Kronik Hastalığa Sahip Bireylerde Bakım Bağımlılığının Hastalık Uyumuna Etkisi

Yıl 2025, Cilt: 6 Sayı: 1, 58 - 66, 21.03.2025

Yasemin Ceyhan

Öz

Amaç: Bu çalışmanın amacı kronik hastalıkların ve bakım bağımlılığının hastalık uyumu üzerindeki etkisinin incelenmesidir.
Yöntem: Tanımlayıcı türde tasarlanan çalışma, Eylül-Aralık 2024 tarihleri arasında 272 hasta ile yürütüldü. Örneklem hesaplaması evreni bilinen örneklem hesabına göre yapıldı ve %90 güç ile örneklem sayısının yeterli olduğuna karar verildi. Veriler etik kurul ve kurum izni alındıktan sonra hasta bilgi formu, kronik hastalıklara uyum ölçeği ve bakım bağımlılığı ölçeği ile toplandı. Analizler, SPSS 25 paket programında tanımlayıcı istatistikler ve linear regresyon modeli ile yapıldı.
Bulgular: Hastaların yaş ortalaması 53.00±17.52’dir. Tanıların %40.4’ü diyabet, %30.5’i kronik obstrüktif akciğer hastalığı ve astım, %18’i konjestif kalp yetmezliği ve hipertansiyon ve %11’i kronik böbrek yetmezliğidir. Hastaların %51.1’inde ek kronik hastalık mevcuttur. Ölçeklerden alınan toplam puan ortalamaları hastalık uyumu 78.36±9.98, bakım bağımlılığı ise 74.39±11.30’dur. Regresyon modelinin bağımlı değişkeni olan hastalık uyumu üzerinde kronik hastalıkların ve bakım bağımlılığının etkisini ortaya çıkarmak amacıyla kurulan model anlamlıdır (F=34.840; p<0.001). Kronik böbrek yetmezliği ile hastalık uyumu arasında negatif (β1=-3.861; p=0.027), bakım bağımlılığı ile pozitif anlamlı ilişki tespit edilmiştir (β1=0.396; p<0.001). Kurulan model hastalık uyumunu %20 açıklamıştır (Adjusted R2=0.200).
Sonuç: Kronik böbrek yetmezliği tanısına sahip olmak diğer kronik hastalıklara göre hastalık uyumunu yaklaşık dört kat azaltmaktadır. Hastaların bakım bağımlılığı puanının artması daha bağımsız olduklarını ifade eder. Bakım bağımlılığı ile hastalık uyumu arasındaki pozitif ilişki, hastanın bağımsızlık düzeyi arttıkça daha iyi hastalık uyumu sağladığını ortaya çıkarmıştır.

Anahtar Kelimeler

Bağımlılık, Hasta Uyumu, Kronik Hastalık, Morbidite, Rahatsızlık

Etik Beyan

Araştırmanın yapılabilmesi için KIRŞEHİR AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL VE BEŞERİ BİLİMLER BİLİMSEL ARAŞTIRMA VE YAYIN ETİK KURULU (No: 2024/04/10 Tarih: 25.04.2024) izni alınmıştır. Ayrıca çalışmanın tüm aşamalarında etik ilkelere ve Helsinki deklarasyonuna bağlı kalındı. Hastalar çalışmaya gönüllük esasına göre dahil edildi ve öncesinde çalışma amacı açıklanarak bilgilendirilmiş olurları sağlandı.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kurum yoktur.

Teşekkür

Çalışmaya katılan tüm hastalara teşekkürlerimizi iletiriz.

THE EFFECT OF CARE DEPENDENCY ON ILLNESS ADHERENCE IN INDIVIDUALS WITH CHRONIC DISEASE

Öz

Methods: The descriptive study was conducted with 272 patients from September to December, 2024. The sample calculation was made according to the sample calculation with a known population, and it was decided that the sample size was sufficient with 90% power. Data were collected with the patient information form, adaptation to chronic illness scale and care dependency scale after obtaining ethics committee approval. Analyses were performed with descriptive statistics and linear regression models in the SPSS 25 package program.
Results: The mean age of the patients was 53.00±17.52 years. Diabetes was diagnosed in 40.4%, chronic obstructive pulmonary disease and asthma in 30.5%, congestive heart failure and hypertension in 18%, and chronic renal failure in 11%. Additional chronic diseases were present in 51.1% of the patients. The mean total scores of the scales were 78.36±9.98 for the adaptation to chronic illness and 74.39±11.30 for the care dependency. The model established to reveal the effect of chronic diseases and care dependency on adaptation to chronic illness, which is the dependent variable of the regression model, was significant (F=34.840; p<0.001). There was a negative correlation between chronic renal failure and adaptation to chronic illness (β1=-3.861; p=0.027) and a positive correlation between care dependency and adaptation to chronic illness (β1=0.396; p<0.001). The model explained 20% of the disease adjustment (Adjusted R2=0.200).
Conclusion: A diagnosis of chronic renal failure decreases disease adherence approximately four times compared to other chronic diseases. An increase in patients' care dependency score indicates that they are more independent. The positive correlation between the care dependency and adaptation to chronic illness revealed that the higher the level of independence of the patient, the better the patient's disease adaptation.

Anahtar Kelimeler

Chronic Disease, Dependence, Disability, Morbidity, Patient Adherence

Kaynakça

• World Health Organization. World Health Statistics 2024: Monitoring health for the SDGs, Sustainable Development Goals. Geneva; 2024.
• Sağlık Bakanlığı. Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması. Ankara; 2013.
• Akdemir N, Ünsar S. Kronik Hastalıklar ve Hemşirelik Bakımı. In: Akdemir N, Birol L, Kapucu S, Kutlutürkan S, Akyar İ, editors. İç Hastalıkları ve Hemşirelik Bakım. 5.Baskı. Ankara: Akademisyen Kitabevi; 2020. p. 253–68.
• Xiang Z, Wang H, Li H. Comorbidity risk and distribution characteristics of chronic diseases in the elderly population in China. BMC Public Health. 2024;24(1).
• Dijkstra A. Care dependency. In: Schüssler S, Lohrmann C, editors. Dementia in Nursing Homes. Springer International Publishing; 2017. 229–48.
• Orem DE. Nursing Concepts of Practice. 6.edition. Mosby, St Louis; 2001. 542.
• Gelekçi EÖ, Efil S. Kronik Hastalığı Olan Erişkinlerde Bakım Bağımlılığı. Gevher Nesibe Journal of Medical & Health Sciences. 2023;8(4):926–33.
• Hakverdioğlu Yönt G. Kronik Hastalıklarda Bakım Bağımlılığı ile İlgili Literatürün Gözden Geçirilmesi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi. 2023;8(2):575–8.
• Özbudak E, Oksay Şahin A. Hastanede Yatan Yaşlı Bireylerin Bakım Bağımlılıkları, Hemşirelik Bakımı ile İlgili Değerlendirmeleri ve Bu Durumlar Arasındaki İlişki. İnönü Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksek Okulu Dergisi. 2021;9(1):307–22.
• Türk G, Üstün R. Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) Olan Bireylerin Bakım Bağımlılığının Belirlenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Elektronik Dergisi. 2018;11(1):19–25.
• Bi̇lgi̇n Ö, Özdemi̇r D, Saçkan F, Güney İ. Nefroloji ve Onkoloji Kliniklerinde Yatan Hastaların Bakım Bağımlılığı Düzeylerinin Belirlenmesi. Necmettin Erbakan Üniversitesi Genel Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;2(1):14–23.
• Doğu Kökçü Ö, Tiryaki Ö. Kalp Yetmezliği Hastalarının Öz Bakım Davranışları ve Bakım Gereksinimlerini Karşılamada Bağımsızlık Durumlarının İncelenmesi. Online Türk Sağlık Bilimleri Dergisi. 2020;5(2):364–74.
• Cook WL, Jassal S V. Functional dependencies among the elderly on hemodialysis. Kidney International. 2008;73(11):1289–95.
• Kurbun H, Meti̇n Akten İ. Hemodiyaliz Hastalarında Öz-Bakım Gücü ve Yaşam Kalitesinin Değerlendirilmesi. Türk Nefroloji Diyaliz ve Transplantasyon Dergisi. 2018;27(3):277–87.
• Özkan Tuncay F, Kars Fertelli T. Kronik Böbrek Yetmezliği Olan Bireylerde Bakım Bağımlılığı ve İlişkili Faktörler. Kocaeli Tıp Dergisi. 2020;9(1):32–40.
• Çevi̇k K, Eşer İ. Nöroşirurji Kliniğinde Yatan Hastaların Bağımlılık Düzeylerinin Hemşirelik Bakım Kalitesini Algılamalarına Etkisi. Florance Nightingale Hemşirelik Dergisi. 2014;22(2):76–83.
• Atik D, Karatepe H. Scale Development Study: Adaptation to Chronic Illness. Acta Medica Mediterranea. 2016;32(1):135–42.
• Pinto MH, Leite ACAB, Neris RR, Kusumota L. Experience of hope in older people with chronic illness: A meta-synthesis. Vol. 19, International Journal of Older People Nursing. 2024. e12579.
• Aslan H, Çetkin T, Demir Dikmen R. Effects of chronic illness adaptation on the healthy lifestyle behaviours of patients in internal services. Cukurova Medical Journal. 2021;46(3):1140–9.
• Burnier M. The role of adherence in patients with chronic diseases. European Journal of Internal Medicine. 2024;119:1–5.
• Heid AR, Pruchno R, Wilson-Genderson M. Illness Representations of Multiple Chronic Conditions and Self-Management Behaviors in Older Adults: A Pilot Study. The International Journal of Aging and Human Development. 2018;87(1):90–106.
• Gürdoğan M, Paslı Gürdoğan E. Hipertansiyon Hastalarında Tedaviye Uyum ve İlişkili Faktörler. Medical Network Kardiyoloji. 2019;26(3):147–53. Bilgiç Ş, Pehlivan E. Kronik Hastalığa Sahip Bireylerin Hastalığa Uyumunun Yaşam Kalitesi ile İlişkisi. Samsun Sağlık Bilimleri Dergisi. 2023;8(1):63–76.
• Erci B, Elibol M, Aktürk Ü. Hipertansiyon Hastalarının Tedaviye Uyumunu ve Yaşam Kalitesini Etkileyen Faktörlerin İncelenmesi. Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi. 2018;26:79–92.
• Hakverdioğlu Yönt G, Akın Korhan E, Khorsid L, Dijkstra A. Bakım Bağımlılığı Ölçeğinin (Care Depency Scale) Yaşlı Bireylerde Geçerlik ve Güvenirliğinin İncelenmesi. In: Turkish Journal of Geriatrics. 2010. p. 12–12.
• Özdamar K. Paket Programlar ile İstatiksel Veri Analizi . 9.Baskı. Ankara: Nisan Kitabevi; 2013. 1–584.
• Yavuz S. Hataları ardışık bağımlı (otokorelasyonlu) olan regresyon modellerinin tahmin edilmesi. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi. 2009;23(3):123–40.
• Demirel M, Sukut Ö. Kronik Böbrek Yetmezliği Olan Hastalarda Psikolojik Sağlamlık, Algılanan Sosyal Destek ve Depresyon ile Tedaviye Uyum Arasındaki İlişki. Sağlık Bilimleri Üniversitesi Hemşirelik Dergisi. 2024;6(1):49–56. Taylor KS, Umeukeje EM, Santos SR, Mcnabb KC, Crews DC, Hladek MD. Context Matters: A Qualitative Synthesis of Adherence Literature for People on Hemodialysis. Kidney360. 2023;4(1):41–53.
• Sultan BO, Fouad AM, Zaki HM. Adherence to hemodialysis and medical regimens among patients with end-stage renal disease during COVID-19 pandemic: a cross-sectional study. BMC Nephrology. 2022;23(1):138.
• Kim H, Jeong IS, Cho MK. Effect of Treatment Adherence Improvement Program in Hemodialysis Patients: A Systematic Review and Meta-Analysis. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2022;19(18):11657.
• Mechta Nielsen T, Marott T, Hornum M, Feldt-Rasmussen B, Kallemose T, Thomsen T. Non-adherence, medication beliefs and symptom burden among patients receiving hemodialysis -a cross-sectional study. BMC Nephrology. 2023;24(1):321.
• Kim H, Cho MK. Factors influencing self-care behavior and treatment adherence in hemodialysis patients. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2021;18(24):12934.