ERKEN CUMHURİYET DÖNEMİ HİKAYELERİNDE MEKÂNLARIN BELLEĞİ (1923-1940)

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 34, 387 - 424, 01.12.2025

Ferudun Ay

https://doi.org/10.26517/ytea.624

Öz

Türk edebiyatında hikâye türünde kişiler ve olaylar kadar mekân da temel bir unsur olarak algılanmakta ve dönemin algısı içinde ele alınmaktadır. İnsan üzerindeki işlevi bakımından edebî metinlerdeki mekânın belleği bir hatırlamanın ötesinde kavrama, algıya, anlamlandırmaya, yeniliğe, felsefî ve psikanalistik bakış açılarına göre yorumlanmaktadır. Bellek kavramı sayesinde insanın hatırladıkça geçmişe döndüğü ve yeniyi inşa ettiği imkân, mekân aracılığıyla sağlanmaktadır. Mekân, belleği canlandırır ve hatıralara işaret eden ilişkisiyle geçmişi anlatmaya yardım eder, geleceğe aktarım yapar. Mekânın, insanda duyumları, deneyimleri, algıları, izlenimleri, hisleri, kavrayışları hatırlama eylemiyle muhafaza etmesi, bellek metaforunun nesneleştirmesine olanak sağlamaktadır. Nesneleşen hatırlama metaforu, mekânın farklı yorumlama özelliğini ortaya çıkaran dinamik bir yapı olmuştur.
Bu çalışmada Erken Cumhuriyet Dönemi 1923-1940 yılları arasında öne çıkmış yazarların yayımlanmış hikâyeleri, mekân poetikası çerçevesinde ele alınmıştır. Mekânın çeşitli yansımalarının fark edilmesinin yanında belleğin nesnelleştirilmesi, belleğin öznesi olan mekânın bellekte depolanan hatıralarla bütünleşmesi ortaya konacaktır. Çalışmamız, yapılacak olan hikâye ve mekân çalışmalarına yardımcı olacak kaynak niteliği de taşıyacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk Edebiyatı , Türk Hikayesi , Hikâyede Mekân , Mekânın Belleği

THE MEMORY OF PLACE IN EARLY REPUBLICAN PERIOD STORIES (1923-1940)

Öz

In Turkish literature, setting is perceived as a fundamental element in the short story genre, alongside characters and events, and is addressed within the context of the period’s perception. In terms of its function on humans, the memory of setting in literary texts is interpreted beyond mere recollection, according to perception, understanding, meaning, novelty, and philosophical and psychoanalytical perspectives. The concept of memory enables humans to return to the past and construct the new through the medium of space. Space revives memory and, through its relationship with memories, helps narrate the past and transmit it to the future. The fact that space preserves sensations, experiences, perceptions, impressions, feelings, and understandings in humans through the act of remembering enables the objectification of the metaphor of memory. The objectified metaphor of remembering has become a dynamic structure that reveals the interpretive nature of space.
This study examines the published stories of prominent writers from the Early Republican Period (1923-1940) within the framework of spatial poetics. In addition to identifying various reflections of space, it will reveal the objectification of memory and the integration of space, as the subject of memory, with the memories stored in memory. Our study will also serve as a resource to assist in future studies on stories and space.

Anahtar Kelimeler

Turkish Literature , Turkish Story , Setting in the Story , Memory of Place

Kaynakça

• Abasıyanık, S. F. (2009). Sait Faik Abasıyanık Bütün Eserleri (1. b.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Akalın, N. (1998, Mayıs). Yeni Türk Edebiyatında Öykü. Dergâh, IX(99).
• Aktaş, Ş. (2005). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş (7. b.). Ankara: Akçağ.
• Ali, S. (1997). Sabahattin Ali Bütün Öyküleri I (1. b.). (P. Özer, Dü.) İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Assmann, J. (2015). Kültürel Bellek “Eski Yüksek Kültürlerde Yazı,Hatırlama ve Politik Kimlik” (2. b.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Atilla, İ. (1993). Mimarlıkta Mekân Kavramı. Psikoloji Çalışmaları (Studies in Psychology), 19, s. 75-88.
• Ayverdi, İ. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük I (2. b., Cilt I). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Ayverdi, İ. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük II (2. b., Cilt II). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Bachelard, G. (1996). Mekânın Poetikası. (A. Derman, Çev.) Kesit Yayınları.
• Bahtin, M. (2001). Karnavaldan Romana. (C. Soydemir, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bahtin, M. (2014). Karnavaldan Romana. (C. Soydemir, Çev.) İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Bergson, H. (2007). Madde ve Bellek. (I. Ergüden, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Bilgin, N. (2013). Tarih ve Kolektif Bellek. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Çetin, N. (2019). Roman Çözümleme Yöntemleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Derviş, S. (2017). Ahmet Ferdi Bir Kış Gecesi. İthaki Yayınları.
• Derviş, S. (2019). Beni mi? İstanbul: İthaki Yayınları.
• Develioğlu, F. (1986). Osmanlıca-Türkçe Sözlük. İstanbul.
• Groh, J. M. (2016). Mekân Yaratmak Beyin Neyin Nerede Olduğunu Nasıl Biliyor? (G. Koca, Çev.) İstanbul: Metis.
• Hafız, M. (2019). Platon Felsefesinde Khora Varlık, Oluş ve Mekân Üzerine Bir İnceleme. İstanbul: Dört Mevsim Kitap.
• Huyssen, A. (1999). Alacakaranlık Anıları Bellek Yitimi Kültüründe Zamanı Belirlemek. İstnabul: Metis Yayınları.
• Huyugüzel, Ö. F. (2018). Eleştiri Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karay, R. H. (2009). Gurbet Hikayeleri- Yeraltında Dünya Var. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Kısakürek, N. F. (2019). Hikâyelerim. Büyük Doğu Yayınları.
• Konyalı, B. Ş. (2022). Edebi Mekânın Poetikası. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Koray, K. H. (2004). Yaz ve Aşk Hikâyeleri. (İ. Enginün, Dü.) İstanbul: Doğan Kitap.
• Koray, K. H. (2020). Bir Garip Adam. İstanbul: Vacilando Kitap.
• Koray, K. H. (2020). Bir Otelde Yedi Kişi. (S. Kasap, Dü.) İstanbul: Kapra Yayıncılık.
• Koray, K. H. (2021). Bahar Hikâyeleri & Son Öpüş. İstanbul: Kapra Yayınları.
• Koray, K. H. (2021). Son Öpüş. İstanbul: Can Yayınları.
• Korkmaz, R. (2007). Romanda Mekânın Poetiği. Edebiyat ve Dil Yazıları (Mustafa İsen’e Armağan) (s. 399-415). içinde Ankara: Grafiker Yayınları.
• Korkmaz, R. (2017). Romanda Mekân Poetiği. R. Korkmaz, & V. Şahin (Dü) içinde, Romanda Mekân Romanda Mekân Poetiği ve Çözümlemeler (s. 9-26). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kula, O. B. (2012). Kant, Schiller, Heidegger-Estetik ve Eebiyat (1. b.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Kurt, S. (2021). Haneden Ev Haline. İletişim Yayınları.
• Narlı, M. (2002). Romanda Zaman ve Mekân Kavramları. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, s. 91-106.
• Narlı, M. (2014). Şiir ve Mekân (2. b.). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Nora, P. (2006). Hafıza Mekanları. Ankara: Dost Kitabevi.
• Örik, N. S. (2009). Sanatkârlar. (M. K. Özgül, & V. Bilgi, Dü) Oğlak Yayınları.
• Özak, N. Ö., & Pulat Gökmen, G. (2009, Eylül). Bellek ve Mekan İlişkisi Üzerine Bir Model Önerisi. itüdergisi/a, s. 145-155.
• Özoğlu, S., & Erman , T. (2017). Hatırlamanın Yapıtaşı Mekânın Bellek ile İlişkisi Üzerine. Bir Varmış Bir Yokmuş- Toplumsal Bellek, Mekân ve Kimlik Üzerine Araştırmalar (s. 13-19). içinde İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.
• Parmaksız, P. M. (2019, Haziran 14). Belleğin Mekânından Mekânın Belleğine: Kavramsal Bir Tartışma. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 6(1), s. 7-26.
• Parmaksız, P. M. (2019). Belleğin Mekânından Mekânın Belleğine: Kavramsal Bir Tartışma. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi(6), s. 7-26.
• Ricoeur, P. (2012). Hafıza, Tarih, Unutuş. İstnabul: Metis Yayınları.
• Safa, P. (2019). Hikâyeler. (A. B. Çalık, Dü.) İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Sarıkavak, K. (1997). İbn Sina ve Gazali’de Zaman Anlayışı. Felsefe Dünyası, s. 52-71.
• Sevinç, K. S. (2022, Haziran). Türk Romanında Hatırlama ve Unutma Mekanı Olarak Kahvehaneler, Meyhaneler, Barlar ve Kafeler. Denizli: Pamukkale Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
• Shayegan, D. (2017). Yaralı Bilinç - Geleneksel Toplumlarda Kültürel Şizofreni (5. b.). İstanbul: Metis Yayınları.
• Süalp, Z. T. (2004). Zamanmekan(Zamanmekân)Kuram ve Sinema. İstanbul: Bağlam Yayıncılık.
• Şenyurt, O. (2018). Osmanlı’da Mimari Mekân ve Yaşam Zamanın Mekânları - Mekânın Zamanları. İstanbul: Doğu kitabevi.
• Taşçı, H. (2014). Bir Hayat Tarzı Olarak Şehir, Mekân, Meydan. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• Tekin, M. (2020). Roman Sanatı 1: Romanın Unsurları. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Tosun, N. (2018). Modern Öykü Kuramı. Hece Yayınları.
• Tunç, G. (2020). Şiir ve Bellek. Ötüken Neşriyat.
• Uşaklıgil, H. Z. (2021). Kadın Pençesi (1. b.). (S. Kasap, Dü.) İstanbul: Kapra Yayıncılık.
• Uşaklıgil, H. Z. (2021). Onu Beklerken (1. b.). (S. Çonoğlu, Dü.) İstanbul: Kapra Yayıncılık.
• Uşaklıgil, H. Z. (2021). Sepette Bulunmuş & Hepsinden Acı (1. b.). İstanbul: Kapra Yayıncılık.
• Uşaklıgil, H. Z. (2025). Aşka Dair (1. b.). (F. Ay, Dü.) İstanbul: Telve Kitap.
• Ziya, S. (2017). Silinmiş Çehreler Beliren Simalar. (F. Dinçer, Dü.) Gece Kitaplığı.