Yüksek Performanslı İş Sistemlerinin Firma Performansına Etkisi: BİST Üyeliğinin Düzenleyici Rolü

Yıl 2021, Cilt: 5 Sayı: 2, 104 - 118, 12.04.2022

Yonca Gürol , Alper Haktan Arsal

Öz

Yönetim alanının 1980’li yıllardan itibaren değerini gittikçe arttıran İK yönetiminin en önemli ayağı son yirmi yılda Yüksek Performanslı İş Sistemleri (YPİS) olmuştur. Dinamik olarak sürekli değişen makro çevre koşulları ve globalleşme sonucunda rekabetin artması, kar ve pazar paylarınınsa azalması sonucunu doğurmuş, işletmelerin yüksek performans arayışlarına itmiş, bu arayışta YPİS önemli bir alternatif oluşturmuştur. Bu çalışmanın amacı, YPİS uygulamalarının çalışanların yetenek, motivasyon ve katılım arttırıcı uygulamalar (AMO çerçevesi) sağlayarak firma performansı arasındaki ilişkiyi incelemektir. Çalışmada, Türkiye’deki işletmelerde YPİS uygulamalarının AMO çerçevesinde firma performansına etkisinin ilk defa araştırılması yapılacak ve halka açık firmaların bu ilişkide etkisinin keşfedilmesi akademik yazına önemli bir katkı sağlayacaktır. Türkiye ekonomisinin en önemli ve büyük firmalarının meydana getirdiği, Borsa İstanbul ve İSO 1000 firmalarından, 268 insan kaynakları yöneticisinden elde edilen verilere dayanarak kesitsel alan araştırması ile gerçekleştirilmiş olması, bu çalışmanın hem içerik hem de kapsam olarak önemini pekiştirmektedir. Araştırma sonucunda, YPİSnin firma performansı etkisi teyit edilmiştir. Daha önemlisi, AMO çerçevesinde incelenen YPİS ve firma performans ilişkisinde, yetenek ve katılım arttırıcı YPİS uygulamaların olumlu ilişki tespit edilirken, motivasyon arttırıcı YPİS uygulamalarda ise ancak BİST etkisi ile olumlu ilişki sağlanabilmiştir. Halka açık firmaların, halka açık olmayan firmalar arasında, motivasyon arttırıcı YPİS uygulamalarının firma performansı etkisinde farklılık olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yüksek Performanslı İş Sistemleri, AMO, Firma Performansı, BİST

The Effect of High Performance Work Systems on Firm Performance: The Moderator Role of BIST Membership

Öz

Kaynakça

• Akgemci, T., Tekin, E. ve Kalfaoğlu, S. (2019). Yüksek performanslı çalışma sistemleri ile birey-örgüt uyumu arasındaki ilişkide duygusal bağlılığın aracılık rolü. OPUS Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 12, 193–217.
• Arthur, J. B. (1994). Effects of human resource systems on manufacturing performance and turnover. Academy of Management Journal, 4, 670–687.
• Barney, J. 1991. “ Firm Resources ve Sustained Competitive Advantage”. Journal of Management, Vol 17, No:1, 99-120.
• Baron, R.M., Kenny, D.A., 1986. The moderator---mediator variable distinction in social psychological research: conceptual, strategic, and statistical considerations. J. Person. Social Psychol. 51 (6), 1173---1182.
• Beltrán-Martín, I., ve Bou-Llusar, J. C. (2018). Examining the intermediate role of employee abilities, motivation and opportunities to participate in the relationship between HR bundles and employee performance. Business Research Quarterly, 21, 99–110.
• Boselie, P., Dietz, G., ve Boon, C. (2005). Commonalities and contradictions in HRM and performance research. Human Resource Management Journal, 15(3), 67–94.
• Boyaz, A. M. ve Ozutku, H. (2019). Yüksek performanslı çalışma sistemlerinin algılanan örgütsel performans ve finansal performansa etkisi: Türk bankacılık sektöründe bir araştırma. Istanbul Business Research, 48(2), 243-283. http://doi.org/10.26650/ibr.2019.48.0008
• Buller, P. F., ve McEvoy, G. M. (2012). Strategy, human resource management and performance: Sharpening the line of sight. Human Resource Management Review, 22: 43-56.
• Bursalı, Y. M. (2018). Kurumsal yönetim ilkeleri ışığında etik kurallar ve sosyal sorumluluk. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 32(2), 505-528.
• Combs, J. G., Ketchen, D. J., Jr., Hall, A. T., ve Liu, Y. (2006). Do high performance work practices matter? A meta analysis of their effects on organizational performance. Personnel Psychology, 59: 501-528.
• Delaney, J. T., ve Huselid, M. A. (1996). The impact of human resource management practices on perceptions of organizational performance. Academy of Management Journal, 39: 949-969.
• Delery, J. E., ve Doty, D. H. (1996). Modes of theorizing in strategic human resource management: Tests of universalistic, contingency, and configural performance predictions. Academy of Management Journal, 39: 802–835.
• Elmas Atay, S., Gerçek, M. ve Uyargil, C. (2017). Yüksek performanslı iş sistemlerinin örgüte bağlılık üzerindeki etkisine ilişkin bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İibf Dergisi, 22 (2), 253-266.
• Field, A. (2009). Discovering Statistics Using Spss (3rd Ed.). London: Sage
• Gürbüz, A. O. ve Yakup, E. (2004). Kurumsal Yönetim: Türkiye’deki Durumu ve Geliştirilmesine Yönelik Öneriler, 1. Baskı, İstanbul: Literatür Yayıncılık.
• Gürol, Y. D. , Üzmez, A., Gülesin, Z., & Mutlu, P., (2015). Yüksek Performanslı İş Sistemlerinin Borsa İstanbul Şirketlerinde Uygulanma Düzeyinin Belirlenmesi, Çalışan Verimliliği Organizasyonel Performansa Etkisinin Araştırılması . 23. Ulusal Yönetim ve Organizasyon Kongresi (pp.10-20). İstanbul, Turkey
• Hair, Joseph F., vd. (2010) Multivariate Data Analysis: A Global Perspective. 7th ed. Upper Saddle River: Prentice Hall.
• Hoskisson, R.E., Hitt, M.A., Wan, W.P. ve Yui, D. (1999). Theory and research in strategic management: swings of a pendulum. Journal of Management, 25, 417–456.
• https://borsaistanbul.com/tr/sayfa/18/hukuki-cerceve, 11.10.2020
• https://www.kap.org.tr/tr/bist-sirketler, 10.11.2019
• Hult, G. T. M., D. J. Ketchen Jr, D. A. Griffith, B. R. Chabowski, M. K. Hamman, B. J. Dykes, W. A. Pollitte ve S. T. Cavusgil (2008). ‘An assessment of the measurement of performance in international business research’, Journal of International Business Studies, 39, pp. 1064–1080.
• Huselid, M. (1995). The impact of human resource management practices on turnover, productivity, and corporate financial performance. Academy of Management Journal, 38, 635–672.
• Ichniowski, Casey., T. A. Kochan, D. Levine, C. Olson, G. Strauss. (1996). ‘What Works at Work: Overview and Assessment’. Industrial Relations 35 (3): 299–333.
• Jackson, S.E., Schuler, R.S., Jiang, K., (2014). An aspirational framework for strategic human resource management. Acad. Manag. Ann. 1e89.
• Jiang, K., & Messersmith, J. (2018). On the shoulders of giants: A meta-review of strategic human resource management. International Journal of Human Resource Management, 29: 6-33.
• Judge, T. A., Bono, J. E., Ilies, R., ve Gerhardt, M. (2002). Personality and leadership: A qualitative and quantitative review. Journal of Applied Psychology, 87, 765–780
• Kalfaoğlu, S. ve Erbaşı, A. (2018). Yüksek performanslı insan kaynakları yönetimi uygulamaları, iş erteleme davranışı ve iş stresi ilişkileri. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6 (84), 375-388.
• Kılıç, M. ve Ayrıçay, Y. (2018). “Yönetim Kurulu ve Sahiplik Yapısının Finansal Performans Üzerindeki Etkisi: BIST İmalat Sanayi Sektöründe Bir Alan Araştırması”. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 20,(2)177-192.
• Lumpkin, G. T., ve Dess, G. G. (1996). Clarifying the entrepreneurial orientation construct and linking it to performance. Academy of Management Review, 21: 135-173.
• MacDuffie, J.P. (1995). Human resource bundles and manufacturing performance: organizational logic and flexible production systems in world auto industry. Industrial and Labor Relations Review, 48(2), 197–221.
• Macky, K., ve Boxall, P. (2007). The relationship between “high-performance work practices” and employee attitudes: An investigation of additive and interaction effects. International Journal of Human Resource Management, 18: 537-567.
• Malone, T.W. (2004). The future of work: How the new order of business will shape your organization, your management style, and your life. Cambridge, Massachusetts: Harvard Business School Press.
• Pfeffer, J (1994). Competitive Advantage through people:Unleashing the power of the workforce. Boston: Harvard University Press,
• Posthuma, R. A., Campion, M. C., Masimova, M., ve Campion, M. A. (2013). A high performance work practices taxonomy: Integrating the literature and directing future research. Journal of Management, 39: 1184-1220.
• SPK (2014). Kurumsal Yönetim Tebliği, (II-17.1), (3/1/2014 tarih ve 28871 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır).
• Subramony, M. (2009). A meta-analytic investigation of the relationship between HRM bundles and firm performance. Human Resource Management, 48: 745– 768.
• Sun, L. Y., Aryee, S., ve Law, K. S. (2007). High‐performance human resource practices, citizenship behavior, and organizational performance: A relational perspective. Academy of Management Journal, 50(3), 558–577. https://doi.org/ 10.5465/amj.2007.25525821
• Tsai, C. (2006). High performance work systems and organizational performance: An empirical study of Taiwan’s semiconductor design firms. International Journal of Human Resource Management, 17: 1512-1530.
• TÜSİAD (2002). “Kurumsal yönetim en iyi uygulama kodu: yönetim kurulunun yapisi ve işleyişi”,TÜSİAD, Yayın No. TÜSİAD-T/2002-12/336, Aralık 2002, Lebib Yalkın Yayımları ve Basım İşleri A.Ş., İstanbul
• Wall, T. ve Wood, S. (2005). ‘The romance of human resource management and business performance, and the case for big science’. Human Relations, 58: 4, 429–462.
• Wernerfelt, B. (1984). A Resource Based of the Firm, Strategic Management Journal, 1984, Vol:5, No:2, 171-180.
• Wright, P. M., Dunford, B. B., ve Snell, S. A. (2001). Human resources and the resource based view of the fi rm. Journal of Management, 27(6), 701–721.
• Yıldırım, M. (2007). Türkiye’de Kurumsal Yönetim ve Şirketlerin Finansal Performansı Üzerine Etkileri. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Yılmaz, H., ve Karahan, A. (2014). Yüksek performanslı insan kaynakları yönetimi uygulamaları, psikolojik güçlendirme ve duygusal bağlılık arasındaki ilişkilerin incelenmesi: Tekstil sektöründe bir araştırma. Dokuz Eylul University Journal of Graduate School of Social Sciences, 16(4).
• Zhang, Y., ve Li, S. (2009). High performance work practices and firm performance: Evidence from the pharmaceutical industry in China. International Journal of Human Resource Management, 20: 2331-2348.