AN IDEALIZED CHARACTER IN ORHAN ASENA’S PLAY: SİMAVNALI ŞEYH BEDREDDİN AND HIS MYSTICAL SOCIALISM

Yıl 2019, Sayı: 22, 127 - 153, 01.12.2019

Emine Candan İri

Öz

Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin (1359-1420) is one of the remarkable names of establishment period of the Ottoman Empire. He was a statesman who served in a high bureaucratic position such as the military judge in the chaotic period known as the Fetret Period (1402-1413), and also was one of the leading scholars and sufis of the era. The thing that makes this historical personality interesting today is his involvement in a rebellion movement against official authority. Şeyh Bedreddin, who was referred to with a number of different discourses in various historical sources in terms of his thoughts and actions, was used by writers with different world views, especially in the period of the writers of the Republican period, he was idealized with a socialist realistic perspective. One of the writers who used Şeyh Bedreddin as a historical material is Orhan Asena. He generally takes attention with historical plays which build bridge between the past and present, and the play Simavnalı Şeyh Bedreddin staged in 1969, treats Şeyh Bedreddin, who has been idealized in the literary works of the Republican period as a focus figure in order to realize a better social order of society, with the same idealization but with a different starting point. Şeyh Bedreddin in Asena's play is a mystical socialist leaning on God in his thoughts and action. In this article, the image of Şeyh Bedreddin, which was fictionalised in Orhan Asena's play, will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Historical drama, Orhan Asena, Simavnalı Şeyh Bedreddin, rebellion, mystical socialism

ORHAN ASENA’NIN OYUNUNDA İDEALLEŞTİRİLMİŞ BİR KAHRAMAN: SİMAVNALI ŞEYH BEDREDDİN VE ONUN MİSTİK SOSYALİZMİ

Öz

Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin (1359-1420), Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemi yıllarının dikkate değer isimlerinden biridir. Hem Fetret Devri (1402-1413) olarak bilinen kaotik dönemde, kazaskerlik gibi yüksek bir bürokratik makamda görev yapan bir devlet adamı hem de dönemin önde gelen âlim ve mutasavvıflarından biri olan bu tarihsel kişiliği bugün ilgi çekici kılan, adının resmî otoriteye karşı gerçekleştirilen bir isyan hareketine karışmış olmasıdır. Düşünceleri ve eylemleri bakımından çeşitli tarihî kaynaklarda birbirine zıt birtakım söylemlerle anılan Şeyh Bedreddin, farklı dünya görüşlerine sahip yazarlarca kullanılmış, özellikle Cumhuriyet dönemi yazarlarının kaleminde toplumcu gerçekçi bir bakış açısıyla idealleştirilmiştir. Şeyh Bedreddin’i malzeme edinen yazarlardan biri de Orhan Asena’dır. Genellikle geçmiş ve bugün arasında köprü kurduğu tarihsel oyunlarıyla dikkat çeken yazarın 1969 yılında sahnelenen Simavnalı Şeyh Bedreddin oyunu, Cumhuriyet dönemi eserlerinde, toplumun daha iyi bir sosyal düzen rüyasını gerçekleştirmek üzere odak figür olarak idealleştirilen Şeyh Bedreddin’i, aynı idealleştirmeyle fakat farklı bir çıkış noktasıyla ele alır. Asena’nın oyunundaki Şeyh Bedreddin, düşüncelerinde ve eyleminde Tanrı’ya yaslanan mistik bir sosyalisttir. Bu çalışmada, Orhan Asena’nın oyununda kurgulanan Şeyh Bedreddin imgesi değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tarihsel oyun, Orhan Asena, Simavnalı Şeyh Bedreddin, İsyan, mistik sosyalizm

Kaynakça

• Aktaş, Şerif (2005). Roman Sanatı ve Roman İncelemesine Giriş. (7. Baskı). Ankara: Akçağ.
• Altun, Kudret (1997). “Şeyh Bedreddin ve Düşüncelerinin Edebiyatımıza Yansımaları”. Şeyh Bedreddin Kongresi Tebliğleri. Ed. Ahmet Hulûsi Köker. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. 75-89.
• Anıl, Yaşar Şahin (1995). Osmanlı Döneminde İki Dava: Şeyh Bedreddin ve Midhat Paşa Davaları. İstanbul: YKY.
• Asena, Orhan (1993). Simavnalı Şeyh Bedreddin. İstanbul: Gerçek Sanat.
• Balivet, Michel (2005). Şeyh Bedreddin – Tasavvuf ve İsyan. (2. Basım). Çev. Ela Güntekin. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt.
• Brooks, Mick ve John Pickard (2012). Tarihsel Materyalizm ve Diyalektik Materyalizm. (Birinci Basım). İstanbul: Arya.
• Çalışlar, Aziz (2004). Tiyatro Kavramları Sözlüğü. (3. Baskı). İstanbul: Mitos-Boyut.
• Çıpa, H. Erdem (2017). “Osmanlı Tarihyazımında Şeyh Bedreddin ve Börklüce Mustafa: Halil b. İsmail’in Menâkıb-ı Şeyh Bedreddin b. İsrail İsimli Eseri”. Uluslararası Börklüce Mustafa Sempozyumu (2-5 Haziran 2016) Bildiriler. İzmir: Egeus. 113-122.
• Çoban, Barış (2011). “Tarih, Metinlerarasılık ve Altın Çağ Bağlamında Toplumsal Başkaldırı ve Şeyh Bedreddin Hareketi”. Tarih – Ütopya – İsyan Şeyh Bedreddin (2. Baskı). Haz. Barış Çoban. İstanbul: Su. 151-208.
• _______________ (2011). “Şeyh Bedreddin Hareketinin Manifestosu Olarak Vâridât”. Tarih – Ütopya – İsyan Şeyh Bedreddin (2. Baskı). Haz. Barış Çoban. İstanbul: Su. 209-220.
• Deniz, Fatma ve Raşit Çavaş (2017). “Bir Osmanlı Ayaklanmacısının Menâkıbnâme (Hagiografi) Yoluyla Marksist Devrimciliğe Evrilme Süreci ve Bunun Modern Türkçe Edebiyatına Yansıması: Börklüce Mustafa”. Uluslararası Börklüce Mustafa Sempozyumu (2-5 Haziran 2016) Bildiriler. İzmir: Egeus. 66-88.
• Dindar, Bilal (1992). “Bedreddin Simâvî”. İslâm Ansiklopedisi. C. 5. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. 331-334.
• Dukas (1956). Bizans Tarihi. Çev. VL. Mirmiroğlu. İstanbul: İstanbul Fethi Derneği İstanbul Enstitüsü.
• Gariper, Cafer ve Yasemin Küçükcoşkun (2007). “Mustafa Necati Sepetçioğlu’nun Darağacı Romanında Şeyh Bedreddin İmgesinin Dönüşümü”. Erdem Dergisi. S. 49. 151-182.
• Helimoğlu Yavuz, Muhsine (2017). “Börklüce Mustafa Özelinden Hareketle Köylü İsyanlarının ve Liderlerinin Halk Kültüründe ‘Pozitif Eylem/ Şahıs Motif’ Olarak Algılanmasına Analitik Bir Yaklaşım”. Uluslararası Börklüce Mustafa Sempozyumu (2-5 Haziran 2016) Bildiriler. İzmir: Egeus. 561-569.
• Hira, Ayhan (2012). Şeyh Bedreddin – Bir Sufi Âlimin Fıkıhçı Olarak Portresi. İstanbul: İz.
• Kabacalı, Alpay (19 Şubat 1990). “Kırk Beş Dolayında Tiyatro Oyununun Başarılı Yazarı Orhan Asena - Sokaktan Şili’ye Kadar”. Cumhuriyet Gazetesi.
• Kacıroğlu, Murat (2011). “Tarihin Nesnesinden Kurmacanın Öznesine Şeyh Bedrettin Yahut Tarihsel Bir Kimliğin Yeniden İnşası Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. 239-274.
• Kaya, Ramazan (2007). “Tarihin Hayat Bulma Alanı: Tiyatro”. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi. S. 15. 238-252.
• Kıvılcımlı, Hikmet (2011). “Kadı İsrailoğlu Simavnalı Şeyh Bedreddin”. Tarih – Ütopya – İsyan Şeyh Bedreddin (2. Baskı). Haz. Barış Çoban. İstanbul: Su. 37-54.
• Kozan, Ali (2009). “İdeolojik Okumalardan Bilimsel Zemîne: Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin İsyânı”. İstem. Yıl:7. S. 13. 181-198.
• Kurşunoğlu, Mustafa Said (2017). “Nurettin Topçu’nun İsyan Ahlakı Perspektifinden Vahdet-i Vücut’çu Bir İsyan Örneği: Şeyh Bedreddin ve Varidatı”. Temaşa Erciyes Üniversitesi Felsefe Bölümü Dergisi. S. 7. 19-60.
• Kuyurtar, Mehmet (2017). “Köylüler Hareketi ve Sol İlahiyat: Börklüce Olayı”. Uluslararası Börklüce Mustafa Sempozyumu (2-5 Haziran 2016) Bildiriler. İzmir: Egeus. 497-504.
• Nutku, Hülya (1998). Cumhuriyet’in 75. Yılında 75 Yılın Tanığı Bir Yazar: Orhan Asena. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• _______________ (2002). “Cumhuriyet Tarihimizin Yakın Tanığı Bir Yazar: Orhan Asena”. Cumhuriyet Kitap. S. 592. 21-26.
• Nutku, Özdemir (2008). Dünya Tiyatro Tarihi 2. (3. Baskı). İstanbul: Mitos-Boyut.
• _________________ “Diyalektik”. https://www.aydinlik.com.tr/diyalektik-ozdemir-nutku-kose-yazilari-kasim-2017. (Erişim Tarihi: 12.10.2018).
• Ocak, Ahmet Yaşar (1998). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler (15.-17. Yüzyıllar). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Saraç, Tahsin (1971). “Asena’nın Oyunlarındaki Ezilmiş İnsancıklar”. Türk Dili. S. 236. 126-135.
• Şengül, Abdullah (2008). Cumhuriyet Döneminde Tarihî Tiyatro. Birinci Basım. Ankara: Alp.
• ___________________ (2009). “Türk Tiyatrosunda Tarih”. Turkish Studies. Volume 4 /I-II Winter. 1931-1987.
• Thalheimer, August (2009). Diyalektik Materyalizme Giriş. (Birinci Basım). Çev. Sevinç Altınçekiç. İstanbul: Yordam Kitap.
• Uyanık, Mevlüt (1997). “Osmanlı Düşünce Tarihinde ‘Karşıt Fikir’ Kavramı ve Şeyh Bedreddin Örneği”. Şeyh Bedreddin Kongresi Tebliğleri. Ed. Ahmet Hulûsi Köker. Kayseri: Erciyes Üniversitesi. 18-32.
• Yalçın, Dilek (2000). “‘Şeyh Bedreddin’ Ya Da Tarihsel Gerçeklikten Kurgusal Söyleme”. Türkbilig / Türkoloji Araştırmaları Dergisi. S. 1. 158-177.
• Yıldırım, Ömer. “Aydınlanma Felsefesinin Varlık Felsefesi Anlayışı”. http://www.felsefe.gen.tr/aydinlanma_felsefesi_tarihi/aydinlanma-felsefesinde-varlik-felsefesi-anlayisi.asp. (Erişim Tarihi: 12. 10. 2018).
• Werner, Ernst (2011). “Bedreddin Hareketi”. Tarih – Ütopya – İsyan Şeyh Bedreddin (2. Baskı). Haz. Barış Çoban. İstanbul: Su. 11-35.