KÜLT KAVRAMI BAĞLAMINDA YAHYA KEMAL BEYATLI’NIN “SÜLEYMANİYE’DE BAYRAM SABAHI” ŞİİRİ

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 111 - 124, 01.12.2025

Sema Oruç

https://doi.org/10.26517/ytea.604

Öz

Mitik çağlardan beri bir toplumun tarihsel, kültürel ve manevi değerlerinin temsilcisi olan kültler, kolektif kimlik oluşumunda önemli bir role sahiptir. Bu bağlamda kült, hem bireysel hafızayı hem de kolektif bilinci inşa eder. Başlangıçta dinî ritüellerle ortaya çıkan kült, zamanla değişerek ve genişleyerek toplum hayatının pratikleri içerisinde varlığını sürdürmeye devam eder. Bu bağlamda tarih, edebiyat, musiki mimari gibi çeşitli alanlarda da kendini gösterir. Edebî eserde kült, geçmişin estetik bir dille yeniden yorumlanarak gelecek nesillere aktarılması görevini üstlenir. Osmanlı-Türk kültürünün temsilcisi olan Yahya Kemal Beyatlı şiirlerinde gelenekten kopmadan tarih, musiki, mimari, din ve İstanbul etrafında kültürel birikimi kültler aracılığıyla aktarır. Özellikle Paris’te yaşadığı dönemde millet olma bilincinin millî hafızadan geçtiğini öğrenen Beyatlı, İstanbul’a döndüğünde bunu çevresindekilere anlatmakla kalmamış yazmış olduğu şiirlerde kültler aracılığıyla estetik bir üslupla ifade etmiştir. Yahya Kemal, Süleymaniye’de Bayram Sabahı adlı şiirinde mitik söylemlerden yola çıkarak dinî söyleme ulaşıp Türk-İslam geleneği içerisinde kolektif bilincin oluşmasını ve devamlılığını sağlamaya çalışır. Şiirde; mağara-mabed kültü, atalar kültü, kahramanlık kültü, toprak ana kültü, dağ kültü gibi kolektif değerlerle millet hayatını geçmişten geleceğe taşımaya çalışmıştır. Beyatlı, kültler vasıtasıyla ‘Süleymaniye Camii’nde ve bir ‘bayram sabahı’nda, kutsal bir mekân içerisinde ve kutsal bir zamanda bir yandan Tanrı’nın gücünü hatırlatarak ruhsal arınmayı sağlamak bir yandan da bu gücün gölgesinde fertler arasında birlik ve beraberliğin sağlandığı ve giderek güçlendiği bir anı geçmişten geleceğe taşımak istemiştir.

Anahtar Kelimeler

Kült , kolektif değer , şiir , Yahya Kemal Beyatlı , Süleymaniye’de Bayram Sabahı

YAHYA KEMAL BEYATLI’S POEM “SÜLEYMANIYE’DE BAYRAM SABAHI [EID MORNING IN SÜLEYMANIYE]” THROUGH THE CONCEPT OF CULT

Öz

Since antiquity, cults, the representatives of the historical, cultural, and spiritual values of a society, have had a significant role in the formation of collective identity. In this context, cults build both individual memory and collective consciousness. Initially emerging with religious rituals, cults continue to exist within the practices of social life by changing and expanding over time. They also manifest themselves in various fields such as history, literature, music, and architecture. In literary works, cults undertake the task of reinterpreting the past with a literary language and passing it on to future generations. Yahya Kemal Beyatlı, a representative of Ottoman-Turkish culture, conveys history, music, architecture, religion, and the cultural growth around Istanbul through cults in his poems without breaking away from tradition. Beyatlı, who learned that (especially during his stay in Paris), being a nation passes through national memory, not only told this idea to people around him when he returned to Istanbul, but also expressed it aesthetically through cults in the poems he wrote. Yahya Kemal, in his poem named “Bayram Sabahı in Süleymaniye” [The Aid Morning in Süleymaniye], tries to attain religious discourse by starting from mythical discourses and to ensure the formation and continuity of collective consciousness within the Turkish-Islamic tradition. In the poem; he tried to carry the life of the nation from the past to the future with collective values such as cave-temple cult, ancestor cult, hero cult, earth mother cult, and mountain cult. Beyatlı, through cults, wanted to provide spiritual purification by reminding the power of God in the ‘Süleymaniye Mosque’ and on an ‘eid morning’, in a sacred place and at a sacred time, and on the other hand, to carry from the past to the future a moment when unity and solidarity between individuals were established and gradually strengthened under the shadow of this power.

Anahtar Kelimeler

Cult , collective value , poetry , Yahya Kemal Beyatlı , “Eid Morning in Süleymaniye

Kaynakça

• Aktaş, Şerif. “Millî Romantik Duyuş Tarzıyla Yahya Kemâl ve Ziya Gökalp.” Doğumunun 100.yılında Yahya Kemâl Beyatlı. Marmara Üniversitesi Yayınları, 1984.
• Assmann, Jan. Kültürel Bellek. Translated by Ayşe Tekin, Ayrıntı Yayınları, 2001.
• Bayat, Fuzuli. Türk Mitolojik Sistemi 1. Ötüken Yayınları, 2007.
• Bayat, Fuzuli and Çağla Çama. Türk İnanç Paradigmasında Kültler. Paradigma Akademi Yayınları, 2023.
• Beyatlı, Yahya Kemal. Eski Şiirin Rüzgârıyla. Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları, 1974.
• Beyatlı, Yahya Kemal. Kendi Gök Kubbemiz. Millî Eğitim Basımevi, 1985.
• Beyatlı, Yahya Kemal. “Memleketten Bahseden Edebiyat.” Edebiyata Dair, Dergâh Yayınları, 2008.
• Çetindağ Süme, Gülda. Alıp Manaş’ın Sembolik Serüveni. Kesit Yayınları, 2019.
• Deveci, Mutlu. “Yahya Kemal’in ‘Süleymaniye’de Bayram Sabahı’ Şiirinde Zamana Diyalektik Bir Bakış.” Turkish Studies: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 6, no. 3, 2011, pp. 715–729.
• Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. Translated by Mehmet Ali Kılıçbay, Gece Yayınları, 1991.
• Eliade, Mircea. Dinler Tarihi: İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi. Translated by Mustafa Ünal, Serhat Kitabevi, 2005.
• Ersoy, Necmettin. Semboller ve Yorumlar. Dönence Yayınları, 2007.
• Gariper, Cafer. “Destandan Modern Şiire Kolektif Bilincin Sürekliliği ve Yeniden İnşası: Oğuz Kağan Destanı ile Yahya Kemal’in O Rüzgâr Şiiri.” Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 6, no. 3, 2011, pp. 781–796.
• Kaplan, Mehmet. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. Dergâh Yayınları, 1994.
• Oğuz, M. Öcal. “Yahya Kemal’in Şiirlerindeki Halkbilimi Unsurları Üzerine Bir Deneme.” Millî Folklor, vol. 2, no. 44, 1995, pp. 100–104.
• Özcan, Tarık. “Sessizliğin Dili ve Simgenin Ruhaniliği.” Yazı-Yankı, Kesit Yayınları, 2018.
• Tanpınar, Ahmet Hamdi. Yahya Kemal. Dergâh Yayınları, 1995.
• Yıldırım, Nilüfer. “Şiirinin Yolunu Türkçe ile Aydınlatan Şair: Tarık Özcan.” Sobider Sosyal Bilimler Dergisi/The Journal of Social Sciences, y. 6, s. 42, 2019, ss. 232-239.