"ORTADOĞU" KAVRAMINDAN ÖNCE: MEHMET BEHÇET’İN "ASYA" ADLI MENSUR ŞİİRİNDEKİ GÖNDERGELER

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 1 - 24, 01.12.2025

Emrah Seferoğlu

https://doi.org/10.26517/ytea.593

Öz

Mehmet Behçet Yazar’ın Matbaa-i Ahmed İhsân ve Şürekâsı tarafından 1925 yılında yayımlanan Buhûrdan adlı mensur şiir kitabındaki Asya şiiri, coğrafyanın içinde yer alan tarihi, coğrafyayı ve mitleri barındırması açısından önemlidir. Asya kıtasının tarihini, coğrafi özelliklerini, mitolojik, dinî ve kültürel arkaik yapısını şiirsel üslupla aktaran Mehmet Behçet Yazar, kendi zamanından coğrafyanın tarihine, sanatına ve yaşayan halklarına göndermelerde bulunur. Şiirde, metinlerarası göndermeler vasıtasıyla yalnızca çağdaş bağlamı değil, tarihsel perspektifi, dinî epistemolojik yaklaşımları, tasavvufî öğretilerin tezahürlerini, toplum ve mitoloji arasındaki diyalektiği, ayrıca coğrafyanın kültürel kodlarını içeren kavramlar çerçevesinde aidiyetin yeniden teşekkül etme süreci işlenir. Çalışmada, şiir metninin öznesi ve alımlayıcısı okur ekseninde ele alınıp mensur şiir türündeki Asya metninin göndergeleri ve varlık dünyası ortaya çıkarılacaktır. Eser, iç yapısının dilbilgisel kapsamıyla anlam katmanlarının işaret ettiği varoluş mitleriyle İmparatorluk’tan Cumhuriyet’e geçişin tanığı olan şair tarafından mensur şiir türünün olanaklarıyla kaleme alınarak “Ortadoğu” kavramının henüz var olmadığı Asya’yı anlatır. Çalışmada da Asya halklarından olan Osmanlı İmparatorluğu’nda yaşayan bir sanatkârın bakış açısı ekseninde, aidiyet olgusunun, coğrafyanın kültürel kodlarının oluşturduğu kollektif belleğin izi ortaya konularak bütüncül yaklaşımla metnin anlam dünyası incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Asya Mensur Şiiri , Mehmet Behçet , Ortadoğu , Osmanlı İmparatorluğu , Asya Kıtası

BEFORE THE CONCEPT OF THE “MIDDLE EAST”: REFERENCES IN MEHMET BEHÇET’S PROSE POEM “ASYA”

Öz

Mehmet Behçet Yazar’s poem “Asia,” found in his prose poetry book “Buhûrdan” published by Matbaa-i Ahmed İhsân ve Şürekâsı in 1925, is significant for its incorporation of history, geography, and myths embedded within the geographical context. Mehmet Behçet Yazar, who conveys the history, geographical features, mythological, religious, and cultural archaic structure of the Asian continent in a poetic style, makes references from his contemporary era to the geography’s history, art, and extant populations. In the poem, through intertextual references, not only the contemporary context but also the historical perspective, religious epistemological approaches, manifestations of Sufi teachings, the dialectic between society and mythology, as well as the process of reconstituting belonging within the framework of concepts containing the cultural codes of geography are addressed. In this study, will be examined from the perspectives of the poetic subject and the reader, revealing the referents and existential world of the prose poem “Asia.” The work, with its grammatical scope of internal structure and the existential myths indicated by its layers of meaning, narrates Asia—where the concept of the “Middle East” did not yet exist—through the possibilities of the prose poem genre by a poet who witnessed the transition from Empire to Republic. This study will trace the phenomenon of belonging and the collective memory formed by the cultural codes of geography from the perspective of an artist living in the Ottoman Empire, one of the Asian peoples, and analyze the semantic world of the text with a holistic approach.

Anahtar Kelimeler

Prose Poem Asya , Mehmet Behçet , Middle East , The Ottoman Empire , Asia

Kaynakça

• Akurgal, Ekrem. Anadolu Uygarlıkları. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Alıcı, Mehmet. Kadim İran’da Din: Tarihi Süreç ve Teolojik Altyapı. Ayışığı Kitapları, 2012.
• Aydemir, Abdullah. İslami Kaynaklarına Göre Peygamberler Tarihi. Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2025.
• Banarlı, Nihad Sami. Resimli Türk Edebiyatı Tarihi. MEB Yayınları, 1971.
• Bang, Willy ve Arat, Reşit Rahmeti. Oğuz Kağan Destanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1936. Britannica, “Southeast Asian Architecture” maddesi www.britannica.com/art/Southeast-Asian-architecture. Web. 14 Haziran 2024.
• Buttrick, George Arthur. The Interpreter’s Bible, Job. Abingdon Press, 1954.
• Byblos Abd’astart I (Fenike Parası) https://www.coinarchives.com/ Web. 14 Haziran 2024.
• Duchesne-Guillemin, Jacques. “Myths in Zoroastrian and Jewish Traditions.” Journal of Persian Studies, vol. 13, no. 2, 1987, ss. 183-190.
• Ercilasun, Ahmed Bican. “Oğuz Kağan Destanı Üzerine Bazı Düşünceler.” İslamiyet Öncesi Türk Destanları. Editörler Saim Sakaoğlu ve Ali Duymaz, Ötüken Yayınları, 2006.
• Erten, Emre. “Antik Yazarlarda Bir Assur Kraliçesi: Semiramis.” İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi. 2018. ss. 45-95.
• Finkelstein, Israel, ve Silberman, Neil Asher. The Bible Unearthed: Archaeology’s New Vision of Ancient Israel and the Origin of Its Sacred Texts. Free Press, 2001.
• Gariper, Cafer. “Türk Edebiyatında Mensur Şiir Literatürü.” Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 4, s. 7, 2006, ss. 361–409.
• Gethin, Rupert. Foundations of Buddhism. Oxford University Press, 1998.
• Ginzberg, Louis. Legends of the Jews. Editör Henrietta Szold, Jewish Publication Society, 1909, ss. 184–186.
• Gombrich, Richard F. What the Buddha Thought. Oxford University Press, 2009.
• Gürkan, Salime Leyla. Anahatlarıyla Yahudilik. İSAM Yayınları, 2012.
• Harman, Ömer Faruk, “Kur’an ve Kitab-ı Mukaddes” maddesi, İslam Ansiklopedisi https://islamansiklopedisi.org.tr/kuran#9-kuran-ve-kitab-i-mukaddes Web. 20 Kasım 2024.
• Harman, Ömer Faruk. “Süleyman ve Saba Melikesi” maddesi, İslam Ansiklopedisi, cilt 23, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, ss. 56–58.
• Harvey, Peter. An Introduction to Buddhism. Cambridge University Press, 1990.
• İnan, Abdülkadir. Makaleler ve İncelemeler. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987.
• Jerome, Eusebius Sophronius Hieronymus (Saint). The Vulgate Bible. Editör Benjamin Hall Kennedy St. John, Saint John’s University Press, 1975.
• Josephus, Flavius. Antiquities of the Jews. Editör H. Thackeray, Loeb Classical Library, 1987.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. Ötüken Neşriyat, 2003.
• Karageorghis, Vassos. Astarte Kültü ve Doğu Akdeniz’deki Etkileri. Editör Cemal Arslan, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2010.
• Karavelioğlu, Murat. “Klasik Türk Edebiyatında Bağdat.” Ali Ahmetbeyoğlu vd., Irak Dosyası I-II, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları, 2003, ss. 231–252.
• Konyar, Erkan. “Babil’in Asma Bahçeleri.” Toplumsal Tarih Dergisi, c.16, s.96, 2001, ss.46-53.
• Köprülü, Mehmet Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. Ötüken Neşriyat, 1980.
• Kubbealtı Lügati. “Mezâmir” maddesi, www.kubbealti.org.tr. Web. 5 Aralık 2024.
• Kur’an-ı Kerim. Diyanet İşleri Başkanlığı, kuran.diyanet.gov.tr/mushaf. Web. 14 Haziran 2024.
• Kur’an-ı Kerim. Diyanet İşleri Başkanlığı Meali, Türkiye Diyanet Vakfı, 2023.
• Kutsal Kitap (İncil). kutsalkitap.info.tr. Web. 14 Haziran 2024.
• Kutsal Kitap (Tevrat-Zebur). kutsalkitap.info.tr. Web. 14 Haziran 2024
• Moscati, Sabatino. Fenikeliler. Dost Kitabevi, 2004.
• Okay, Bülent. Konfüçyüs ve Çin Felsefesinin Temelleri. Kaknüs Yayınları, 2003.
• Origenes. On First Principles. Editör George William Butterworth, Harvard University Press, 1982.
• Ögel, Bahaeddin. Türk Mitolojisi. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010.
• Patai, Raphael. The Hebrew Goddess. Wayne State University Press, 1990, ss. 235–237.
• Râzî, Fahreddin. Mefâtîhu’l-Gayb (et-Tefsîrü’l-Kebîr). Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2000.
• Rippin, Andrew. “Sāmirī.” Encyclopedia of Islam, New Edition. Leiden: Brill, 1995.
• Salih, Mahmut. “Sâmirî” maddesi İslam Ansiklopedisi, 44. Cilt, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Strabo. Geographica. Editörler H. C. Hamilton ve W. Falconer, George Bell & Sons, 1903.
• Sular, Mehmet Emin. Modern İran’da Zerdüştiler: Tarih Kültür İnanç ve Ritüel. Eskiyeni Yayınları, 2019.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-Beyân fî Te’vîli’l-Kur’ân. Thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Taneri, Aydın. Türk Devlet Geleneği. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1997.
• Tankut, Teoman. “Tir ve Sidon’un Fenike Medeniyetindeki Rolü.” Arkeoloji Dergisi, c. 15, s. 2, 2015, ss. 45-73.
• The Bible. Authorized King James Version, Cambridge UP, 1990.
• Tomar, Cengiz. “Taberiye” maddesi, https://islamansiklopedisi.org.tr/taberiye. Web. 15 Ekim 2024.
• Turan, Osman. Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. Nakışlar Yayınevi, 1980.
• Tümer, Günay ve Abdurrahman Küçük. Dinler Tarihi. Ocak Yayınları, 2002.
• Türkdoğan, Orhan. Türk Tarihinin Sosyolojisi. IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2005.
• Warder, A.K. Indian Buddhism. Motilal Banarsidass, 1970.
• Yazar, Mehmet Behçet. Buhûrdan-Fantezîler. Hazırlayan Emrah Seferoğlu, İdeal Kültür Yayıncılık, (Telve) 2024.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki Gavâmizi’t- Tenzîl. Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1986.