TÜRK HALK MÜZİĞİNİN YENİ BİR ÇALGISI: BAS BAĞLAMA

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 1, 41 - 68, 30.06.2019

Emin Sancak

Öz

Dünya müzik kültüründe çalgıların oldukça
büyük bir çeşitliliğe sahip olduğu bilinmektedir. Tarihsel süreç
içerisinde pek çok çalgı yok olmakla beraber insanoğlu doğanın sunduğu imkânlarla
ve teknolojik gelişimlerle yeni çalgılar üretmiş ve hâlen de üretmektedir.
Bağlama, Anadolu başta olmak üzere komşu coğrafyalarda da farklı isimlerle de
olsa bilinen bir halk müziği çalgısıdır. Cumhuriyetin ilk yıllarında yapılan
derleme çalışmaları esnasında yurdun çeşitli bölgelerinde çeşitli isimlerle
anılan, morfolojik olarak bugün bağlama adıyla andığımız çalgılara benzer
çalgıların varlığı bilinmekte olup ulus devlet inşası sürecinde bu çalgılar
standartlaştırılıp bağlama ailesi adı altında toplanmıştır. Gelişen teknoloji
ve elektronik müzik aletlerinin üretimiyle birlikte Türk Halk Müziği
çalgılarında da yeni ses ve tını arayışları gündeme gelmiş; batı müziğinde
kullanılan bas sesli çalgılardan yola çıkılarak, bas sesli ve bağlama formunda çalgılar
yapılmış ve kullanılmıştır. Bas ses ihtiyacını karşıladığı için adına “bas
bağlama” denilen bu çalgı, gerek halk müziği topluluklarının konser
etkinliklerinde gerekse de halk müziği albümlerinin stüdyo çalışmalarında
çeşitli icracılar tarafından sıkça kullanılır bir çalgı haline gelmiştir. Bu
araştırma, bas bağlamanın en yaygın kullanılan türü olan “dört telli bas
bağlama” ile sınırlandırılarak, bu çalgının; tarihçesi, çeşitleri, fiziksel
özellikleri ve çalım teknikleri hakkında bilgiler verilmiştir. Araştırma
betimsel tarama modelli nitel bir araştırma olup, kaynak tarama ve görüşme
yöntemleri kullanılmış, ayrıca ses kayıtlarından tespit edilen bazı bas
bağlama icraları da notaya alınarak sunulmuştur. Araştırma sonucunda; bas
bağlamanın ülkemizde yetmişli yılların ikinci yarısından itibaren kullanıldığı,
ilk öncü icracıların Yavuz Top, Hikmet Taşan ve Arif Sağ olduğu, tel sayısına
göre çeşitlenmesinin dışında akustik-elektro ve perdeli-perdesiz gibi
türlerinin de olduğu, iki buçuk oktavlık ses genişliğine sahip olduğu, ses
kutusunun büyük olması sebebiyle yaprak(dilimli) teknelerden yapıldığı ve
çoğunlukla parmakla çalım tekniğinin kullanıldığı sonuçlarına ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bağlama, bas bağlama, halk müziği, çalgı yapım

Kaynakça

• Açın, Cafer. (1994). Enstrüman Bilimi, (Organoloji), Yeni Doğan Basım Evi, LTD. ŞTİ. İstanbul. Çiçekçioğlu, Ümit. (2017). Bağlama Yapımında Yenilikçi Yaklaşımlar, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, İzmir. Erenler, Mehmet. (2014). (Kişisel görüşme), İstanbul. Gazimihal, R. Mahmut. (1961), Musîki Sözlüğü, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul. Kaçar, Gülçin Yahya. (2012). Türk Musîkisi Rehberi, Maya Akademi, Ankara. Karasar, Niyazi. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemi, Nobel Yayınları, Ankara. Koç, Adnan. (2000). Bağlama Eğitiminde Görülen Problemler ve Bunların çözüm yolları, Sanatta Yeterlilik Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. Kurt, İrfan. (2003). Müzik Araştırmaları Ve Folklor Derlemeleri,10. İstanbul Türk Müziği Günleri, Sempozyumun bildirisi, İstanbul. Özbek, Mehmet. (2014). Türk Halk Müziği El kitabı I Terim sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi yayını, II baskı, Ankara. Öztürk, İhsan. (2016). (Kişisel görüşme), Ankara. Parlak, Erol.(1998). Türkiye'de El ile (Şelpe) Bağlama Çalma Geleneği ve Çalış Teknikleri, Yayımlanmış Doktora Tezi, Halk Kültürlerini Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü (HAGEM) Yayınları, İstanbul. Saygun, A, Ahmet. (1962). Musîki Temel Bilgisi (Musîki Nazariyatı) Kitap III, Milli Eğitim Basım Evi, İstanbul. Sağ, Arif. (2009). (Kişisel görüşme), İzmir. Top, Yavuz. (2010). (Kişisel görüşme), İstanbul. Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan. (2013). “Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri”, (9. Baskı), Seçkin Yayıncılık, Ankara. Yeğin, Veyis ve Sancak, Emin. (2011). Samsunlu Bağlama Yapımcıları ve Bu Ustaların Yapım Sanatına Katkıları, Sempozyum Bildirisi, Samsun