17. YÜZYIL TASVİR ALBÜMÜNDE EVLİYÂ ÇELEBİ’NİN SAZLARI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 2, 109 - 123, 31.12.2019

Gökçe Güneygül

Öz

ÖZ
17.yüzyılda yazılmış olan Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin birinci cildi İstanbul şehrini anlatmaktadır. Sultan 4. Murad’ın emriyle düzenlenen Bağdat Seferi öncesindeki geçit alayında yer alan İstanbul’un sazendeleri görev almaktadır. Seyahatnâme’de ayrı bir kısımda İstanbul’un saz yapımcısı esnafından bahsedilmiştir. Çelebi; bu bölümlerde 17.yüzyılda Osmanlı Devleti’nin başkenti sayılan İstanbul içinde icrâ edilen sazların çalgı bilimsel özelliklerini, yapımcılarını ve icrâcılarını bildirmektedir.
Bu bilgilerin kapsamının dar olması dolayısıyla, 17. Yüzyıl Osmanlı sazlarına ilişkin çalgı bilim incelemeleri ve çalışmaları kısıtlı olarak gerçekleştirilebilmiştir. Evliyâ Çelebi’nin tarif ettiği sazları çeşitli başlıklarda ele alan çalışmalar az sayıdadır. Bu çalışma; literatür taramaları esnasında izine rastlanmayan, muhtemelen hiçbir yerde yayınlanmamış olan Viyana’da bulunan Prens Eugen (1663-1736) koleksiyonundaki 17. Yüzyıl tasvir albümündeki özgün saz tasvirleri, Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde bulunan saz tariflerini karşılaştırarak, inceleme yapmayı amaçlamıştır.
Musıkişinas Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’ndeki ve Prens Eugen albümündeki Havatınlak, Darptınlak, Teltınlak çalgılardan sadece iki sınıflama dikkate alınarak karşılaştırma yapılmıştır. Tel tınlak sazların karşılaştırması ayrı bir makalede ele alınarak, çalışılmıştır. Bu makalede havatınlak ve darptınlak sazlar üzerinde durulmuştur. Prens Eugen albümünde Havatınlak/Aerophone çalgılar beş tanedir. Bunların sadece üçüne musikâr, ney, balaban sazlarına ağırlık verilmiştir. Darbtınlak sazlar iki tanedir. Sazende dairesi ve kudüm tasvir edilmiştir.
Sazendelerin kostümleri, sazende başlıkları metin karşılıkları irdelenerek sazendelerin hangi zümreye mensup oldukları tespit edilmeye çalışılmıştır. Tüm ayrıntılarıyla çalgıların yakın ve uzak dönemlere ait olan tasvirleri ve metinleri tekrar karşılaştırılarak, yeniden incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Organoloji, Çarşı Resimleri, Çalgı Tarihi, Kaybolan sazlar

EVLİYA ÇELEBİ’S INSTRUMENTS IN THE 17 TH CENTURY DEPICTION ALBUM

Öz

ABSTRACT
The first volume of Evliya Çelebi’s Travel Book tells about the city of Istanbul. The instrument players of
Istanbul took part in the pageant prior to Baghdad Expedition which was launched by the order of Sultan
Murad 4. In a separate section of the Travel Book, the instrument making craftsmen of Istanbul are
mentioned. In these sections, Çelebi tells about the organological properties of the instruments played
within Istanbul, their makers and performers.
The organological reviews and studies related to the 17th Century Ottoman instruments could limitedly be
performed due to the fact that the scope of this information is limited. There are few studies analyzing
under various titles the instruments described by Evliya Çelebi. This study aims to make a research by
comparing the original instrument depictions in the 17th century depiction album in Prince Eugen’s (1663-
1736) collection which is in Vienna, traces of which are not found during literature reviews, which has
probably not been published anywhere with the instrument descriptions in Evliya Çelebi’s Travel Book.
Only two classifications out of the Wind instruments/Aerophone instruments, the Percussion instruments,
the String instruments in Music Lover Evliya Çelebi’s Travel Book and in Prince Eugen’s album have been
taken into account and compared. The comparison of the string instruments has been analyzed and studied
in a different article. In this article wind/aerophone instruments and percussion instruments are
emphasized. Aerophone instruments are five in Prince Eugen’s album. Attention has been focused on only
three of them, Panpipe, Reed Flute, Balaban(double reeded wind instrument) instruments. The percussion
instruments are two. Tambourine and kudum have been depicted.
It has been tried to determine which group they belong to by scrutinizing the costumes and head dresses of
the instrument players and their text correspondings . The depictions and texts of the instruments for the
recent and far periods have been re-compared in full details and re-analyzed.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Organology, Hıstory of ınstruments, Lost ınstruments, Instruments pıctures

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• 1. Aksoy, B.(2003) Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musıki. Pan Yayıncılık, 2. Ali Ufkî Bey, Bibliotheque National France, Turc 292 derlemesi. 3. Altuğ T (1989). Çalgıların Geçmişteki Durumu ve Türk Halk Çalgıları Karşılaştırılması, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Dönem Ödevi,İstanbul. 4. Behar,C. (2008) .Saklı Mecmua, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 5. Behar. C.(1987) 18. Yüzyılda Türk müziği -Avrupa musikisiyle karşılaştımalı bir deneme Pan Yayıncılık, İstanbul. 6. Bekar,M.S. (2018) Türklerin Yazılı Kültürü ve Edebiyatı ,Yeditepe Yayınları, İstanbul 7. Bozkurt, F.(1990) “Semahlar” Cem Yayınları, İstanbul. 8. Çabuk, V.(2016). Solakzâde Tarihi, Kültür A.Ş. Yayınları, İstanbul. 9. Dernshchwam, H. (1992) İstanbul ve Anadolu’ya Seyahât Günlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları,Ankara. 10. Ergun, S. N. (1942). Türk Musıkisi Antolojisi, Rıza Koşkun Matbaası, İstanbul 11. Farmer, H. G, (1990). On Yedinci Yüzyılda Türk Çalgıları, Çeviren :İlhami Gökçen Kültür Bakanlığı Ankara. 12. Kahraman S.A. ve Dağlı, Y.(2014) Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 13. Kerimov M. (2019) Azerbaycan Musıki Aletleri, Yeni Nesil, Bakü/Azerbaycan. 14. Osmanlı Ansiklopedisi (1999) Yeni Türkiye Yayınları ,C.10,Ankara. 15. Özalp N(2000). Türk Musıkisi Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, Ankara. 16. Öztuna,Y. (1990). Büyük Türk Musıkisi Ansiklopedisi,C.1. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara. 17. Toderini, G. B. (1787). Letteratura Turchesca Venedik/İtalya. 18. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Ahmet Kitaplığı 3593. 19. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Hazine Bölümü 1344.