Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Güvenli mi?

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 4, 10 - 19, 30.12.2021

Suzan Elpe

Öz

Biyoteknolojinin ilerlemesiyle Genetiği Değiştirilmiş
Organizmaların (GDO) üretimi ve gündelik yaşamda kullanımı
hızla artmış olup bu ürünlerin açlığa ve endüstriyel tarımın
yarattığı sorunlara karşı bir çözüm olabileceği düşünülmüştür.
Günümüzde üretim metotları geliştirilirken, yararları ve kısa/
uzun dönemde zararları sorgulanmaktadır. Bu konuda yapılmış
bazı araştırmalarda GDO tüketilmesinin alerjik reaksiyonlara
neden olabileceği, yatay gen transferi olasılığının da insan
sağlığına uzun dönemde zarar verebileceği endişeleri mevcuttur.
Doğada ise biyoçeşitliliğin azalmasına neden olarak çevreyi
olumsuz yönde etkileme olasılığı bulunmaktadır. Diğer taraftan,
GDO’ların bazılarının hızlı, yüksek miktarlarda ve düşük
maliyetle üretiminin yiyecek bulma sıkıntısı çeken bölgelerde
yararlı olabileceği öngörülmektedir. Henüz göreceli olarak kısa
bir geçmişe sahip bu ürünlerle ilgili araştırma sayısının artması ve
kamuoyunun bilimsel kanıtlarla bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Bu derlemede günümüze değin yapılan araştırmalar ışığında
GDO’ların insan ve çevre sağlığına etkileri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar; sağlık, tarım, çevre güvenliği

Kaynakça

• 1. YILMAZ, Funda. Bitkisel üretimde genetiği değiştirilmiş organizmalar ve ürünleri ile biyogüvenlik. Kalkınma Bakanlığı, 2014.
• 2. ÇETINER, Selim. Genetiği değiştirilmiş organizma (GDO) nedir? sorular ve yanıtlar-1. Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, 2010, 10.38: 40-54.
• 3. HASPOLAT, Iraz. Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve biyogüvenlik. Ankara Üniv Vet Fak Derg, 2012, 59: 75-80.
• 4. DENLİ, Muzaffer. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar (GDO). İstanbul: İstanbul Ticaret Odası Yayınları, 2012.
• 5. Dünyanın ilk genetik tasarımlı bebekleri Çin'de doğdu. (2018, Kasım 26). BBC News/ Türkçe. https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-46341694. Erişim Tarihi:13.11.2020.
• 6. Acreage of genetically modified crops worldwide from 2003 to 2019 (in million hectares). Statista.2021. httpswww.statista.com%3Bstatistics%- 3B263292%3Bacreage-of-genetically-modified-crops-worldwide%20(5). pdf. Erişim Tarihi:23.01.2021.
• 7. Area of genetically modified (GM) crops worldwide in 2019, by country. Statista. 2021. www.statista.com/statistics/271897/leading-countries-by-acreage-of-genetically-modified-crops/. Erişim tarihi 23.01.2021.
• 8. Adoption of GM technology among selected major crops worldwide in 2019, by type. Statista. 2021.https://www.statista.com/statistics/262288/ global-adoption-rate-major-biotech-crops-worldwide/. Erişim Tarihi: 23.01.2021.
• 9. ÖZGÜL ARVAS, Ayşe. Genetiği değiştirilmiş bitkiler ve tarım ürünleri arasındaki yeri. Kütahya: Kütahya Dumlupınar Üniversitesi/Fen Bilimleri Enstitüsü, 2019. Yüksek Lisans tezi.
• 10. ATTAR, Azade. Gen terapisi yöntemleri: fiziksel ve kimyasal metotlar. Turk Hij Den Biyol Derg, 2017, 74(1): 103-112.
• 11. KALEFETOĞLU, Tuğçe, et al. Gen Teknolojisi ve Bitkilerde Genetik Transformasyon Yöntemleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17.2: 377-392.
• 12. AVCI, Tuğba. Biyoteknolojinin renkleri. Biyomedya. 2019. http://www.biomedya.com/biyoteknolojinin-renkleri. Erişim Tarihi:07.12.2020.
• 13. KAFARSKI, Pawel. Rainbow code of biotechnology. Chemik, 2012, 66.8: 811-816.
• 14. GÜL, Ülküye Dudu. Sağlık alanında biyoteknolojik uygulamalar: Kırmızı biyoteknoloji. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2014, 1.1: 66-70.
• 15. AKKAYA, Alper; PAZARLIOĞLU, N. 21. yüzyılın anahtar teknolojisi: Beyaz biyoteknoloji. Kırıkkale Üniversitesi Bilimde Gelişmeler Dergisi, 2012, 1.1: 22-33.
• 16. MEREY, Gökçe. Biyoteknoloji ders notları.2018. http//web.hitit.edu.tr/dersnotları/gokcemerey_09.04.2018_7U4F.docx. Erişim Tarihi:09.11.2020
• 17. Transgenik sinekler doğaya salındı!. (2011). http//www.gidahareketi.org/Transgenik-Sinekler-Dogaya-Salindi—1123-haberi aspx. Erişim Tarihi:13.11.2020.
• 18. Genetically modified insect. Wikipedia. (2020). http//en.wikipedia.org/wiki/ genetically modified_insect. Erişim Tarihi:14.11.2020.
• 19. Genetiği değiştirilmiş 750 milyon sivrisinek Florida’da doğaya salınacak. BBC News/Türkçe. (2020). http//www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-53862381. Erişim tarihi:13.11.2020.
• 20. EKINCI, Mehmet Sait, et al. Hayvansal biyoteknoloji uygulamalarında güncel gelişmeler. KSÜ Fen ve Mühendislik Dergisi, 2005, 8.2: 89-95.
• 21. . WALTZ, Emily. First genetically engineered salmon sold in Canada. Nature News, 2017, 548.7666: 148.
• 22. ARVAS, Yunus Emre; YILMAZ, K. A. Y. A. Genetiği Değiştirilmiş Bitkilerin Biyolojik Çeşitliliğe Potansiyel Etkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi, 29.1: 168-177.
• 23. DEMIR, Ayten; SEYIS, Fatih; KURT, Orhan. Genetik yapısı değiştirilmiş organizmalar: I. Bitkiler. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi (Anadolu Tarım Bilimleri Dergisi), 2006, 21.2: 249-260.
• 24. ULUIŞIK, Selman. Olgunlaşan Meyvede Dokuyu Düzenleyen Moleküler Mekanizmalar. Turkish Journal of Scientific Reviews, 2018, 11.1: 49-55.
• 25. HATIPOĞLU, Rüştü. Transgenik Bitkilerin Dünü, Bugünü ve Geleceği. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 2016, 25.ÖZEL SAYI-2: 346-356.
• 26. ŞEN, Selen; ALTINKAYNAK, Sevin. Genetiği değiştirilmiş gıdalar ve potansiyel sağlık riskleri. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 2014, 18.1: 31-38.
• 27. ÇETINKAYA¹, Pınar Gür; SOYER, Özge Uysal; ŞAHINER, Ümit Murat. Genetiği değiştirilmiş organizmalar ve alerji arasındaki ilişki. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2015, 58: 166-170.
• 28. GMO’s and your health. FDA. (2020). https://www.fda.gov/media/135280/ download.Erişim Tarihi:16.12.2020.
• 29. CHİN, Mary Lee, et al. Gıda biyoteknolojisi anlayışı geliştirici iletişim rehberi. (Çev.R.Yılmaz, D.Lenz). Ankara, 2017. http://www.foodinsight.org/sites/default/files/Food-Biotech-Guide_Turkish-version.pdf. Erişim Tarihi:07.12.2020.
• 30. ÇETINER, Selim. Genetiği değiştirilmiş organizma (GDO) nedir? sorular ve yanıtlar-2. Uluslararası Ekonomik Sorunlar Dergisi, 2010, 10.39: 13-26.
• 31. Food, genetically modified. WHO. (2014). https://www.who.int/news-room/qa-detail/food-genetically-modified Erişim tarihi: 20.12.2020.
• 32. Agricultural Biotechnology. İSAAA. (2014). http://www.isaaa.org/resources/ publications/agricultural_biotechnology/download/Agricultural_biotechnology.pdf. Erişim tarihi: 24.12.2020.
• 33. ERGIN, Işıl; KARABABA, Ali. Genetiği değiştirilmiş organizmalar: Sağlığa zararlarını kanıtlamak neden zor? Sorunlar ve riskin ipuçları. Türkiye Halk Sağlığı Dergisi, 2011, 9.2: 113-122.
• 34. SÉRALINI, Gilles-Eric; CELLIER, Dominique; DE VENDOMOIS, Joël Spiroux. New analysis of a rat feeding study with a genetically modified maize reveals signs of hepatorenal toxicity. Archives of environmental contamination and toxicology, 2007, 52.4: 596-602.
• 35. APPENZELLER, Laura M., et al. Subchronic feeding study with genetically modified stacked trait lepidopteran and coleopteran resistant (DAS-Ø15Ø7-1xDAS-59122-7) maize grain in Sprague-Dawley rats. Food and chemical toxicology, 2009, 47.7: 1512-1520.
• 36. HAMMOND, Bruce. The Food Safety Assessment of Bt Crops. İn: Genetically Modified Organisms in Food Production, Safety, Regulation and Public Health. Academic Press, 2015.
• 37. NORRIS, L.Megan. Will GMOs Hurt My Body? The Public’s Concerns and How Scientists Have Addressed Them. 2015. http://sitn.hms.harvard.edu/flash/2015/ will-gmos-hurt-my-body/. Erişim Tarihi:28.12.2020.
• 38. DONA, Artemis; ARVANITOYANNIS, Ioannis S. Health risks of genetically modified foods. Critical reviews in food science and nutrition, 2009, 49.2: 164- 175.
• 39. KOÇAK, Aslı Ece. Terminatör Gen Teknolojisi: Büyük Tohum Firmaları, Genleri Kullanarak Küçük Üreticilere Nasıl Hükmediyorlar?. Evrim Ağacı.2020. https://evrimagaci.org/terminator-gen-teknolojisi-buyuk-tohum-firmalari-genleri-kullanarak-kucuk-ureticilere-nasil-hukmediyorlar-9040. Erişim Tarihi: 05.01.2021.
• 40. ÇELIK, Venhar; BALIK, Dilek Turgut. Genetiği değiştirilmiş organizmalar (GDO). Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 2007, 23.1: 13-23.
• 41. YUAN, Ning; COGİLL, Steve; LOU, Hong. Development of Molecular Strategies for Gene Containment and Marker-Free Genetically Modified Organisms. İn: Genetically Modified Organisms in Food Production, Safety, Regulation and Public Health. Academic Press, 2015.
• 42. Genetic use restriction technology. Wikipedia.2021. https://en.wikipedia.org/ wiki/Genetic_use_restriction_technology#:~:text=Genetic%20use%20restriction%20technology%20(GURT,second%20generation%20seeds%20to%20be. Erişim Tarihi:09.01.2021.
• 43. EKREM, Ö. G. Ü. R.; TUNCER, Celal. Genetiği Değiştirilmiş Bitkilerin Böceklere Etkileri. Iğdır Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi,2012, 2.4: 29-36.
• 44. ÖZGEN, Murat, et al. Tarım teknolojilerinde yeni yaklaşımlar ve uygulamalar: bitki biyoteknolojisi. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi, 2005, 1: 315-346.
• 45. BOYLE, John H.; DALGLEISH, Harmony J.; PUZEY, J. R. Monarch butterfly and milkweed declines substantially predate the use of genetically modified crops. Proceedings of the National Academy of Sciences, 2019, 116.8: 3006- 3011.
• 46. SHIVA, Vandana. GMOs: A miracle. Genetically Modified Organisms in Agriculture: Economics and Politics. Academic Press, London, UK, 2001, 191-196.
• 47. GM Crops and the Environment. İSAAA. 2018. https://www.isaaa.org/resources/publications/pocketk/4/default.asp#:~:text=A%20major%20environmental%20concern%20associated,crop%20is%20planted%20as%20well. Erişim Tarihi:03.01.2021.
• 48. LANDRY, Heather. Challenging Evolution: How GMOs Can Influence Genetic Diversity. 2015. http://sitn.hms.harvard.edu/flash/2015/challenging-evolution-how-gmos-can-influence-genetic-diversity/. Erişim Tarihi: 30.12.2020.
• 49. OZDEMIR, Hayrunnisa. Food Law and Legal Responsibility. Dokuz Eylul Universitesi Hukuk Fakultesi Dergisi, 2017, 19: 443-491.
• 50. HAYIRLIDAĞ, Mustafa; ARSLAN, Muhammet Fethullah; BÜKEN, Nüket ÖRNEK. Genetiği Değiştirilmiş Gıdalar ile İlgili Etik ve Hukuki Tartışmalar ve Kıtalararası Durum Değerlendirmesi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 2016, 22.1: 1-9.
• 51. GDO’lu yemler. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. https://www.tarimorman. gov.tr/Konular/Gida-Ve-Yem-Hizmetleri/Yem-Hizmetleri/GDOlu-Yemler. ErişimTarihi: 21.02.2021.
• 52. KILIÇ- TOPUZ, Bakiye, et al. Biodiversity: Türkiye’nin Biyolojik Çeşitlilik Politikası. The 2nd International UNIDOKAP Black Sea Symposium on Biodiversity. Samsun, Türkiye: 28-30 November,2018, 54-59.
• 53. GDO'ya Yönelik Resmi Kontrol Çalışmaları. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. https://www.tarimorman.gov.tr/Konu/1437/GDO-Resmi-Kontrol. Erişim Tarihi: 22.02.2021.
• 54. Duyurular: Biyogüvenlik Kurulu tarafından onaylanan GDO listesi. TAGEM/ TBBDM. 2018. http://www.tbbdm.gov.tr/DuyuruAciklama2. aspx?Id=2. Erişim Tarihi:11.01.2021.
• 55. ŞEHİRLİĞLU, Batur. Yerli, hibrit, GDO’lu… Nedir bu tohum meselesi? Buğday Derneği. (2017). https://www.bugday.org/blog/yerli-hibrit-gdolu-nedir-bu-tohum-meselesi. Erişim Tarihi: 28.02.2021.
• 56. ATEŞ, Zehra Gizem. Genetiği Değiştirilmiş Organizmalara (GDO) İlişkin Avrupa Birliği’ndeki Yasal Düzenlemeler. İnsan ve İnsan, 2020, 7.24: 9-29.
• 57. Several European countries move to rule out GMOs. European Commission. https://ec.europa.eu/environment/europeangreencapital/countriesruleoutgmos. Erişim Tarihi:28.02.2021.