, sofra adabı, besinlerin sağlığa olumlu ve olumsuz etkileri ile ilgili ayet ve hadislerde açıklamalar ve hükümler bulunmaktadır. Hem bilim insanları hem de İslam alimleri beslenme şekillerinin fizyolojik, psikolojik ve ruhsal etkileri ile ilgili uyarılarda ve tavsiyelerde bulunmaktadır. Verimli bir eğitim alabilmesi için insanın akıl, beden ve ruh sağlığının yerinde olması gerekmektedir. Sıhhat bozulduğunda çalışmak, ibadet hatta eğlenmek bile zevkli olmamaktadır. Hem genel eğitim hem de din eğitimi açısından bu durum önem arz etmektedir. Zinde bir zihne ve bedene sahip olabilmenin mühim koşullarından biri doğru ve helal beslenmedir. Yenilen haram ve şüpheli gıdaların fiziksel zararlarının yanında manevi açıdan sakıncaları da bulunmaktadır. Fıtratına uygun olmayan beslenme şekillerini alışkanlık haline getiren insanın sadece bedeninde değil şahsiyetinde ve ruhunda da hastalıklar oluşmaktadır. Kur’an ve sünnete göre beslenme alışkanlığı insan hayatında birçok faktörü doğrudan etkilemektedir. Kişilerin yeme içme sıklığı ile duygu ve düşüncelerindeki değişim arasında güçlü bağlar olduğu tespit edilmiştir. Bu çalışmanın amacı beslenmenin insan karakteri üzerindeki etkilerini bilimsel ve dinî veriler ışığında gastronomik bir perspektif ile tespit etmektir. Yöntem olarak öncelikle İslam dininin konuya bakış açısının genel çerçevesi verilmiştir. Ardından psikoloji ve tıp biliminin bu konudaki bilimsel literatürü incelenmiştir. Son olarak gerek çeşitli rivayetlerde ve gerekse bazı İslam âlimlerinin görüşlerinde yer alan gıda-ahlâk ilişkisi bilimsel verilerle değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada beslenme şekillerinin kişilerin karakterlerini ve eğitim faaliyetlerini olumsuz bir biçimde nasıl etkilediği üzerinde durulmuştur. Makalede sağlıksız ve helal olmayan beslenmenin din eğitimi açısından sonuçları ele alınmıştır. Konu beslenme ile sınırlandırılarak, diğer haram eylemlerin olumsuz etkilerine değinilmemiştir. Araştırmada doküman inceleme ve içerik analizi yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eğitim, Sağlık, Beslenme, Helal, Haram

Effects of Nutritional Styles in Terms of Religious Education

Öz

Nutrition is an essential behavior that all living things, especially humans, need to grow, develop, be healthy and productive. While other living creatures show this behavior in order to survive and continue their generation, humans, as an intelligent being, have developed a selective eating habit in order to live a healthy life. Because scientific studies have shown that the nutrients consumed directly shape the chemical structure of the brain. It is stated by scientists that the intestines have a functional potential in the body like the second brain. Foods affect behavior and cognitive functions by providing information flow in nerve cells. Studies in the field of medicine have determined that the food consumed affects not only the physical health of people, but also their mental health and personality structure. For example, it is known to everyone that sadness causes ulcer disease. The Religion of Islam, which makes provisions for all areas of life, from worship to morality, from commercial life to social order, has also given guidance on how nutrition should be. There are explanations and provisions in the verses and hadiths about nutrition culture, the effects of foods on personality, foods that are recommended and prohibited to be eaten, consumption patterns, table manners, and the positive and negative effects of foods on health. Both scientists and Islamic scholars give warnings and recommendations regarding the physiological, psychological and spiritual effects of nutrition styles. In order to receive a productive education, a person must be in good mental, physical and spiritual health. When health is impaired, working, worshiping and even having fun are not enjoyable. This situation is important in terms of both general education and religious education. One of the important conditions for having a fit mind and body is proper and halal nutrition. Eating haram and questionable foods not only causes physical harm, but also has moral harm. Diseases occur not only in the body but also in the personality and soul of a person who makes a habit of eating ways that are not suitable for his nature. According to the Quran and Sunnah, eating habits directly affect many factors in human life. It has been determined that there are strong connections between people's frequency of eating and drinking and the changes in their emotions and thoughts. The aim of this study is to determine the effects of nutrition on human character from a gastronomic perspective in the light of scientific and religious data. As a method, first of all, the general framework of the Islamic religion's perspective on the subject is given. Then, the scientific literature of psychology and medicine on this subject was examined. Finally, the relationship between food and morality, both in various narrations and in the views of some Islamic scholars, has been tried to be evaluated with scientific data. This study focuses on how nutrition styles negatively affect people's characters and educational activities. In the article, the consequences of unhealthy and non-halal nutrition in terms of religious education are discussed. The subject was limited to nutrition, and the negative effects of other haram actions were not mentioned. Document review and content analysis methods were used in the research.

Anahtar Kelimeler

Education, Health, Nutrition, Halal, Haram

Kaynakça

• Açıkel, Yusuf-Çiftçi, Mahir Doğan. “Kur’ân’da ve Hadislerde Sağlıklı Beslenme ve Obezite”. İslam Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/1 (30 Haziran 2021), 98-128. https://doi.org/10.20486/imad.909871
• Alan, Sümeyra. “Kutadgu Bilig’de Doğru Beslenmenin Önemi ve İnsan Sağlığına Etkileri”. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi 11/34 (Mart 2023), 71-91.
• Alkan, Sıla Baki. Özel Beslenenler İçin Tarifler. Istanbul: Hayy kitap, 2019.
• Arpaguş, Safi. “Tekke Mutfağında Nefsin Terbiyesi”. Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke. Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü, 2013.
• Aydoğan, İsmail. “Helal Kavramının Eğitimde Yeri Var Mıdır?” Helal ve Etik Araştırmalar Dergisi 3/1 (Haziran 2021), 37-42. https://doi.org/10.51973/head.915056
• Batu, Ali. “Türk-İslam Kültüründe ve Günümüz Dengeli, Sağlıklı ve Helal Besleme Sisteminde Hz. Muhammed Öğretisi”. Journal of Turkish Studies 10/2 (01 Ocak 2015), 69-69. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.7450
• Baysal, Ayşe. “Beslenmenin Beyin Gelişimi ve Davranış Üzerine Etkisi”. Gıda 1/2 (01 Nisan 1976), 18.
• Baysal, Ayşe. Genel Beslenme Bilgisi. Ankara: Hatiboğlu, 1989.
• Bercik, Premysl. “The Intestinal Microbiota Affect”. Central Levels of Brain-Derived Neurotropic Factor and Behavior in Mice Gastroenterology 141 (2011), 599-609.
• Beyhan, Yasemin - Taş, Vahide. “Mental Sağlık ve Beslenme”. Zeugma Sağlık Araştırmaları Dergisi 1/1 (2019), 30-35.
• Cemaleddin el-Kasımi. Mehâsinü’t-Te’vîl. çev. M. Beşir Eryarsoy. Istanbul: Beka Yayınları, 2023.
• Cihan, Sadık. “Hz. Peygamberin Sünnetinde Yeme ve İçme Adabı”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (1982), 33-43.
• Demir, Halis. “İslam Hukuku Açısından Obeziteye Yol Açan Yeme İçme Hakkında Bazı Tespitler”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/19 (2015), 135-168.
• Demirci, Kürşat. “Haram”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Temmuz 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/haram
• Demirci, Kürşat. “Helâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 14 Temmuz 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/helal
• Demirtaş, Öncel. “Riyazet Eğitimi ile Gerçekleşen Manevi Olgunluk”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 11/1 (2011), 81-82.
• Gazali. İhyau Ulumi’d-din. çev. Ahmet Serdaroğlu. Istanbul: Bedir Yayınları, 1974.
• Göktaş, Vahit. “Modern İnsanın Bir İhtiyacı Olarak Riyazet ve Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Riyazet ile İlgili Görüşleri”. EKEV Akademi Dergisi 16/50 (2012), 54.
• Gültekin, Fatih. “Katkı Maddelerinin İnsan Kişiliği Üzerindeki Etkisi”. Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke, 84-85, Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü, 2013.
• Hadis Kitapları (HK), Erişim 17 Temmuz 2023. https://www.hadiskitaplari.com/
• Hökelekli, Hayati. “Fıtrat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 12 Temmuz 2023. https://islamansiklopedisi.org.tr/fitrat
• İbn-i Haldun. Mukaddime. İstanbul: MEB Yayınları, 1991.
• İbrahim Hakkı - Yılmaz, Durali. Marifetnâme. 2 Cilt. İstanbul: Ataç, 2016.
• İmam Buhari. Sahihi Buhari Muhtasarı Tecridi Sarih. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• İmam Gazali. İHYA (Muhtasar İhyau Ulumi’d-din Tercümesi). çev. Mustafa Çağrıcı. 4 Cilt. İzmir: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, ts.
• Kaleli, Süleyman. “Fıtrat ve Helal Talep”. Helal Yaşam Tıbbi Dergisi 1-2 (2019), 23-30.
• Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. çev. Hayrettin Karaman vd. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
• Kıral, Bilgen. “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/15 (2020), 170-189.
• Kuşeyri, Abdülkerim. Kuşeyri Risalesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergah Yayınları, 11. Basım, 2021.
• Miyake vd., Yoshihiro. “Intake Of Dairy Products and Calcium and Prevalence of Depressive Symptoms During Pregnancy İn Japan: A Cross-Sectional Study”. BJOG 122 (2015), 336-343.
• Okudan, Rıfat. “Elmalı Erenlerin Nefis Terbiyesi ve Kişilik Oluşumu”. Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke, 184-185, Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü, 2013.
• Özer, Kemal. Müslüman’ın Diyeti. İstanbul: Hayykitap, 6. baskı., 2013.
• Özfer, Ayşe. Türkiye Beslenme Rehberi 2015 (Tüber). Ankara: Alban Yayıncılık, 2016.
• Pişgin, Yasin. “İslâm’da Beslenme ve Şahsiyet İlişkisi”. Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke, 137-160, Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü, 2013.
• Pişgin, Yasin. “Kur’an’a Göre Beslenme ve Şahsiyet Yapısına Etkisi”. Eskiyeni 28 (Bahar 2014), 149.
• Polat, Rauf Atilla. İlâ-ı Ruh: Şifanın Metafiziği. İstanbul: Gelenek, 2. baskı, 2016.
• Salih, Aidin. Gerçek Tıp. İstanbul: Sade Hayat Yayınları, 2. baskı, 2013.
• Şahin Aynur, Hatice. Çeşitli Yönleriyle Hafızlık Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2021.
• Tahirü’l Mevlevi. Mesnevi Şerhi. Istanbul: Şamil Yayınları, 2022.
• TDK Sözlük Anlamı, "Beslenme”. Erişim 12 Temmuz 2023. https://sozluk.gov.tr/?kelime=beslenme
• Tezcan, Bahar. Obez Bireylerde Benlik Saygısı, Beden Algısı ve Travmatik Geçmiş Yaşantılar. Istanbul: Sağlık Bakanlığı Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Basılmamış Uzmanlık Tezi, 2009.
• Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre es-Sülemi. Sünenü’t- Tirmizî (Kütüb-i Sitte içinde). 1-4 Cilt. Istanbul: Çağrı Yayınları, ts.
• Uludağ, Süleyman. İslam’da Emir ve Yasakların Hikmeti. Ankara: TDV Yayınları, 2005.
• Yalsızuçanlar, Sadık. “Sohbet Canı Semirtir, Ruhun Gıdalandığı Sohbet”. Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke, 184-185, Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü, 2013.
• Yen, Peggy K. “Depression-The Diet Connection”. Geriatr Nurs 26 (2005), 143-144.
• Yılmaz, Suat. Sağlıklı Beslenme ve Kişilik Oluşumu Üzerine Etkileri. Istanbul: Ofset Matbaacılık, 2013.
• Yılmaz, Suat. “Sağlıklı Beslenme ve Kişilik Oluşumu Üzerine Etkileri”. Elmalı’da Kişilik Oluşumu ve Nefsin Terbiyesi Sempozyumu. ed. Ahmet Ögke, 122, Antalya: Akdeniz Kültür ve İletişim Kulübü, 2013.
• Yolcu, Mehmet. Kur’an-ı Kerim’de Helal ve Haramların Tespitinde Fayda Zarar İlkeleri (Gıda Örneği). Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Zanjanbar, Farzaneh. İranlı Hekimlerin Gözüyle Mizaç Bilimi. Ankara: Etkin Yayınevi, 2018.