OSMANLI MÜZİK KAYNAKLARINDA BOZUK - KARADÜZEN ÇALGILARI ve BUZUKİ ÇALGISININ KARŞILAŞTIRILMASI

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 1, 86 - 101, 30.06.2020

Gökçe Güneygül

Öz

Türk Musikisi’nde bozuk çalgısı ve Yunan kültüründeki buzuki çalgısı birbirileriyle tarihi bağları bulunan müzik enstrümanlarıdır. Her ikisi de bağlama / saz çalgı ailesi grubunda sınıflandırılmakta olan tezene/ mızrap ile çalınan çalgılar arasında yer almaktadır. Her iki çalgı form açısından da eşleşmektedir. Saz ailesine mensup uzun saplı müzik enstrümanlarının tarihi kökenleri genellikle Antik uygarlıklardaki ilk çalgı örneklerine veya Anadolu’da yaşamış olan Hitit Uygarlığı’ndaki betimlemelere dayandırılmaktadır. Bu konuda farklı varsayımları içeren araştırmalar mevcuttur. Bu makale; dört kısa bölümde bozuk/ büzürg –karadüzen-buzuki sazları arasındaki benzer özellikleri karşılaştırmalı ve temel olarak inceleyen bir çalışmadır. Çalışmanın birinci bölümünde bozuk çalgısının kelime kökeni üzerinde durulmuş olup, saz/bağlama ailesinin form ölçüleri sunulmuştur. Ayrıca bozuk sazının sosyal yaşam içinde nerede icra edildiği hakkında kısa açıklamalar yapılmıştır. İkinci bölümde 18. Yüzyıl bozuk çalgısının perde düzenleri tespit edilmiştir. Üçüncü bölümde; sözel bulgular dahilinde tarihi 17.yüzyıl olarak belirlenebilen bozuk sazıyla, aynı sazı tarif eden “Karadüzen” sazı hakkında bilgi verilmektedir. Dördüncü bölüm; bozuk sazının farklı ölçülerdeki çeşitlerini tablolaştırarak, buzuki çalgısının tarihine değinmiştir. Bu makale çalışması; bozuk sazının buzuki sazına dönüşmesine dair varsayımları temel alarak, üç yüzyıllık periyodu eski müzik kaynakları üzerinden somutlaştırmaya çalışması nedeniyle önem taşımaktadır. Karadüzen sazının zaman zaman bozuk sazıyla eşleşmesi nedeniyle, çalgının tarihini 17. yüzyıla götürebilecek izleri dikkate almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Bozuk, Bouzouki, Evliya Çelebi, Musicology, Organology

Kaynakça

• KAYNAKLAR: Abdülaziz Bey, (1995). Osmanlı Âdet ,Merasim ve Tâbirleri Toplum Hayatı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul. Akay, S.( 2015). Türk ve Yunan Müziğinde Buzuki Çalgısı ve Yaylı Buzuki Önerisi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Müziği Programı, İstanbul Akdoğu, O. (1992). Türk Müziğinde Perdeler, İzmir. Aksoy, B. (2003). Avrupalı Gezginlerin Görüyle Osmanlılarda Musiki, Pan Yayınevi, İstanbul. Ankara Millî Kütüphane No: 131 Artun, E. (2009). Âşıklık Geleneği ve Âşık Edebiyatı, Kitabevi, İstanbul. Ataman, A. (2009) . Bu Toprağın Sesi Halk Musikimiz, (Yay.Haz. S. Şenel) , Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, İstanbul. Britannica Ansiklopedisi. (Çevrimiçi : https://www.britannica.com/art/bouzouki Erişim Tarihi : 13.5.2020) Dağlı, Y. ve Kahraman, A. (2014). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi : İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul. Description De’l’Egypte, (1817) Etat Moderne Thome II: PI.AA/ E.M.Vol II Duygulu, M. ( 2014) . Türk Halk Müziği Sözlüğü, Pan Yayınları, İstanbul. Eren, B. (1997) . Osmanlıca –Türkçe Sözlük, Türkiye Kalkınma ve Dayanışma Vakfı, Ankara. Gazimihal, M.R. (2001). Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız, Kültür Bakanlığı, Ankara. Gazimihal, M.R.(1975) . Ülkelerde Kopuz ve Tezeneli Sazlarımız, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. Köprülü,F. (1962). Türk Saz Şairleri I-IV. Milli Kültür Yayınları, Ankara. Mustafa, E. (2018). 18.Yüzyıl İstanbul’u, (Yay.haz. M.Tulum) Ketebe Yayınları, İstanbul. Österiche National Biblioteck No: 389 Özbek, M. (1998) Türk Halk Müziği Terimler Sözlüğü, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara. Özdemir, C. (2011). Âşık Tarzı Türk Şiirinde Osmanlı Toplum Hayatı, Kitabevi Yayınları, İstanbul. Öztuna, Y.(1990) . Türk Musikisi Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı, Ankara. Parlak, E. (2000). Türkiye’de El ile (Şelpe) Bağlama Çalma Geleneği ve Çalış Teknikleri, Kültür Bakanlığı, Ankara. Pennanen,R. (1999). Westernisation and Modernisation in Greek Populer Musıc, Institute of Folk Tradition, University of Tampere, Finlandiya. Picken,L. (1975). Folk Musical Instruments of Turkey, Oxford Unıvercıty Press, Newyork. Reinhard, K.( 2007). Türkiye’nin Müziği, (Çev. S.Sun), Sun Yayınevi, Ankara. Reinhard,U. (2019) . Türk Âşık ve Ozanları, (Çev. E.D.Yavuz), Yapı Kredi Yayınevi, İstanbul. Şenel, S. (2001). İstanbul Çevresi Alan Araştırmaları I-II, İstanbul Kültür Başkenti Ajansı, İstanbul. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi H 1793 Usbeck, H.(1967). Türklerde Musiki Âletleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, İstanbul. Uslu, R. (2014). Saraydaki Kemancı Hızır Ağa ve Görüşleri 1777, Ankara, Çengi Yayınları. Yücel, H. (2013). Kemanî Hızır Ağa ve Tefhîmü’l-Makamât fî Tevlîdi’n-Nagamât Çevisinde Perdeler, Akademik Bakış Dergisi, Sayı.37, (s.1-16)