HASTANIN TEDAVİYİ RET HAKKI

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 2, 337 - 389, 27.07.2023

Serenay Ağın

Öz

Hekim-hasta ilişkisinde, hastanın yaşamı ve sağlığı her daim üstün tutulmuştur. Ancak son dönemlerde insan hakları alanındaki gelişmeler doğrultusunda, özellikle hasta hakları kavramına verilen önemin artmasıyla birlikte, hastanın iradesinin, hastanın yaşam ve sağlık hakkının önüne geçtiğine ilişkin görüşler artmıştır. Bu gelişmeler ve görüşler ışığında, hastanın tedaviyi kabul etmediği veya durdurmak istediği hallerde, hekimin aydınlatma yükümlülüğünün kapsamı genişlemiş ve olası ispat sorunlarına karşı hastanın iradesini belgelendirmesi gerekliliği doğmuştur. Bu çalışmada, hastanın kendi bedeni üzerinde serbestçe karar verme hakkını kullanabilmesi açısından oldukça önemli olan aydınlatma ve rıza kavramları, doktrindeki mevcut tartışmaları da içeren şekilde açıklandıktan sonra, hastanın tedaviyi reddi halinde hekim yükümlülükleri belirtilmiş ve tedaviyi ret hakkı kapsamında tartışmalı olan konulara değinilerek tedaviyi ret hakkı kapsamlı bir şekilde ele alınmış, tartışmalı olan konularda yeni görüşler, hukuki gerekçeleriyle, yargı kararlarıyla ve karşıt görüşlerin değerlendirilmesiyle oluşturulmuş ve aktarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hasta, Hekim, Hastanın Özerkliği, Aydınlatma Yükümlülüğü, Hastanın Rızası, Tedaviyi Ret, Belgelendirme, İspat, Ötanazi

Kaynakça

• Abik, Yıldız: Yoğun Bakımda Bilinci Kapalı Hasta Açısından Hekimin Onam Alma Yükümlülüğü, Hakeri, Hakan/Doğan, Cahid (Editörler): III. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Bildiriler Kitabı Cilt 2, Adalet Yayınevi, Ankara, 2020, s.179-238.
• Acurman, O. Anıl: Tıbbi Müdahalelerde Hekimin Taksirli Sorumluluğu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• Adıgüzel, Sibel: Yoğun Bakım Ünitelerinde Aydınlatma ve Onam Alma Yükümlülüğü, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2011.
• Ağın, Serenay: Estetik Tıbbi Müdahalelerin Hukuki Nitelendirmesi ve Hekimin Özel Hukuk Sorumluluğu, İzmir Barosu Dergisi, Cilt 86, Sayı 3, s. 153-185.
• Akbaba, Zeynep B: Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkının Anayasal Temelleri Üzerine Yorumlar, Korkusuz, M. Refik / Hakeri, Hakan / Doğan, Cahid (Editörler): V. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Bildiriler Kitabı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021, s. 169-176.
• Akipek, Jale G./ Akıntürk, Turgut/ Ateş Karaman, Derya: Türk Medeni Hukuku Başlangıç Hükümleri Kişiler Hukuku Birinci Cilt, 11. Baskı, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Alyaz, Dursun: Acil Tıbbi Müdahalede Tedaviyi Ret Hakkı, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2019.
• Artuk, Mehmet Emin / Yenidünya, A. Caner: Ötanazi, Prof. Dr. Tuhan Tufan Yüce’ye Armağan, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayını, İzmir, 2001, s. 297-319.
• Asher, Judith / Hamm, Danielle / Sheather, Julian: Sağlık Hakkı: Sağlık Çalışanları İçin Rehber, (Çeviren: Toplum Sağlığı Araştırma ve Geliştirme Merkezi), Toplum Sağlığı Araştırma ve Geliştirme Merkezi Yayınları, Konya, 2007.
• Aşar, Haluk: Tıp Etiğinden Bio-Etiğe: Fritz Jahr, Kilikya Felsefe Dergisi, Sayı 2, s. 42-56.
• Aşkın, Uğur / Yeğrim, Korhan: Ötanazi ve Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı Arasındaki İlişki, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Sayı 52, s. 1-24.
• Avcı, Pınar: COVID-19 Salgınında Koruma Amacıyla Özgürlüğün Kısıtlanması Kurumunun Rolü, Hakeri, Hakan / Doğan, Cahid (Editörler): IV. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı Cilt 3, Aristo Yayıncılık, İstanbul, 2021, s. 477-496.
• Avrupa Konseyi Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 2. Madde Rehberi (Çeviren: Adalet Bakanlığı) (https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_2_TUR.pdf , E.T.: 10.12.2022).
• Avşar, Nahide / Günay, Pelin: Çoklu Politika Penceresinden Ötanazi: Türkiye’ye Bakış, Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, Cilt 1, Sayı 1-2, s. 54-66.
• Ayan, Mehmet: Tıbbi Müdahalelerden Doğan Hukuki Sorumluluk, Kazancı Hukuk Yayınları, Ankara, 1991.
• Aydın, Erdem / Ersoy, Nermin: Tıp Etiği İlkeleri, Türkiye Klinikleri Tıp Etiği-Hukuku-Tarihi Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, s. 48-52.
• Aykın, A. Cemil / Çınarlı, Serkan: Sağlık Personelinin Hukuki Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2016.
• Azgın, Nermin: Zorla Tıbbi Müdahale, İstanbul Medipol Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2020.
• Bahadır, Oktay: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Yaşama Hakkı ve Türkiye, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya, 2014.
• Baykal, Emre: Yaşam Hakkı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne ve Anayasa Mahkemesi’ne Göre Yaşam Hakkı, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale, 2011.
• Bayraktar, Köksal: Hekimin Tedavi Nedeniyle Cezai Sorumluluğu, 1. Baskı, İstanbul Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 1972.
• Beauchamp, L. Tom / Chıldress, F. James: Principles of Biomedical Ethics, 7. Baskı, Oxford University Press, New York, 2013.
• Bilgin Gamsız, Nursel: Ötanazi: Tanım ve Tarihçe, Lokman Hekim Journal, Cilt 3, Sayı 2, s. 25-31.
• Candemir, Gülce / Ağın, Serenay: Pediatri Kliniklerinde Sık Karşılaşılan ve Yargıya Yansıyan Hukuki Sorunlar, Hakeri, Hakan / Doğan, Cahid (Editörler): IV. Uluslararası Tıp Hukuku Kongresi Bildiri Kitabı Cilt 2, Aristo Yayınevi, İstanbul, 2021, s. 95-139.
• Coşkun İnce, Şenay: Tıbbi Müdahalelerde Hekimin Cezai Sorumluluğu, İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Malatya, 2020.
• Çakıroğlu Törenli, Meral: Acil Tıbbi Müdahalelerde Aydınlatılmış Onam, Çakır, Mustafa (Editör): Uluslararası Sağlık Hukuku Kongresi, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2018, s. 115-134.
• Çavdar, Pelin: Hekimin Aydınlatma Yükümlülüğü, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 3, s. 731-760.
• Çolakkol, Hediye: 2011 Değişiklikleri Bağlamında 1982 Anayasası’ında Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlanması, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne, 2010.
• Demirörs, Özge / Hızal Arslan, Sevinç: Türk Ceza Hukuku Açısından Ötanazi, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 4, s. 1481-1516.
• Doğan, Recep: COVID-19 Pandemisi Kapsamında Aşı Reddi ve Tereddüdü Kavramı, Bundan Kaynaklanabilecek Ceza Sorumluluğu Halleri ve Hukuki Sorunlar, Hakeri, Hakan / Doğan, Cahid / Ankara, İbrahim/ Günday, Rezzan (Editörler): I. Uluslararası İlaç ve Eczacılık Hukuku Kongresi, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021, s. 407-422.
• Doğan, Recep: Kadının Üreme Hakkı, Kürtaj, Çocuk Düşürme ve Düşürtme Suçları, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 127, s. 73-120.
• Doğan, Selma: Tıbbi Müdahaleler Karşısında İnsan Haklarının Korunması, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2017.
• Doğramacı, Y. Gökhan / Erkol, Z. Zerrin: Çocuklarda Kan Naklinin Reddi: Yehova Şahitleri Olgu Örnekleri, Tıp Hukuku Dergisi, Cilt 5, Sayı 10, s. 255-300.
• Doğramacı, Y. Gökhan: Hekimlik Uygulamaları Açısından Kasten Öldürmenin İhmali Davranışla İşlenmesi Suçu, Tıp Hukuku Dergisi, Cilt 4, Sayı 7, s. 101-136.
• Dural, Mustafa/ Öğüz, Tufan: Türk Özel Hukuku Cilt II Kişiler Hukuku, 23. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2022.
• Duvan Özkan, Ayşe: Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 2. Maddesi Çerçevesinde Yaşam Hakkının Korunmasında Devletin Yükümlülüğü, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 2, s. 660-681.
• Er, Ahmet / Topaç, Ömür / Kaygusuz, Serap: Tıbbi Müdahaleden Kaynaklanan Hukuki, Cezai ve İdari Sorumluluk, 1. Baskı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2021.
• Ergin, Gizem B: Sağlık Hukukunda Aydınlatma ve Hekimin Hastayı Aydınlatma Yükümlülüğü, Tıp Hukuku Dergisi, Cilt 8, Sayı 15, s. 59-94.
• Erman, Barış: Ceza Hukukunda Tıbbi Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2003.
• Ertan, İ. Mert: Ulusalüstü İnsan Hakları Hakları Hukukunda Sağlık Hakkı ve Etkinleştirilmesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2012.
• Faden, R. Ruth / Beauchamp, L. Tom: A History and Theory of Informed Consent, 1. Baskı, Oxford University Press, New York, 1986.
• Gökcan, H. Tahsin: Tıbbi Müdahaleden Doğan Hukuki ve Cezai Sorumluluk, 3. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2017.
• Gökcan, Hasan T: Hasta Haklarının Bireysel Başvuru Yoluyla Korunması, Yücel, Özge / Sert, Gürkan (Editörler): Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsanlar Hakları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018, s. 155-189.
• Gören, Zafer: Temel Hakların Sınırlanması- Sınırlamanın Sınırları, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 12, s. 39-59. Gülel, İlhan: Tıbbi Müdahaleye Rıza, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• Gülsoy, Tevfik M. / Kök, Nezih A: Tıbbi Müdahale Yoluyla Delil Elde Etme, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1-2, s. 1-21.
• Günerli, Ali: Anestezi Uzmanlarının Mesleki ve Hukuki Sorumlulukları, Yasal Hükümler, İlgili Yasa ve Yönetmelikler, Türk Anestezi ve Reanimasyon Dergisi, Cilt 37, Sayı 6, s. 333-349.
• Günler, Zeynep: Aydınlatılmış Onam ve İnsan Hakları, Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2021.
• Güven, Kudret: Evli Kadının Gebeliğinin Sona Erdirilmesinde (Kürtajında) Eşinin İzin Sorunu, Başkent Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, s. 11-35.
• Hacıfazlıoğlu, Tuğçe: Yaşam Hakkı ve Rıza, Fasikül Hukuk Dergisi, Cilt 7, Sayı 69, s. 15-26.
• Hakeri, Hakan: Hekimlerin Tıp Hukuku Alanında Doğru Bildiği Yanlışlar, Çakır, Mustafa (Editör): Uluslararası Sağlık Hukuku Kongresi, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2018, s. 65-70.
• Hakeri, Hakan: Tıp Ceza Hukuku, 1. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2021.
• Hakeri, Hakan: Tıp Hukuku Cilt I Genel Hükümler, 25. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022.
• Hakeri, Hakan/Söğüt, İpek S: Tıp Hukuku Açısından Bulaşıcı Hastalıklar, Adalet Dergisi, Sayı 64, s.57-85.
• Hancı, İ. Hamit: Malpraktis, Tıbbi Girişimler Nedeniyle Hekimin Ceza ve Tazminat Sorumluluğu, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2005.
• Hatırnaz Erol, Gültezer: Özel Hastanelerin Hukuki Sorumluluğu ve Hasta Hakları, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2015.
• Hergüner, Ezgi: Kürtaj Hakkı ve Taşıyıcı Annelik Kavramının Ulusal ve Uluslararası Hukuki Düzenlemeler Açısından Değerlendirilmesi, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2022.
• Kangal, Zeynel T: Zorunluluk Durumunun Ceza Sorumluluğuna Etkisi, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2006.
• Karadağ Kansu, Akasya: Ahlak ve Hukuk Arasında Sıkışan Kürtaj, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 65, Sayı 4, s. 2047-2057.
• Kasapoğlu Turhan, Mine: İdari Kolluk Yetkisi Bağlamında Zorunlu Aşı Uygulaması, Hacettepe Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 9, Sayı 1, s. 1-40.
• Kayaer, Nebahat: Hekimin Ceza İnfaz Kurumlarındaki Açlık Grevlerine Müdahale Yükümlülüğünün İhmalinden Doğan Cezai Sorumluluğu, Tıp Hukuku Dergisi, Sayı 9, s. 75-120.
• Keskin, A. Dilşad: Medeni Hukuk Açısından Bizzat Karar Verme Hakkı, Adalet Yayınevi, Ankara, 2022.
• Keyman, Selahattin: Hekimin Cezai Sorumluluğu, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 35, Sayı 1, s. 57-89.
• Kılınç, Bilal: Mukayeseli Hukukta Ötanaziye İlişkin Yaklaşımlar ve Hukukumuzda Ötanazinin Yeri, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2018.
• Manson, C. Neil / O’neıll, Onora: Rethinking Informed Consent in Bioethics, 1. Baskı, Cambridge University Press, New York, 2007.
• Maral, Maşallah: Ötanazi’nin Yaşam Hakkı Açısından Değerlendirilmesi, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt 91, Sayı 2, s. 145-155.
• Marduç Köse, Melda: Türk Anayasa Hukukunda Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması Rejimi ve 4709 Sayılı Kanun’la Anayasada Yapılan Değişiklikler, Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 2, Sayı 2, s. 85-95.
• Metin, Sevtap: COVID-19 Bağlamında Zorunlu Aşı Tartışmalarının Hukuki Boyutu, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sağlık Bilimlerinde İleri Araştırmalar Dergisi, Cilt 4, Sayı 1, s. 37-50.
• Oğuzman, M. Kemal/Seliçi, Özer/Oktay Özdemir, Saibe: Kişiler Hukuku, 20. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2021.
• Oral, Tuğçe: Hekimin Aydınlatma ve Hastanın Rızasını Alma Yükümlülüğü, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 2, s. 185-210.
• Ömeroğlu, Ömer: Ötanazi, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, Sayı 2, s. 187-205.
• Özaltuğ, Alparslan: Türk Hukukunda Kürtaj Hakkı, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt 92, Sayı 6, s. 275-300.
• Özbilen, Arif B: Vücut Bütünlüğüne Yönelik Müdahalelerin Hukuka Uygunluğu Bakımından Rızanın Aranmadığı Haller, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 12, Sayı 24, s. 99-124.
• Özcan Büyüktanır, Burcu G. / Okyar, Dila: Tıp Hukuku Kısa Ders Kitabı, 1. Baskı, Yetkin Yayınları, Ankara, 2023.
• Özen, Muharrem / Şahin Ekici, Meral: Ötanazi, Ankara Barosu Dergisi, Sayı 4, s. 15-36.
• Özdemir, Hayrunnisa: Sağlık Hukuku Alanında Teşhis ve Tedavi Sözleşmesi, Yetkin Yayınları, Ankara, 2017.
• Öztürk, Bahri: Hasta Hakları ve Ötanazi, Prof. Dr. Turhan Tufan Yüce’ye Armağan, İzmir, 2001, s.573-590.
• Öztürk, Bahri / Tezcan, Durmuş / Erdem, Mustafa Ruhan / Sırma Gezer, Özge / Saygılar Kırıt, Yasemin F. / Alan Akcan, Esra / Özaydın, Özdem / Erden Tütüncü, Esfer / Altınok Villemin, Derya / Tok, Mehmet Can: Nazari ve Uygulamalı Ceza Muhakemesi Hukuku, 12. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018.
• Polat, Selçuk: Tıpta Aydınlatılmış Onam ve Özerklik İlkesi, Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2015.
• Rosenau, Henning: Aktif Ötanazi, (Çeviren: Erdağ, A. İhsan), Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları V. Türk-Alman Tıp Hukuku Sempozyumu, Türkiye Barolar Birliği Yayını, Ankara, 2008, s.109-123.
• Salihpaşaoğlu, Yaşar: Özel Hayatın Kapsamı: Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihatları Işığında Bir Değerlendirme, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 17, Sayı 3, s. 227-266.
• Savcı, Bahri: Yaşam Hakkı. Felsefesel Açıdan Pratiğe Doğru, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 35, Sayı 1, s. 19-27.
• Savcı, Bahri: Yaşam Hakkı ve Boyutları, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1980.
• Sayar, Tansu / Öztürk Kılıç, Yasemin: Türkiye’de Uygulanan Kürtajda Eşin Rızasını Alma Zorunluluğu ve Amerikan Yargısından Bir Örnek: Planned Parenthood of Southeastern Pennsylvania v. Casey Kararı, Dokuz Eylül Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 20, Sayı 1, s. 321-349.
• Serozan, Rona/ Engin, B. İlkay/ Atamer, Yeşim M.: Serozan Medeni Hukuk Genel Bölüm Kişiler Hukuku, 9. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2022.
• Sert, Gürkan: Hasta Hakları, 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2019.
• Sert, Gürkan: Tıp Hukuku ve Etiği Derslerine Giriş, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• Sert, Gürkan / Karataş, Mehmet: Tıbbi Girişimlerde Çocuk Adına Karar Verme Bağlamında Etik ve Yasal Tartışmalar, İnanıcı, Mehmet A. / Sert, Gürkan (Editörler): Pediatrik Klinik Adli Tıp, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2022, s. 31-40.
• Söğüt, İpek S: Hastanın Tıbbi Yaşam İradesine Dair Hukuki Vasıtalar, Tıp Hukuku Dergisi, Sayı 12, s.255-296.
• Sulu, Muhammed: Ötanazi Üzerine, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 22, Sayı 1, s. 551-574.
• Szasz, S. Thomas / Hollender, H. Marc: A Contribution to the Philosophy of Medicine, Archives of Internal Medicine, Cilt 97, Sayı 5, s. 585-592.
• Şahbaz, İbrahim: Bir Sosyal Hak Olarak Sağlık Hakkı, TBB Dergisi, Sayı 86, s. 405-424.
• Şahin, Mehmet Y.: Vücut Bütünlüğünün İhlali Halinde Zarar ve Maddi Tazminat Hesabı, Ufuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2016.
• Şehiraltı, Mine/ Gündoğmuş, Ümit N: Etik ve Yasal Yönleriyle Çocuklarda Tedaviyi Red, Adli Bilimler Dergisi, Cilt 3, Sayı 2, s.27-31. Şen, Y. Furkan: Yaşam Hakkı: İdam, Kürtaj, Ötenazi ve Siyasal Sorumluluk, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, s. 1-26.
• Şenocak, Zarife: Küçüğün Tıbbi Müdahaleye Rızası, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 50, Sayı 4, s. 65-80.
• Tacir, Hamide: Yaşama Hakkı Kapsamında Yaşamın Başlangıcı, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 19, Sayı 2, s. 1301-1320.
• Tacir, Hamide: Hastanın Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı, Onikilevha Yayıncılık, İstanbul, 2011.
• Taşkıran Sırakaya, Hilal: Türk Ceza Hukukunda Ötanazi, Galatasaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2021.
• Tezcan, Durmuş / Erdem, Mustafa R. / Önok, R. Murat: Teorik ve Pratik Ceza Özel Hukuku, 16. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara.
• Tuaç, Pelin: Genel Sağlık Sigortası Kapsamında Aile Hekimliği: Hukuki Bir Değerlendirme, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2009.
• Tunalı, Işıl G: Hekimin Tıbbi Müdahalede Bulunma Yükümlülüğünün Sınırları, İstanbul Kültür Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İstanbul.
• Ünal, Pelin S.: Türkiye’de Kürtaj: Yürürlükte Olan Mevzuatın Uluslararası İnsan Hakları Hukukuna Aykırılık Yönünden Eleştirisi, İstanbul Barosu Dergisi, Cilt 94, Sayı 5, s. 209-223.
• Ünver, Yener: Sağlık Alanında Ceza Hukuku Sorumluluğunun Temel Prensipleri, Tıp Hukuku Dergisi, Cilt 3, Sayı 6, s. 45-68.
• Ünver, Yener: Ceza Hukukunda İzin Verilen Risk, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 1996.
• Üstün, Çağatay / Uğurlubay Aygörmez, Gülsün A: Sağlık Hukukunda Bireyin Kendi Geleceğini Belirleme Hakkı ve Bu Hakkın Etik Açıdan Değerlendirilmesi, Fasikül Hukuk Dergisi, Sayı 53, s. 29-37.
• Üzeltürk Tahmazoğlu, Sultan: Anayasa Hukuku Açısından Sağlık Hakkı, Legal Yayıncılık, İstanbul, 2012.
• Varol, Şemsettin: Yaşam Hakkı ve Kürtaj, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 15, Sayı 171, s. 2303-2313.
• Varol, Şemsettin: Yaşam Hakkı Bağlamında Ötanazi ve Kürtaj, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale, 2021.
• Yazıcı, Aslı: Kantçı ve Feminist Etik Kuramlarda Bireysel Özerklik Tartışması, Kaygı, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, Sayı 11, s. 77-90.
• Yücel, Özge: Medeni Hukuk Bakış Açısıyla Tıbbi Müdahalenin Hukuka Uygunluğunun Koşulları, Yücel, Özge / Sert, Gürkan (Editörler): Sağlık ve Tıp Hukukunda Sorumluluk ve İnsan Hakları, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2018, s. 193-234.
• Yücel, Özge: Sağlık Hizmeti Sunumunda Dil Engeli ve Hasta Hakkı Olarak Tercümandan Yararlanma Hakkı, Terazi Hukuk Dergisi, Cilt 12, Sayı 129, s. 50-65.
• Yüzbaşıoğlu, Cihan: İdare ve Personel Yönüyle Sağlık Hizmetlerinden Kaynaklanan Sorumluluk, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Zengin, Nazmi: Sağlık Hakkı ve Sağlık Hizmetlerinin Sunumu, Sağlıkta Performans ve Kalite Dergisi, Cilt 1, Sayı 1, s. 44-52.