EPİK MİRASIN GÖRSEL ANLATILARDAKİ YANSIMALARI: TÜRK DESTANLARININ SİNEMA VE DİZİYE ETKİLERİ

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 241 - 266, 01.12.2025

Sibel Karadeniz Yağmur

https://doi.org/10.26517/ytea.616

Öz

Bu çalışma, Türk destanlarının çağdaş medya ortamındaki temsillerini, özellikle televizyon ve sinema alanındaki yansımalarını incelemekte ve bu yapımların Türk kültürel kimliğinin inşası ve aktarımına nasıl katkı sağladığını tartışmaktadır. Araştırma, Batı sinemasının (özellikle Hollywood’un) mitoloji ve epik anlatıları sinema aracılığıyla küresel ölçekte yaymasından hareketle, Türk destanlarının da stratejik sinematografik uyarlamalar yoluyla benzer bir uluslararası etki potansiyeline sahip olduğunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.
Çalışmada nitel bir yöntem benimsenmiş; literatür taraması ve içerik analizi teknikleri kullanılarak, 1970 sonrası Türkiye’de üretilen ve epik ögeler barındıran dizi ile sinema yapımları değerlendirilmiştir. Bu bağlamda araştırma, Altay Yaratılış Destanı, Alp Er Tunga Destanı, Dânişmend Gazi Destanı, Dede Korkut Destanı, Oğuz Kağan Destanı, Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı, Maaday Kara Destanı, Manas Destanı, Battal Gazi Destanı, Köroğlu Destanı, Bozoğlan Destanı (Yusuf Beg–Ahmed Beg), Coodarbeşim Destanı ve Satuk Buğra Han Destanı gibi geniş bir Türk destan külliyatını merkezine almaktadır.
Analizler, söz konusu destanlardan yalnızca bir bölümünün doğrudan sinema veya televizyon uyarlamalarına konu edildiğini göstermektedir. Sonuç olarak, Türk destanları küresel sinematik anlatı alanında büyük ölçüde keşfedilmeyi bekleyen güçlü bir kültürel kaynak niteliği taşımaktadır. Bu anlatıların sinemaya uyarlanması, yalnızca Türk sinemasının içerik ve estetik çeşitliliğini zenginleştirmekle kalmayacak, aynı zamanda kültürel diplomasi, kimlik inşası ve küresel algı yönetimi açısından da stratejik bir imkân sunacaktır.

Anahtar Kelimeler

Halk edebiyatı , Destan , Türk Destanları , Sinema , Dizi

THE REFLECTIONS OF EPIC HERITAGE IN VISUAL NARRATIVES: IMPACTS OF TURKISH EPICS ON CINEMA AND TELEVISION

Öz

This study examines the representations of Turkish epics in contemporary media, particularly their reflections in television and cinema, and discusses how these productions contribute to the construction and transmission of Turkish cultural identity. Building on the observation that Western cinema—especially Hollywood—has disseminated mythology and epic narratives globally through film, the study argues that Turkish epics also possess the potential to achieve a similar international impact through strategic cinematographic adaptations.
A qualitative methodology was adopted, employing literature review and content analysis to evaluate television series and films produced in Turkey after 1970 that incorporate epic elements. Within this framework, the research focuses on a broad corpus of Turkish epics, including the Altai Creation Epic, Alp Er Tunga Epic, Danishmend Gazi Epic, Book of Dede Korkut, Oghuz Khan Epic, Grey Wolf Epic, Ergenekon Epic, Maaday Kara Epic, Manas Epic, Battal Gazi Epic, Köroğlu Epic, Bozoğlan Epic (Yusuf Beg–Ahmed Beg), Coodarbeşim Epic, and Satuk Bughra Khan Epic.
The analysis reveals that only a limited number of these epics have been directly adapted for cinema or television. Consequently, Turkish epics emerge as a powerful yet largely untapped cultural resource within the global domain of cinematic narratives. Their adaptation into film would not only enrich the thematic and aesthetic diversity of Turkish cinema but also serve as a strategic tool for cultural diplomacy, identity formation, and global perception management.

Anahtar Kelimeler

Folk literature , Epics , Turkish Epics , Cinema , Television Series

Kaynakça

• Abdulla, Kamal. Mitten yazıya veya gizli Dede Korkut, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2019.
• Abdulla, Kamal. Dede Korkut Kitabı’nın poetikasına giriş : şafak varyantı. Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2020.
• Açın, Salih Mehmet. Dede Korkut hikayeleri. Koridor Yayıncılık, İstanbul, 2023.
• Aktulum, Kubilay. Sinema ve MetinlerarasılıkFilmlerarası Etkileşimler ve Aktarımlar. Çizgi 2018.
• Alimova, Cıldız. Kırgız destanları XIV: Coodarbeşim Destanı. Türk Dil Kurumu Yayınları Ankara, 2017.
• Aliyev, Kamran. Açık kitap: Dede Korkut. Editör Göktürk Ömer Çakır, Çevirmen Rabia Işık, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2018.
• Alperen, Mehmet. Şu Destanı. Karakutu Yayınları, 2007.
• Aslan, Ensar. Türk Halk Edebiyatı. Pegem Akademi, 2017.
• Aydın, Köksal. Dede Korkut: günümüz Türkçesiyle. Pamiray Yayınları, İstanbul, 2018.
• Aytaç, Pakize Pervin. Kültürel Kimlik ve Ergenekon Destanı. Düşünce Dünyasında Türkiz, 5(26), 2022, 37-7.
• Bekki, Salahaddin. Maaday- Kara / Altay Kahramanlık Destanı. Ötüken Neşriyat, 2020.
• Bekki, Salahaddin. Dedem korkut kitabı bibliyografyası üzerine bir deneme. (Türkiye’deki yayınlar 1916-2013) Berikan Yayınevi, Ankara, 2015.
• Binyazar, Adnan. Dede Korkut. Editör M. Sabri Koz, düzelti Fahri Güllüoğlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2023.
• Bozkurtların Ölümü (1949). https://sinematikyesilcam.com/2015/12/nihal-atsiz-anlatiyor-bozkurtlar-ve-tarihi-turk-filmleri/?utm. Erişim zamanı:04.06.2025.
• Çakan, Ayşegül. Dede Korkut hikâyeleri: Kitab-ı Dedem Korkut. Çevirmen Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2022.
• Çobanoğlu, Özkul. Türk dünyası epik destan geleneği. Akçağ Yayınları, Ankara, 2023.
• Danişmend Gaziden Emiroğulları Beyliğine Çepni Türkleri. (https://www.youtube.com/watch?v=Q57LW1RAUsQ). Erişim zamanı: 04.06.2025.
• Danişmend Gazi Destanı Podcast (18 dakika). (https://www.youtube.com/watch?v=0JIFMrxLH6I).
• Dede Korkut Hikayeleri: Bamsı Beyrek. 2017, https://puhutv.com/dede-korkut-hikayeleri-bamsi-beyrek-izle. Erişim Zamanı: 03.06.2025.
• Dede Korkut Hikayeleri (Çizgi film). 2025, https://tr.wikipedia.org/wiki/Dede_Korkut_Hikayeleri_(çizgi_film). Erişim zamanı: 04.06.2025.
• Demir, Necati. Satuk Buğra Han Destanı. Ötüken Neşriyat, 2020.
• Demir, Necati. Alp Er Tunga Destanı. H Yayınları, 2023.
• Demir, Necati. Danişmend Gazi Destanı. Hece Yayınları, 2006
• Emeksiz, Abdulkadir. Dede Korkut’un paltosu: Bamsı Beyrek boyu : inceleme - çeşitlemeler - şah Kasım hikayesi metni. Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2016.
• Erol, Hülya Arslan. Bozoğlan (Yûsuf Beg-Ahmed Beg) destanı: inceleme, metin ve dizin. Akçağ Yayınları, Ankara, 2008.
• Fedakar, Selami. “Manas destanı.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi I, 1996, 257-259.
• Gariper, Kağan. “Köroğlu ve Deli Yusuf Filmlerinin Göstergelerarasılık ve Metinlerarasılık Bağlamında Değerlendirilmesi.” SDÜ Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2017, s. 42, ss. 131-140.
• Gökdağ, Bilgehan A. Başlangıçtan günümüze : Türk Destanlar. Akçağ Yayınları, Ankara, 2021.
• Günay, Umay. Türk Destanları. 2025. http://www.dilbilimi.net/Turk_Destalari_Umay_Gunay.pdf.
• Güzel, Ahmet. Battal Gazi: tarihi - edebi - menkıbevi kişiliği, Kitap Dünyası Yayınları Konya, 2012.
• Güzel, Ahmet. Dede korkut: tarihi - edebi - menkıbevi kişiliği. Kitap Dünyası Yayınları Konya, 2012.
• İnce Yakar, Halide Gamze. Destanların Öğretiminde Film Kullanımının Ortaöğretim Türk Edebiyatı Derslerindeki Akademik Başarıya Etkisi. Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Sosyal Alanlar Ana Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı Öğretmenliği Bilim Dalı, 2021.
• Kayar, Alper. Altay Yaratılış Destanı – Türk Mitolojisi 2021. https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=v0ObLFY5wY0&t=298s, Kaynak, Bahaeddin Ögel, Türk Mitolojisi, Cilt I, TTK Basımevi-Ankara, 1971, ss. 432-436.
• Kazıbayev, Pamirbek. “Manas Destanı’nın 1000. Yılı.” Türk Lehçeleri ve Edebiyatı Dergisi, s. 3, ss. 7, Ekim 1995.
• Koca, Osman. Dede Korkut hikayeleri. Hazırlayan Beyan Yayınları, İstanbul, 2021.
• Korkmaz, Feryal; Tabaklar, Özcan. Dede Korkut kitabı, Kapı Yayınları, İstanbul, 2018.
• Korkmaz, Ramazan. Dede Korkut okumaları. Kesit Yayınları, İstanbul, 2016.
• Kökler, Oğuz Kağan Destanı. https://www.imdb.com/title/tt22150530/episodes/. Erişim zamanı: 03.06.2025.
• Kurt, Ali. Dede Korkut hikayeleri. Birey Yayıncılık, İstanbul, 2005.
• Küçük, Demet. Fables choisies de Dede Korkut. edite par, traduit par Mustafa Eren, Profil Kitap, Ankara, 2015.
• Naskali, Emine Gürsoy. Altay destanı : Maaday-kara ; editör : M. Sabri Koz Yapı Kredi Yayınları İstanbul, 2021.
• Oğuz, M. Öcal. Somut Olmayan Kültürel Miras ve Kültürel İfade Çeşitliliği.” Milli Folklor Dergisi, s. 82, 2009, ss. 6-12, (15.09. 2014), http://www.millifolklor.com/tr/sayfalar/82/01.pdf.
• Ögeyik, Muhlise Coşkun. Metinlerarasılık ve Yazın Eğitimi. Anı Yayıncılık, Ankara, 2008.
• Özden, Yüksel. Kitab-ı Dede Korkut: güncel okumalar. Editör İbn Haldun Üniversitesi Yayınları, 2020.
• Özsoy, Bekir Sami. Dede Korkut kitabı: (transkripsiyon, inceleme, sözlük). Akçağ Yayınları, Ankara, 2018.
• Sert, Mehmet; Biçer, Bekir. Dânişmend Gazi destanı. Akçağ Yayınları, Ankara, 2007.
• Sevinç, Alaattin. Destandan Modern Sinemaya: İlyada ve Odysseia 2025. https://www.typelish.com/b/destandan-modern-sinemaya-ilyada-ve-odysseia-117110 Erişim Zamanı: 12.10.2025.
• Şahin, Halil İbrahim. Köroğlu destanı’nın harmandeli kolu üzerine mukayeseli bir araştırma. Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara, 2013.
• Tarih Obası. 2023. https://www.youtube.com/watch?v=E5wEKWg_f5w Erişim Zamanı: 03.06.2025.
• Taşkıran, H. İbrahim. Boğaç Han: Dede Korkut hikayeleri. Erdem Yayınları, İstanbul, 2016.
• Taşkıran, H. İbrahim. Deli Dumrul : Dede Korkut hikayeleri -2. Hazırlayan ve Resimleyen: Mert Tugen, Erdem Yayınları, İstanbul, 2016.
• Taşlıova, M. Mete. Oltu kolu (İnceleme-Metinler). Akçağ Yayınları, Ankara, 2016.
• Taş Alicenap, Çiğdem. “Kültürel Mirasın Çizgi Film Senaryolarında Kullanılması.” Türklük Bilimi Araştırmaları, s. 37, 2015, ss. 11-26, doi:10.17133/tba.63303.
• Terzioğlu, Şükran. Dede Korkut hikayeleri. Editör Merve Nur Erdoğan, Timaş Yayınları, İstanbul, 2020.
• Tosun, Ali Rıza. Dede Korkut: Tıpkı basım-Arap harfli metin çeviri yazı günümüz Tükçesi. Hiperlink Yayınları, İstanbul, 2021.
• Turan, Metin. Türk Destanları 2025. http://www.insulaelibertatis.com/KitaKita/Turk_Destanlari_Ozetleri.pdf. Erişim zamanı: 02.06.2025.
• Uçan, Hilmi. Yazınsal Eleştiri ve Göstergebilim. İstanbul: Perşembe Kitapları, 2002.
• Yaradılış Destanı Türk Mitoloji. 2019. https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=BUBXvrIor1g&t=0s Erişim Zamanı: 03.06.2025.
• Yiğit, Hasan. Dede Korkut öyküleri. Başlık Yayınları, İstanbul, 2021.