COVID-19’da D Vitamininin ve Eczacının Rolü

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 4, 20 - 37, 30.12.2021

Doğan Demir Emre Dinçer Hilal Kuday

Öz

COVID-19 (Yeni Koronavirüs Hastalığı 2019), SARS-CoV-2
virüsünün sebep olduğu yüksek patojenite ve bulaştırıcılığa sahip bir solunum yolu hastalığı olarak bilinmektedir. Bu hastalık
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 11 Şubat 2020 tarihinde
COVID-19 adını almıştır ve 11 Mart 2020 de ise pandemi olarak
ilan edilmiştir. Halen devam eden COVID-19’un direkt bir ilaç ile
tedavisi henüz yoktur. Ancak etkinliği kanıtlanmış aşılar tedavi
için kullanılmaktadır. COVID-19 salgını, güneş ışınlarının az olduğu kış aylarında yoğunluk göstermiştir. Bu durum COVID-19’a
yakalanan kişilerin D vitamini değerlerinin düşük olmasından
kaynaklanıp kaynaklanmadığı sorusunu akıllara getirmiştir. D vitamininin kemik metabolizması üzerindeki etkileri haricinde son
yıllarda yapılan araştırmalarla pek çok hastalığın patogenezinde ve
tedavisinde etkili olabileceği ortaya çıkmıştır. D vitamini güneşin
ultraviyole ışınları sayesinde ciltte yeterince sentezlenmekte olup
diyetle özellikle yağlı balık türlerinden de karşılanabilmektedir.
Ayrıca eczanelerden temin edilebilecek D vitamini preparatları ile
de D vitamini sağlanmaktadır. COVID-19’da D vitamininin rolünün olup olmadığını anlayabilmek için yapılan deneysel çalışmalar
incelenerek COVID-19’da D vitamininin rolünün olabileceği saptanmıştır. Eczacıların COVID-19’daki rolü hastalara bu hastalık
hakkında en doğru bilgileri aktarmak, maske kullanımını teşvik
etmek, D vitamini ve diğer takviye edici gıdaların akılcı kullanımını sağlamaktır.

Anahtar Kelimeler

COVID-19, SARS-CoV-2, Pandemi, D vitamini, Eczacıların rolü

Kaynakça

• 1. Arslan İ, Karagül S. Küresel Bir Tehdit (COVID-19 Salgını) ve Değişime Yolculuk, Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2020;(10):1-36.
• 2. Pneumonia of unknown cause – China [Internet]. World Health Organization. 2020 [cited 2021 march 21]. Available from: https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/
• 3. COVID-19 (SARS-CoV-2 Enfeksiyonu) Rehberi [Internet]. T.C. Sağlık Bakanlı ğı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. 2020 [cited 2020 december 23]. Available from: https://covid19.saglik.gov.tr/Eklenti/39551/0/covid-19rehberigenelbilgilerepidemiyolojivetanipdf.pdf
• 4. Varol G, Tokuç B. Halk Sağlığı Boyutuyla Türkiye’de Covid-19 Pandemisinin Değerlendirmesi. Namık Kemal Tıp Dergisi. 2020; 8(3): 579- 594.
• 5. Erdoğan Oİ, Arslan M. COVID-19 Sürecinde Eczacıların Rolü. Gazi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020; 72-77.
• 6. Grant WB, Lahore H, McDonnell SL, Baggerly CA, French CB, Aliano JL, et. al. Evidence that vitamin D supplementation could reduce risk of influenza and COVID-19 infections and deaths. Nutrients, 2020;12(4), 988.
• 7. Budak F, Korkmaz Ş. Covıd-19 Pandemi Sürecine Yönelik Genel Bir Değerlendirme: Türkiye Örneği. Sosyal Araştırmalar Ve Yönetim Dergisi. 2020; (1): 62-79.
• 8. Zhu N, Zhang D, Wang W, Li X, Yang B, Song J, et al. China Novel Coronavirus Investigating and Research Team. A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019. N Engl J Med. 2020 Feb 20;382(8):727-733.
• 9. Sars-Cov-2 Korona Virüsü Salgını: Eczacılar İçin Ön Kılavuz Uluslararası Eczacılık Federasyonu (FIP), (2020).
• 10. Kahraman T. Koronavirüs Hastalığı (COVID-19) Pandemisi ve Telerehabilitasyon, İzmir Katip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi, 2020;5(2):87-92.
• 11. Shereen MA, Khan S, Kazmi A, Bashir N, Siddique R. COVID-19 infection: Origin, transmission, and characteristics of human coronaviruses, Journal of Advanced Research, 2020;24:91–98.
• 12. Tanriverdi ES, Yakupoğulları Y, Otlu B. COVID-19 etkeninin özellikleri. In: Mikrobiyoloji ve COVID-19, 1nd ed (Çiçek C) : 7-14. Ankara, Türkiye Klinikleri. 2020.
• 13. Özkan ET. Pandemi Nedeni Olan SARS-CoV-2, Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Dergisi, 2020;1(2):95-105.
• 14. Gürsu E. Koronavirüs Pandemisi ve Sars-CoV-2 Virüsüne Genel Bakış, YTU, Biyomühendislik Bölümü, İstanbul, 23 May 2020. https://www.researchgate.net/publication/341599760_Koronavirus_Pandemisi_ve_Sars-CoV-2_Virusune_Genel_Bakis Accessed: 23.12.2020
• 15. World Health Organization, Coronavirus Disease (COVID-19) https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/ question-and-answers-hub/q-a-detail/coronavirus-disease-covid-19#:~:text=symptoms Accessed: 23.12.2020
• 16. Lauer SA, Grantz KH, Bi Q, Jones FK, Zheng Q, Meredith HR, et al. The Incubation Period of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) From Publicly Reported Confirmed Cases: Estimation and Application, Ann Intern Med, 2020;172(9):577-582.
• 17. Huang C, Wang Y, Li X, Ren L, Zhao J, Hu Y, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020 Feb 15;395(10223):497-506. doi: 10.1016/S0140-6736(20)30183-5.
• 18. Patel R, Babady E, Theel ES, Storch G.A, Pinsky BA, George KS, et al. Report from the American Society for Microbiology COVID-19 International Summit, 23 March 2020: Value of Diagnostic Testing for SARS–CoV-2/COVID-19, mBio, 2020;11(2).
• 19. COVID-19 Tanı ve Tedavisinde Kanıta Dayalı Öneriler ve Türk Toraks Derneği COVID-19 Görev Grubu Görüş Raporu, Türk Toraks Derneği COVID-19 E-Kitapları Serisi, s.21-22, Aralık 2020. ISBN: 978-605-06717-4-2
• 20. Li Q, Guan X, Wu P, Wang X, Zhou L, Tong Y, et al. Early transmission dynamics in Wuhan, China, of novel coronavirusinfected pneumonia. New England Journal of Medicine. 2020;382(13): 1199-207.
• 21. Er, AG. SARS-CoV-2 İnfeksiyonunun Epidemiyolojisi, İçinde: COVID-19 Pandemİ Raporu, İskit T, Tanrıöver MD, Uzun Ö, (ed), s: 23, Ankara (2020). https://covid19.tubitak.gov.tr/sites/default/files/inline-files/covid19_pandemi_ raporu.pdf Accessed: 02.01.2021
• 22. Chen H, Guo J, Wang C, Luo F, Yu X, Zhang W, et al. Clinical characteristics and intrauterine vertical transmission potential of COVID-19 infection in nine pregnant women: a retrospective review of medical records. Lancet. 2020 Mar 7;395(10226):809-815.
• 23. Doremalen NV, Bushmaker T, Morris DH, Holbrook MG, Amandine G, Williamson BN, et al. Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1, N Engl J Med, 2020;382(16):1564-1567.
• 24. Til UDA, Yeni Koronavirüs Hastalığı Hakkında bilinmesi gerekenler, Ayrıntı Dergisi, 2020;8(85):53-57.
• 25. Heper Y. COVID-19 Genel Bakış, İçinde: Multidisipliner COVID-19 Bursa Tabip Odası Sürekli Tıp Eğitimi Pandemi Kitabı, ed. Heper C, Bursa Tabip Odası Yayınları, s:67-80, Bursa (2020). https://www.ttb.org.tr/kollar/userfiles/files/bto_covid_19_kitap.pdf#page=68 Accessed: 10.01.2021
• 26. Wang B, Li R, Lu Z, Huang Y. Does comorbidity increase the risk of patients with COVID-19: evidence from meta-analysis, Aging (Albany NY), 2020;12(7):6049- 6057.
• 27. T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI COVID-19 Bilgilendirme Sayfası, COVID-19 Nedir? https://covid19.saglik.gov.tr/TR-66300/covid-19-nedir-.html Accessed: 26.12.2020
• 28. Saydam N. COVID-19 Enfeksiyonunda Epidemiyoloji ve Korunma, Yüksek İhtisas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 2020;1:1-7.
• 29. World Health Organization, Coronavirus Disease (COVID-19) Advice for the Public. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public Accessed: 8.01.2021
• 30. P. Horby Vd., Dexamethasone İn Hospitalized Patients With COVID-19 Preliminary Report. 2020.
• 31. Spinner CD, Gottlieb RL, Criner GJ, Arribas López JR, Cattelan AM, Soriano Viladomiu A, et al. Effect of Remdesivir vs Standard Care on Clinical Status at 11 Days in Patients With Moderate COVID-19: A Randomized Clinical Trial. JAMA. 2020 Sep 15;324(11):1048-1057. doi: 10.1001/jama.2020.16349.
• 32. Wang M, Cao R, Zhang L, Yang X, Liu J, Xu M, et al. Remdesivir and chloroquine effectively inhibit the recently emerged novel coronavirus (2019-nCoV) in vitro. Cell Res. 2020 Mar;30(3):269-271. doi: 10.1038/s41422-020-0282-0.
• 33. Yao X, Ye F, Zhang M, Cui C, Huang B, Niu P, et al. In Vitro Antiviral Activity and Projection of Optimized Dosing Design of Hydroxychloroquine for the Treatment of Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2). Clin Infect Dis. 2020 Jul 28;71(15):732-739. doi: 10.1093/cid/ciaa237.
• 34. Zhou D, Dai SM, Tong Q. COVID-19: a recommendation to examine the effect of hydroxychloroquine in preventing infection and progression. J Antimicrob Chemother. 2020 Jul 1;75(7):1667-1670. doi: 10.1093/jac/dkaa114.
• 35. Devaux CA, Rolain JM, Colson P, Raoult D. New insights on the antiviral effects of chloroquine against coronavirus: what to expect for COVID-19? Int J Antimicrob Agents. 2020 May;55(5):105938.doi: 10.1016/j.ijantimicag.2020.105938.
• 36. Chen C, Zhang Y, Huang J, et al. Favipiravir versus Arbidol for COVID-19: A Randomized Clinical Trial. medRxiv; 2020. DOI: 10.1101/2020.03.17.20037432.
• 37. Yao TT, Qian JD, Zhu WY, Wang Y, Wang GQ. A systematic review of lopinavir therapy for SARS coronavirus and MERS coronavirus-A possible reference for coronavirus disease-19 treatment option. J Med Virol. 2020 Jun;92(6):556-563. doi: 10.1002/jmv.25729.
• 38. Capra R, De Rossi N, Mattioli F, Romanelli G, Scarpazza C, Sormani MP, Cossi S. Impact of low dose tocilizumab on mortality rate in patients with COVID-19 related pneumonia. Eur J Intern Med. 2020 Jun;76:31-35. doi: 10.1016/j. ejim.2020.05.009.
• 39. Warren TK, Jordan R, Lo MK, Ray AS, Mackman RL, Soloveva V, et al. Therapeutic efficacy of the small molecule GS-5734 against Ebola virus in rhesus monkeys. Nature. 2016 Mar 17;531(7594):381-5. doi: 10.1038/nature17180.
• 40. Mulangu S, Dodd LE, Davey RT Jr, Tshiani Mbaya O, Proschan M, et al. A Randomized, Controlled Trial of Ebola Virus Disease Therapeutics. N Engl J Med. 2019 Dec 12;381(24):2293-2303. doi: 10.1056/NEJMoa1910993.
• 41. Dong L, Hu S, Gao J. Discovering drugs to treat coronavirus disease 2019 (COVID-19). Drug Discov Ther. 2020;14(1):58-60. doi: 10.5582/ddt.2020.01012.
• 42. Wang D, Hu B, Hu C, Zhu F, Liu X, Zhang J, et al. Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China. JAMA. 2020 Mar 17;323(11):1061-1069. doi: 10.1001/ jama.2020.1585.
• 43. Elfiky AA. Ribavirin, Remdesivir, Sofosbuvir, Galidesivir, and Tenofovir against SARS-CoV-2 RNA dependent RNA polymerase (RdRp): A molecular docking study. Life Sci. 2020 Jul 15;253:117592. doi: 10.1016/j.lfs.2020.117592.
• 44. Mair-Jenkins J, Saavedra-Campos M, Baillie JK, Cleary P, Khaw FM, Lim WS, et al. Convalescent Plasma Study Group. The effectiveness of convalescent plasma and hyperimmune immunoglobulin for the treatment of severe acute respiratory infections of viral etiology: a systematic review and exploratory meta-analysis. J Infect Dis. 2015 Jan 1;211(1):80-90. doi: 10.1093/infdis/jiu396.
• 45. Duan K, Liu B, Li C, Zhang H, Yu T, Qu J, et al. Effectiveness of convalescent plasma therapy in severe COVID-19 patients. Proc Natl Acad Sci U S A. 2020 Apr 28;117(17):9490-9496. doi: 10.1073/pnas.2004168117.
• 46. Shen C, Wang Z, Zhao F, Yang Y, Li J, Yuan J, et al. Treatment of 5 Critically Ill Patients With COVID-19 With Convalescent Plasma. JAMA. 2020 Apr 28;323(16):1582-1589. doi: 10.1001/jama.2020.4783.
• 47. Aşılar Nasıl Etki Eder?, T.C. Sağlık Bakanlığı. https://covid19asi.saglik.gov.tr/TR-77804/asilar-nasil-etki-eder.html Accessed: 13.05.2021
• 48. COVID-19 Aşı Çalışmalarında Son Durum, Atlas Üniversitesi. https://www.atlas.edu.tr/2020/12/08/covid-19-asi-calismalarinda-son-durum/ Accessed: 17.05.2021
• 49. Dhama K, Sharun K, Tiwari R, Dadar M, Malik YS, Singh KP, et al. COVID-19, an emerging coronavirus infection: advances and prospects in designing and developing vaccines, immunotherapeutics, and therapeutics. Hum Vaccin Immunother. 2020 Jun 2;16(6):1232-1238. doi: 10.1080/21645515.2020.1735227.
• 50. Kahraman E, Altındiş M. COVID-19 Aşıları; Pandemide Sona Doğru?. J Biotechinol & Strategic Health Res. 2020; 4(3): 240-249. doi:10.34084/bshr.843974.
• 51. Pekcan AG. COVID-19 Salgını: Diyetisyenlerin Rolü ve Rehberler, Beslenme ve Diyet Dergisi, 2020;48(1):1-9.
• 52. World Health Organization, HealthyAtHome: Healthy Diet. https://www.who.int/campaigns/connecting-the-world-to-combat-coronavirus/healthyathome/healthyathome---healthy-diet Accessed: 30.12.2020
• 53. Muscogiuri G, Barrea L, Savastano S, Colao A. Nutritional recommendations for CoVID-19 quarantine, European Journal of Clinical Nutrition, 2020;74(6):850- 851.
• 54. Holick MF. Sunlight and Vitamin D for bone health and prevention of autoimmune diseases, cancers and cardiovascular disease, Am J Clin Nutr, 2004;80(6):1678-1688.
• 55. Agmon-Levin N, Theodor E, Segal RM, Shoenfeld Y. Vitamin D in Systemic and Organ-Specific Autoimmune Diseases, Clin Rev Allergy Immunol, 2012;45(2):256-266.
• 56. Türken M, Tip 1 ve Tip 2 Diyabetes Mellitus Hastalıklarının Patogenezinde D Vitamini Eksikliğinin Rolünün Araştırılması, Uzmanlık Tezi, T.C. Dicle Üniversitesi Tıp Fakültesi, s:17, Diyarbakır (2011).
• 57. Cindemir Ö, Açıklanamayan İnfertilite Olgularında Serum ve Gonadal Sıvı D Vitamini ile Gonadal Sıvı D Vitamini Reseptör Düzeyinin Rolünün Araştırılması, Uzmanlık Tezi, T.C. Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıbbi Biyokimya Anabilim Dalı, s:2, Bursa (2019).
• 58. Dimitri P, Bishop N. Rickets: New İnsights İnto a Re-emerging Problem, Curr Opin Orthop, 2007;18(5):486-493.
• 59. Holick MF. High Prevalence of Vitamin D Inadequacy and Implications for Health, Mayo Clin Proc, 2006;81(3):353-373.
• 60. Holick MF. Vitamin D Deficiency, The New England Journal of Medicine, 2007;357(3):266-281.
• 61. Henderson A. Vitamin D and the Breastefed İnfant, J Obstet Gynecol Neonatal Nurs, 2005;34(3):367-372.
• 62. Kreiter SR, Schwartz RP, Kirkman HN, Charlton PA, Calikoglu AS, Davenport ML. Nutrional rickets in African American breastfed infants, J Pediatr, 2000;137(2):153-157.
• 63. Öngen B, Kabaroğlu C, Parıldar Z. D Vitamini’nin Biyokimyasal ve Laboratuvar Değerlendirmesi, Türk Klinik Biyokimya Dergisi, 2008;6(1):23-31.
• 64. Hatun Ş, Bereket A, Çalıkoğlu AS, Özkan B. Günümüzde D Vitamini Yetersizliği ve Rikets, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2003;46:224-241.
• 65. Lips P. Vitamin D Physiology, Prog Biophys Mol Biol, 2006;92(1):4-8.
• 66. Pérez-López FR. Vitamin D and its İmplications for Musculoskeletal Health in Women: An update, Maturitas, 2007;58(2):117-137.
• 67. Nagpal S, Na S, Rathnachalam R. Noncalcemic Actions of Vitamin D Receptor Ligands, Endocrine Reviews, 2005;26(5):662-687.
• 68. Sarıcı D. Term Bebeklerde ve Annelerde İnsülin, Adiponektin, D Vitamini ve Kurşun Düzeylerinin Değerlendirilmesi ve Bebeklerin Aort İntima Mediaları Üzerine Etkilerinin Tespiti, Yan Dal Uzmanlık Tezi, T.C. Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, s:13-14, Kayseri (2011).
• 69. Samuel S, Sitrin MD. Vitamin D's Role in Cell Proliferation and Differentiation, Nutrition Reviews, 2008;66:116-124.
• 70. Sun X,. Zemel MB. Calcium and 1,25-Dihydroxyvitamin D3 Regulation of Adipokine Expression, Obesity, 2007;15(2):340-348.
• 71. Bikle D. Nonclassic Actions of Vitamin D, The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 2009;94(1):26-34.
• 72. Thomas GN, ó Hartaigh B, Bosch JA, Pilz S, Loerbroks A, Kleber ME, et al., Vitamin D Levels Predict All-Cause and Cardiovascular Disease Mortality in Subjects With the Metabolic Syndrome: The Ludwigshafen Risk and Cardiovascular Health (LURIC) study, Diabetes Care, 2012;35(5):1158–1164.
• 73. Li YC. Vitamin D Regulation of the Renin–Angiotensin System, Journal of Cellular Biochemistry, 2002;88(2):327–331.
• 74. Holick MF, Binkley NC, Bischoff-Ferrari HA, Gordon CM, Hanley DA, Heaney RP, et al. Evaluation, Treatment, and Prevention of Vitamin D Deficiency: an Endocrine Society Clinical Practice Guideline, J Clin Endocrinol Metab, 2011;96(7):1911-1930.
• 75. Şenkal E, Ünüvar E, Seren L, Göl C, Durankuş F. D Vitamini Bakılmasının Gerekliliği ve Düzeylerinin Yorumu, Çocuk Dergisi, 2018;18(3):97-102. doi:10.5222/j.child.2018.79037
• 76. Lavie CJ, Lee JH, Milani RV. Vitamin D and Cardiovascular Disease, Journal of the American College of Cardiology, 2011;58(15):1547- 1556.
• 77. T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü Çocuk ve Ergen Sağlığı Daire Başkanlığı D Vitamini Eksikliği Önleme ve Kontrol Programı, Şubat 2018. (https://hsgm.saglik.gov.tr/depo/birimler/cocuk_ergen_db/dokumanlar/D_vitamini_Rehberi.pdf) Accessed: 03.09.2021