MÜNTEHİR’DE İNTİHAR VE ŞİZOFRENİNİN KÜLTÜREL RAKSI

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 25 - 54, 01.12.2025

Seher Özkök

https://doi.org/10.26517/ytea.600

Öz

Adnan İslamoğulları’nın 2024 Eylül basımı polisiye romanı Müntehir, klasik polisiye romanlarının ötesinde bizi koptuğumuz, kaybettiğimiz ama kültürel olarak onunla da inşa olduğumuz Osmanlı İmparatorluğu’nun çok uluslu kültürel yapısıyla yüzleşmeye çağırmakla beraber, modernleşme sürecinin kültürel bağlamda nasıl zihinsel bir dağılma ve parçalanmayı beraberinde getirdiğini görünür kılmaktadır. Bu çerçevede bu çalışmada zihin ve kültür arasındaki ilişkiye değinilecek ve şizofreninin modernite ile ilişkisi görünür kılınacaktır. Buna ek olarak romandaki intiharların niteliği irdelenecek, toplumsal bazda karşılıkları ele alınacaktır. Tahir İpek’in sonunda intihar etmesi ve intiharının biçimi, modernite ve ona karşı alınan tavır bağlamında tahlil edilecektir, Canip Adalı’nın intiharının taklit yönü ve bireysel bir intihar olması üzerinde durulacaktır. Romanın içinde yer alan ana karakter Tahir İpek’in defteri üzerinden imparatorluk kültürünün bütünleyici dili ve bu dilin glossomanik özellikleri saptanacaktır. Buna ek olarak Tahir İpek’in “Ey sevgili” diye hitap ettiği sevgilisi ile deneyimlediği aşkı kültürel öğelerle harmanlayarak bir bütünlük oluşturma çabası Walter Benjamin’in “Tarih Meleği” kavramı çerçevesinde gözden geçirilecek ve oluşan bütünlük yanılsamasının sevgilinin ortadan kayboluşu ile çökmesi üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

zihin , kültür , şizofreni , intihar , Tarih Meleği

THE CULTUREL DANCE OF SUICIDE AND SCHIZOPRENIA IN MÜNTEHİR

Öz

Adnan İslamoğulları’s September 2024 detective novel Müntehir, beyond the classical detective novels, calls us to confront the multinational cultural structure of the Ottoman Empire, from which we were separated, lost, but also culturally constructed, while making visible how the process of modernization brought about a mental disintegration and fragmentation in the cultural context. In this context, this study will touch on the relationship between mind and culture, and the relationship between schizophrenia and modernity will be made visible. In addition, the nature of the suicides in the novel will be examined, and their social counterparts will be addressed. Tahir İpek’s eventual suicide and the form of his suicide will be analyzed in the context of modernity and the attitude taken against it, and the imitation aspect of Canip Adalı’s suicide and its being an individual suicide will be emphasized. The integral language of imperial culture and the glossomanic characteristics of this language will be determined through the notebook of Tahir İpek, the main character in the novel. In addition, Tahir İpek’s attempt to create a whole by blending the love he experienced with his lover, whom he addressed as “Oh beloved”, with cultural elements will be reviewed within the framework of Walter Benjamin’s concept of “Angel of History” and the collapse of the illusion of wholeness with the disappearance of the lover will be emphasized.

Anahtar Kelimeler

mind , culture , schizophrenia , suicide , Angel of History

Kaynakça

• Akıncı, Barbaros. XIX. Yüzyılda Bursa Ticaret Hayatında Gayrimüslimler. 2016. Sakarya Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Aydınalp, Esra Başak. “Roland Barthes’ta Metin ve Eleştiri Dinamiği.” Edebi Eleştiri Dergisi. c.5, s.1, 2021, ss. 235-242.
• Aytimur, Raşit Görkem. Theodor Adorno ve Walter Benjamin’de Sanat Eserinin Doğası. 2019. Ankara Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
• Bachelard, G. Ateşin Psikanalizi. Ankara: Bağlam, 1995.
• Bowlby, J. Kaybetme. Çeviren Nur Nirven, Nüket Diner. İstanbul: Pinhan, 2023.
• Critchley, Simon. İntihar Üzerine Notlar. Sel Yayınları, 2024.
• Çavuş, B. (2022). “Rene Girard’ın Üçgen Arzu Modeline Göre Metin Kaçan’ın Ağır Roman’ında Erkeklik Arzusu”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi. s. 8, ss. 651-657.
• Çelen, M.K. (2025). “Tanzimattan Cumhuriyete Millet (ümmet, kavim, ırk, cins).” Editör Ahmet Şimşek, Kavram Tarihi Çalışmaları (305-330). Vakıfbank Kültür Yayınları, 2025.
• Durkheim, E. İntihar. Çeviren Özcan Doğan. Ankara: Doğu Batı Yayınları, 2024.
• Fink, B. Lacancı psikanalize klinik giriş. İstanbul: Axis Yayınları, 2022.
• Greenfield, Liah. Zihin, Modernlik, Delilik. Abdullah Yılmaz tarafından çevrildi, Alfa Araştırma, 2023.
• Gümüş, P, D ve Gariper, C. “İntibah Romanında Eksikliğin Metonimisi Bağlamında Arzu Göstereni ve Öznenin Nesne Seçimi.” Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, c. 16, s. 32, 2024. ss. 103-132.
• Gürbilek, Nurdan. Benden Önce Bir Başkası. Metis, 2020.
• İslamoğulları, A. Müntehir. Ötüken Yayınları, 2024.
• Karakoç, Sezai. Gün Doğmadan. Diriliş Yayınları, 2012.
• Kristeva, Julia. “Kadınların Zamanı.” Çeviren İskender Savaşır, Defter. s.21, 1994 ss.1-23.
• Kristeva, Julia. Korkunun Güçleri. Çeviren Nilgün Tutal, Ayrıntı Yayınları, 2004.
• Leader, Darian. Delilik Nedir?. Çeviren Barış Engin Aksoy, İstanbul: Encore, 2016.
• Moran, Berna. “Bir Huzursuzluğun Romanı Huzur.” Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış I. İletişim Yayınları, 1998, ss. 203-223.
• Özkök, Seher. Yaşama Teğelli Öyküler Sevim Burak’ın Öyküleri Üzerine Bir İnceleme. Sentez Yayıncılık, 2014.
• Sass, Louis A. Delilik ve Modernizm. Çeviren Ender Gürol, Alfa Bilim, 2013.
• Schopenhauer, A. İsteme ve tasarım olarak dünya. Çeviren Levent Özşar, Biblos, 1844.
• Şen, C. “Saf Şiir ile Şizofrenik Söylemin Müşterekleri Üzerine Bir İnceleme.” Yeni Türk Edebiyatı Araştırmaları, s. 10/20, 2018. ss. 139-160.
• Şen, C. “Yûnus Emre ve Hacı Bektaş Veli Arasında Geçen Menkıbeye Psikanalitik Bir Yaklaşım.” DEUİFD Türk Kültürünü Mayalayanlar Özel Sayısı, 2021, ss. 131-147.
• Vardar, Sinan. “İzmit Saat Kulesi’nin Modernizm ve Kent Mekânı Üzerine Düşündürdükleri.” Uluslararası Çoban Mustafa Paşa ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu IV, 24 - 26 Mart 2017, Kocaeli: Türkiye, ss. 751-776.
• Yıldırım, Ali. “İslam’ın Tabiat Anlayışı ve Divan Şiirine Yansımaları.” İlmi Araştırmalar, s. 17, 2004, ss. 155-173.
• Yıldırım, G. (2025). Zaman ve Bellek Henri Bergson ve Marcel Proust Bağlamında. İstanbul: Kabalcı.
• Yurdadön, Pınar. “Julia Kristeva’da Platonik Mekân Kavramı ‘chora’.” Planlama dergisi, c. 32, s.1, 2022, ss. 38–46 | doi: 10.14744/planlama.2021.03360
• Bursa’nın Beyoğlu’su Setbaşı, http://www.bursaansiklopedisi.org/content/bursanin-beyoglusu-setbasi/ [Erişim Tarihi: 21.04.2025]
• Tâhir, https://www.lugatim.com/s/tahir [Erişim Tarihi: 21.04.2025]
• Levh-i Mahfuz, https://islamansiklopedisi.org.tr/levh-i-mahfuz [Erişim Tarihi: 29.04.2025]
• Öğütcen, Ö. Ölüm Dürtüsü, https://psikanalitikseyler.com/2016/08/31/olum-durtusu-todestrieb1/ [Erişim Tarihi: 24.09.2025]
• Lacan’da Zaman, Özne ve Bilinçdışı. https://dusunbil.com/lacanda-zaman-ozne-ve-bilincdisi/ [Erişim Tarihi: 24.09.2025]