BAŞÇAVUŞ İSMAİL AĞA’NIN BESTELERİ VE MECMUA-YI GÜFTE’SİNDEN (BERLIN 3370) TESPİTLER

Yıl 2022, Cilt: 5 Sayı: 2, 128 - 150, 31.12.2022

Recep Uslu

https://doi.org/10.51576/ymd.1226502

Öz

Güfte mecmualarından müzik tarihi için yararlanmanın önemine değinen ilk müzikoloji metodolojisini sorgulayan yazım 2001 yılında yayınlandı. Bu yayınımdan sonra, pek çok kişi tarafından güfte mecmuaları hakkında tez, makale, araştırma hatta kataloglar yapıldı. Bu konuyla ilgili araştırmalar sayesinde güfte mecmuaları da dahil olmak üzere Türk müziği kaynaklarını değişik ülkelerin arşivlerinde ve kütüphanelerinde mevcut olduğu görüldü. Türk Müziği tarihi için olduğu kadar Orta Doğu müzik tarihi için de aynı öneme sahip olan güfte mecmuaları gittikçe yükselen bir ilgi odağı olmayı hak ettiler. Bu makale Gazi Üniversitesinde Türk Dili ve Edebiyatı Profesörlerinden Prof. Dr. Yaşar Aydemir’in bana incelemem için 2013 yılında verdiği bir güfte mecmuasının incelenmesiyle oluştu. Mecmua ilk önce içinde barındırdığı tasvirler sebebi ile ilgi çekiciydi. İçindeki tasvirler mecmuanın önemli olduğuna birinci işareti idi. Makalenin konusu olan bu güfte mecmuası, nitel araştırma yöntemiyle incelendi. Güfte mecmuasının asıl yazması Berlin Staatsbibliothek Ms. Or. Fol. 3370’da bulunmaktadır. Kütüphane kaydında mecmua 210 sayfadır. Yazmanın yazarı ve yazıldığı tarih belirsizdir. 17.yüzyılda yazılmış bir eser olarak tespit edilmiştir. Daha spesifik bir tarih belirtilmemiştir. Bu makaledeki ilk incelemede mecmuanın ne zaman yazıldığı, kim tarafından yazılmış olabileceği, sistematik müzikoloji yöntemi ile ortaya çıkarılmaya çalışıldı. İlk tespit edilen bulgular arasında şunları sayabiliriz: mecmuanın fihristini oluşturan 39 makamdan ikisinde güfte kaydedilmemiş olduğu görülmüştür. Bunlar sümbüle ve uzzal fasıllarıdır. Her sayfa altın çerçevelidir. Güfte başlarında makam, usul ve bestekar çoğu zaman belirtilmiştir. Altı sayfasında müzikle ilgili tasvir vardır. Bunlar ve başka bir çok tespitleri bir makale olarak sonlandırmaya çalıştığım zaman mecmua üzerinde bir araştırmanın yayınlanmış olduğunu birden gördüm. Hazırladığım makaleden genel tespitleri çıkarıp, farklı bulgular üzerinden makalemi yeniden kurguladım. Bu makalede güfte mecmuasını yazan kişinin kim olabileceği ve yazım yılı özellikle sorgulandı. Bulunan sonuçlar arasında yazarının 1800 yılında ölen İsmail Ağa olduğu ve mecmuasını 1780’lerde yazmış olabileceği çeşitli gerekçelerle ortaya kondu. Berlin kütüphane kaydındaki 17.yüzyıla ait olduğu kaydı doğru değildir, 18.yy ikinci yarısı olmalıdır. Mecmuanın yazım tarihinin tespitini destekleyen önemli bulgular arasında şu bulgular vardır: 1-mecmua, Nasır Dede’nin gençliği ve Sultan III.Selim’in şehzadelik döneminde yazılmıştır, ancak 1780 yılından sonra icat ettiği makamlardan hiç biri bulunmamaktadır. 2-Mecmuada Nasır Dede’nin cedid dediği, 18.yüzyıl ortalarına ait makamlardan eviçbuselik besteler vardır. 3-1767 yılında yazıldığı tespit edilmiş olan Hekimbaşı mecmuası ile yapılan karşılaştırmada ortak bazı bestekarların, Hekimbaşı mecmuasında çavuş iken, diğer mecmuada ağa olarak kaydedilmiş olduğu görülmüştür. Bu bulgu bize 3370 nolu mecmuanın 1767 yılından daha sonra yazıldığını göstermektedir. 4-Hızır Ağa, yeni icadı müsebba usulünü 1777 tarihli eserinde yazdı. Bu yeni müsebba usul adını Akovalı Hatem, Divanındaki bir şiirde belirtti. Bu güfte mecmuasında müsebba usulünde bir beste vardır. Böylece mecmua yazarı ile Hızır Ağa arasında bir tanışıklık ve tarih yakınlığı ilişkisi olduğu anlaşılmaktadır. 5-Bestekar ve mecmua sahibi 1759’da ölen Ebubekir Ağa ile mecmuanın yazarı Başçavuş İsmail Ağa arasında müzik öğrencisi olmak gibi tanışıklık ilişkisi vardır. Sonuç olarak bu makale, bestekar Başçavuş İsmail Ağa’nın Berlin güfte mecmuasının yazarı olduğunu ve 1780 yılında mecmuanın derlendiğini önermektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk müziği tarihi, Güfte mecmuası, Başçavuş İsmail Ağa, Hızır Ağa, Müsebba, Ebubekir Ağa, Hekimbaşı Abdülaziz, Sultan III.Selim

Teşekkür

Bu sayıda yayınlanmak üzere yollamış olduğum makalem sizlerin dikkatinden kaçmış olan hakem değerlendirmesi nedeniyle şu an tarafımdan tekrar yollanmaktadır. İyi niyetinizden dolayı ben de size ayrıca teşekkür ederim.

THE COMPOSITIONS OF SERGEANT ISMAIL AGHA AND SOME FINDINGS FROM HIS THE LYRIC BOOK (BERLIN 3370)

Öz

My first article questioning the methodology of musicology and addressing the importance of making use of lyric manuscripts for the history of music, was published in 2001. After this publication, thesis, article, research topic catalogs were made about these lyric books, which were directed by many people. Thanks to the studies on this subject, it has been seen that Turkish music sources, including lyric books, are available in the archives and libraries of different countries. Lyric books, which have the same importance for the history of Turkish music as well as for the history of Middle East music, deserved to be an increasing focus of attention. This article was created by examining a lyric manuscript given to me in 2013 by PhD Yaşar Aydemir, Professor of Turkish Language and Literature at Gazi University. At first, this lyric book was interesting because of the new style miniatures it contained. The new style miniatures in it were the first sign that the lyric book was important. This lyric book, which is the subject of the article, has been examined with the qualitative research method. The original manuscript of the lyrics book is from the Berlin Staatsbibliothek Ms. or. Fol. It is located at 3370. The manuscript in the library record is 210 pages. The author of the manuscript and the date it was written are uncertain. It has been identified as a work written in the 17th century. A more specific date has not been identified in it. In the first review in this article, it was tried to reveal when the journal was written and by whom it might have been written, using the systematic musicology method. Among the first detected findings, we can count the following: It was seen that two of the 39 makams that make up the index of the manuscript were not recorded in the lyrics. These are sumbule and uzzal chapters. Each page is gold framed. At the beginning of the lyrics, the maqam, the tempo and the composer are often mentioned. Six pages have the new style miniatures of music. Suddenly, when I tried to conclude these and many other determinations as an article, I saw that a research paper by Basher was published in a journal. I removed the general findings from the article I prepared and re-edited my article based on different findings. In this article, the person who wrote the lyrics magazine and the year of its writing were specifically questioned. Among the results found, it was revealed that the author was İsmail Ağa, who died in 1800, and that he might have written his lyric book in the 1780s, for various reasons. The 17th century record in the Berlin library record is not correct, it must be the second half of the 18th century. Among the important findings supporting the determination of the writing date of the journal are the following findings: 1-Majmua was written during the youth of Nasır Dede and the princedom of Sultan Selim III, but none of the makams he invented after 1780. 2- In the journal, there are evicbuse makam compositions from the new makams of the mid-18th century, which Nasır Dede called new that cedid. 3-In comparison with the Hekimbashi journal, which was determined to have been written in 1767, it was seen that some of the same composers were registered as sergeants in the Hekimbashi journal while they were recorded as aghas in the other journal. This finding shows us that the journal no. 3370 was written after 1767. 4-Hizir Agha wrote about his new invention of the musebba usul in his work dated 1777. Hatem of Akovalı stated the name of this new musebba usul in a poem in his Divan. There is a composition in the musebba usul style in this lyric collection. Thus, it is understood that there is a relationship of acquaintance and historical closeness between the writer of the journal and Hızır Agha. Composer and lyric book owner Ebubekir Agha, who died in 1759, and the author of the magazine, Chief Sergeant İsmail Agha, have a familiar relationship, such as being a music student. In conclusion, this article proposes that composer Chief Sergeant İsmail Ağa is the author of Berlin's lyric book in 3370 and that it was compiled in 1780.

Anahtar Kelimeler

Türk müziği tarihi, Güfte mecmuası, Başçavuş İsmail Ağa, Hızır Ağa, Müsebba, Ebubekir Ağa, Hekimbaşı Abdülaziz, Sultan III.Selim

Kaynakça

• And, M. (2002). Osmanlı tasvir sanatları I, İstanbul YKY yay.
• Başçavuş İsmail Ağa (1780). Mecmua-yı güfte. Germany Berlin Staatsbibliothek Kütüphanesi, Ms. Or. Fol. No.3370.
• Başer, F. A. (2013). Abdülbaki Nasır Dede’nin Tedkik u tahkik’i. İstanbul, Üniversite yay.
• Başer, F. A. (2017). Minyatürlü bir güfte mecmuası. M.Fuad Köprülü Kasım 2016 Türkiyat Sempozyumu. İstanbul, s. 125-164.
• Behar, C. (2022). Kadim ile cedid arasında III.Selim döneminde bir mevlevi şeyhi Abdülbaki Nasır Dede’nin musiki yazmaları. İstanbul YKY yay.
• Birgören, H. (2005). “Dâniş Divanında bir manzume gazel mi, murabba mı”. İlmi Araştırmalar dergisi. 19: 36-41.
• Duran, F. N. (2019). Haşim Bey’in güfte mecmuası. Yüksek lisans tezi, Selçuk Üniversitesi SBE.
• Esad Efendi (2015). Esad Efendi’nin Atrabul-asar Çevirisi. Haz. Recep Uslu. İstanbul Özel yay.
• Hekimbaşı- Kılıç. (2013). Mecmua-yı Letaif adlı güfte mecmuası. Haz.Erdal Kılıç. Doktora tezi, İÜ SBE.
• Kılıç, E. (2017). “Hekimbaşı edvarının sistematik müzikoloji açısından incelenmesi”. Rast müzikoloji dergisi, 5/ 1: 1430-1446.
• Kurnaz, C. –Aydemir Y. (2013). “Mecmualara hangi sorular sorulmalıdır”. Turkish Studies, c. 8/1: 51-64. Edebi açıdan metodoloji konusunda yazılanlar alanda çalışacaklara yön verecektir: Mustafa Çıpan, Derviş Avni Güfte Mecmuası, Konya 2000, Giriş; Yasemin Çelik, “Osmanlı Şarkı Güftelerinin Dil Araştırmalarında Malzeme Olarak Değeri”, Prof. Mine Mengü Adına Türkoloji Sempozyumu Bildirileri, Adana 2012, s. 589-598; Ahmet Tanyıldız (2012), “Şiir Mecmualarının Neşri Hakkında”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 21: 224-239; Müzikoloji açısından metodoloji bk: Uslu, 2001.
• Mehmet Süreyya Bey (1988). Sicill-i Osmanî, I-III, İstanbul Tarih Vakfı Yurt yay.
• Popescu-judetz, E. (2007). A Summary catalogue of the Turkish makams. İstanbul Pan yay.
• Soysal, F.- Arslan, M.U. (2014). “1774 tarihli Hafız Abdülbakiye ait güfte mecmuasının incelenmesi”. Rast Müzikoloji Dergisi. 2/1: s.68-88.
• Suiçmez, H. (2013). 19. YY’lın ilk yarısında yazıldığı tahmin edilen bir yazmadaki güfteler üzerine bir çalışma. Yüksek lisans tezi, MÜ SBE.
• Şamlı Selim (1905), Sazende: Makamat-ı Mûsikîyemizin Peşrev ve Saz Semaileri, İstanbul Şamlı Selim yay. Uslu, R. (2001). “Güfte mecmuaları nasıl incelenmelidir, Türk müziği eğitim tarihinde güfte mecmuaları ve inceleme esasları üzerine tespitler". Müzikte 2000 sempozyumu (haz. Göktan Ay), Ankara: Kültür Bakanlığı yay., s. 158-168
• Uslu, R. (2009). Saraydaki kemancı Hızır Ağa ve müzik teorisi. İstanbul: Özel Çengi yay.
• Uslu, R. (2015). Mustafa Itri Buhurizade panoraması. Germany Saarbrücken Türkiye Alim yay.
• Uslu, R. (2019). “Sultan III. Selim'in terkip ettiği makamlar problemi”. Türk Musikisi Atlası. Ankara Yeni Türkiye yay., c. 1, s. 455-473.
• Uslu, R. (2020). “Güfte mecmualarında bu müzik eseri kimin problemi ve müzikolojik bir metot önerisi”. Yegah Müzikoloji Dergisi. 3/2: 137-153.
• Üngör, E. R. (1981). Güfteler antolojisi, İstanbul Eren yay.
• Yeşilçay, T. (2005). Türk Musikisinde Zaharya Ve Eserleri, Yüksek Lisans tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi.