KLASİK TÜRK EDEBİYATINDA KANON ARAYIŞI

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 125 - 138, 01.12.2025

Necla Türkyılmaz

https://doi.org/10.26517/ytea.599

Öz

Klasik Türk edebiyatı metinlerinde kanon varlığının sorgulanması, son dönemin aktif konuları arasındadır. Türk edebiyatındaki kanon tartışmaları Tanzimat ile başlamış, öncesine yer verilmemiştir. Bunun en büyük sebebi, harf inkılâbı hareketiyle Divan edebiyatının dâhil edilmemesi düşüncesi olabilir. Diğer bir sebep ise; Batı kaynaklı kanon kavramının, Osmanlı Türkçesi edebiyatında varlığının aranması için herhangi bir kurumsallaşmanın olmaması denilebilir. Bu makalenin çıkış kaynağı, doktora bitirme tezim olan şiir mecmuasıdır. Bu mecmuadan hareketle, Batılı metinlerde olduğu gibi doğulu metinlerde de kanonun var olma ihtimali üzerine bir bakış açısı oluşturulmaya çalışılmıştır. Yazıda öncelikle, Divan edebiyatına daha uzak bir terim olduğu için kanona değinilmiştir. Devamında Türk edebiyatında bilinen kanon tarihine yer verilmiştir. Ardından Klasik Türk edebiyatındaki kanonun varlığına dair sorgulamalara girişilmiştir. Bu bölümde, edebî kanon konusunda Divan edebiyatı metinlerindeki ortak noktaların keşfi yapılmaya çalışılmıştır. Cumhuriyet öncesi edebiyatın, klasikler olarak kabul edilmemesi, Türk edebiyatı kanonu adına eksik nokta oluşturmaktadır. Bu eksikliğin giderilmesi için Klasik Türk edebiyatı metinlerinin de dâhil edilmesi gerektiği vurgulanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kanon , Türk Edebiyatı Kanonu , Klasik Türk Edebiyatında Kanon , Divan Edebiyatı

THE SEARCH FOR CANON IN CLASSICAL TURKISH LITERATURE

Öz

Questioning the existence of canon in classical Turkish literature texts is among the active topics of the last period. The canon discussions in Turkish literature started with the Tanzimat period, but not before. The biggest reason for this may be the idea that Divan literature should not be included with the letter reform movement. Another reason may be that there is no institutionalization of the western concept of canon in Ottoman Turkish literature. The source of this article is the poetry collection that was my doctoral dissertation. Based on this collection, a perspective has been formed on the possibility of the existence of canon in eastern texts as well as in western texts. In the article, first of all, canon is mentioned as it is a more distant term in Divan literature. Then, the history of canon in Turkish literature is given. Afterwards, inquiries are made about the existence of canon in Classical Turkish literature. In this section, we will analyze the common literary canon in Divan literature texts. This is a missing point in the canon of Turkish literature. This deficiency It has been tried to emphasize that Classical Turkish literature should not be rejected in order to be eliminated.

Anahtar Kelimeler

Canon , Canon of Turkish Literature , Canon in Classical Turkish Literature , Divan Literature

Kaynakça

• Altok, Zeynep. Âşık Çelebi ve Edebî Kanon, Âşık Çelebi ve Şairler Üzerine Yazılar. Derleyen Hatice Aynur – Aslı Niyazioğlu, Koç Üniversitesi Yayınları, 2011, ss.117-132.
• Anar, Turgay. “Türk Edebiyatında Edebiyat Kanonuna Girmek ve Kanona Müdahale I.” FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, Bahar - 2013, ss. 40-78.
• Anar, Turgay. Janos’un Yüzü (Türk Edebiyatında Kanon ve Karşı-Kanon). Ketebe Yayınları, 2022.
• Aynur, Hatice vd. Eski Türk Edebiyatına Modern Yaklaşımlar 1. Turkuaz Yayınları, 2007.
• Bâkî, Elif. Ulusun İnşaası ve Resmî Edebiyat Kanonu. Libra Kitap ve Yayınları, 1. Baskı, 2010.
• Başçı, Pelin. “Yerli Edebiyat, Yurdun Edebiyatı; Herkes Onu Okumalı: Türk Edebiyatı Kanonu ve Ulusal Kimliğin Sınırları.” Pasaj (Edebiyat – Eleştiri Dergisi), Şefik Matbaası, s. 6, Kasım 2007 – Mayıs 2008, ss. 44-69.
• Bloom, Harold. Batı Kanonu (Çağların Ekolleri ve Kitapları). Çeviren Çiğdem Pala, İthaki Yayınları, 2014.
• Çıkla, Selçuk. “Türk Edebiyatında Kanon ve İnkılâp Kanonu.” Muhafazakâr Düşünce Dergisi (Edebiyat), s. 13-14, 2007, ss. 47-68.
• İsen Durmuş, Tuba. “Türk Edebiyatında Klasik Algısı Üzerine Düşünceler.” Milli Folklör, s. 90, 2011, ss. 37-48.
• Jusdanis, Gregory. Gecikmiş Modernlik ve Estetik Kültür (Milli Edebiyatın İcat Edilişi). Yayına Hazırlayan Beril Eyüpoğlu, Çeviren: Tuncay Birkan, “Bir Kanonun Oluşumu: Kendilerine Ait Bir Edebiyat” (ss.79-133), Metis Yayınları, 1. Basım, 1998, ss.79-80.
• Kartal, Ahmet. Doğu’nun Uzun Hikâyesi (Türk Edebiyatında Mesnevi). Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2. Baskı, 2014.
• Kartal, Ahmet. Hakikate Düşen Gölge (Türk-Fars Edebî İlişkileri). Doğu Kütüphanesi Yayınları, 2016.
• Kaya, Nevzat ve Şahin, Şevval. “Bir Müessese Olarak Edebiyat: Kanon/Açılış Konuşması.” web-zoom, https://www.youtube.com/watch?v=nKUae9LF14o (ET. 01.05.2025).
• Kocaer, Sibel. “Kanon Oluşumunda Eski ve Yeni Edebiyata Yeni Yaklaşımlar Dizisinin İkinci Kitabı Hakkında.” Kritik Dergisi, 2008, ss.417-423.
• Kocagöz, Necla. Nuruosmaniye Kütüphanesi No: 4959’da Kayıtlı Şiir Mecmuası (İnceleme-Metin). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, web–2024, tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp (ET. 05.04.2025).
• Köksal, Mehmet Fatih. “Şiir Mecmualarının Önemi ve Mecmuaların Sistematik Tasnifi Projesi (MESTAP).” Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IIV Mecmûa: Osmanlı Edebiyatının Kırkambarı, Hazırlayanlar:
• Hatice Aynur vd., Turkuaz Yayınları, 2012, ss.409-431.
• Kurnaz, Cemal. Osmanlı Şair Okulu. Birleşik Yayınevi, 2007.
• Levend, Âgah Sırrı. Türk Edebiyatı Tarihi. TTK. Basımevi, c. 1, 1988.
• Özgül, M. Kayahan vd. “Bir Müessese Olarak Edebiyat: Kanon/Kanon Oluşumunun Tarihi Güzergahları.” web-zoom, https://www.youtube.com/watch?v=sQOYBqeMF9o (ET. 01.05.2025).
• Şentürk, Ahmet Atilla ve Kartal, Ahmet. Eski Türk Edebiyatı Tarihi. Dergah Yayınları, 4. Baskı, 2007, ss.248-252.
• Tekelioğlu, Orhan. Edebiyatta Tekil Bir Ulusal Kanonun Oluşmasının İmkânsızlığı Üzerine Notlar. Doğu Batı Yayınları, S.22, Şubat-Nisan 2003, ss.65-77.
• Yaşın, Mehmet. “Şiir Başka Yerdedir.” Notos Edebiyat Dergisi, s. 20, 2010, ss. 26-27.