IMMIGRANTS BEING FROM ISTANBUL OR NOT BEING FROM ISTANBUL IN REFIK HALIT NOVELS

Yıl 2024, Cilt: 16 Sayı: 31, 1 - 18, 01.06.2024

Fatih Çakmak

https://doi.org/10.26517/ytea.553

Öz

It is known through his memoirs, novels, stories and columns that the place of Istanbul in the life of Refik Halit Karay (1888-1965), one of the important artists of Turkish Literature, has always been different and important. Throughout his life, he witnessed important breaking points in the Ottoman Empire and the Republic of Türkiye. On the other hand, he has dealt with these processes in his twenty novels by touching on different aspects of Istanbul at different points. One of the most important topics that Karay’s novels deal with in general is the change in the understanding of Istanbulness, internal and external migration and Istanbulness. In this study, it is aimed to reveal how the new immigrants to the city are affected by the cultural-social life of Istanbul and how they affect the cultural-social life and places through the Istanbulness that Karay deals with in his novels. Refik Halit Karay generally depicted Muslim immigrants from different parts of Anatolia, the Balkans and partly from the Caucasus in his novels. In addition, he used the “White Russians”, the upper class of the nobles and soldiers of the tsarist regime who fled from the Soviet revolution and their families, from different angles in many of his novels, and dealt with their influence on the understanding of being an Istanbulite and the influence of Istanbulites on them.

Anahtar Kelimeler

Istanbulness, Urbanization, Refik Halit, Immigration, Immigrant, WhiteRussians

REFİK HALİT ROMANLARINDA GÖÇMENLERİN İSTANBULLULAŞ(AMA)MASI

Öz

Türk Edebiyatının önemli sanatçılarından biri olan Refik Halit Karay’ın (1888-1965) hayatında İstanbul’un yerinin her zaman farklı ve önemli olduğu; anıları, romanları, hikâyeleri ile köşe yazıları üzerinden bilinmektedir. Hayatı süresince Osmanlı Devletinde ve Türkiye Cumhuriyeti Devletinde yaşanılan mühim kırılma noktalarına şahit olmuştur. Öte yandan bu süreçleri yirmi romanında farklı noktalarıyla İstanbul’un değişik yönlerine değinmek suretiyle işlemiştir. Karay’ın romanlarının genelinde işlediği konuların başında İstanbulluluk, iç ve dış göçlerle İstanbulluluk anlayışındaki yaşanan değişim gelir. Bu çalışmada Karay’ın romanlarında işlediği İstanbulluluk üzerinden şehre yeni gelen göçmenlerin İstanbul’un kültürel-sosyal hayatından nasıl etkilendiklerinin ve yine kültürel-sosyal hayatı, mekânları nasıl etkilediklerinin ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Refik Halit Karay genel anlamda Anadolu’nun farklı bölgelerinden, Balkanlardan ve kısmen de Kafkasya’dan gelen Müslüman göçmenleri romanlarında işlemiştir. Bununla beraber gayrimüslimlerden de Sovyet ihtilalinden kaçıp gelen çarlık rejiminin asillerinin, askerlerinin üst zümresi ve onların ailelerini teşkil eden “Beyaz Ruslar”ı birçok romanında farklı açılardan kullanmış, onların İstanbulluluk anlayışına tesirini ve İstanbulluların da onlara olan tesirlerini ele almıştır.

Anahtar Kelimeler

İstanbullulaşmak, kentlileşmek, Refik Halit, Göç, Muhacir, BeyazRuslar

Kaynakça

• Acar Kaplan, Kezban. “Rus Mültecilerin İstanbul’daki Ekonomik Uğraşları ve Meslekleri (1920’li Yılların Başları).” MCBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, c. 16, s 4, 2018, ss. 479.
• Aktaş, Şerif. Edebiyatın Zirvesindekiler Refik Halit Karay. Akçağ Yayınları, 2004.
• Bakar, Bülent. Beyaz Ruslar Esir Şehrin Misafirleri. Tarihçi Kitabevi, 2015.
• Barkan, Ömer Lütfi. “Türkiye’de muhacir İskânı İşleri ve Bir İç Kolonizasyon Planına Olan İhtiyaç.” İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, c. 10, s. 1-4, 1949, ss. 204-223.
• Çakmak, Fatih. Refik Halid Karay’ın Romanlarında İstanbul. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, 2016.
• Deleon, Jak. Beyoğlu’nda Beyaz Ruslar 1920-1990. Çelik Gülersoy Vakfı İstanbul Kütüphanesi Yayınları, 1990.
• Egüz, Kübra. İstanbullu Kimliğinin ve İstanbul’a Göçün Medyada Temsili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi, 2016.
• Gülsoy, Ufuk. “Osmanlı Topraklarına Avrupa’dan Muhacir İskânı (1856-1859).” İlmî Araştırmalar, c. 0, s. 3, 1996. ss. 51-63.
• Gürbilek, Nurdan. Kötü Çocuk Türk. Metis Yayınları, 2004.
• İpek, Nedim. “Kaynakların Dilinde Göç Kavramı.” Karadeniz İncelemeleri Dergisi, c.17, s. 17, 2014, ss. 9-20.
• Karay, Refik Halit. İstanbulun Bir Yüzü. Semih Lûtfi Kitabevi, 1939. (1.bs. 1920)
• Karay, Refik Halit. Yezidin Kızı. Semih Lûtfi Kitabevi, 1939. (1.bs. 1937)
• Karay, Refik Halit. Anahtar. İnkılâp Kitabevi, 1947. (1.bs. 1947)
• Karay, Refik Halit. Dişi Örümcek. Çağlayan Yayınevi, 1953. (1.bs. 1953)
• Karay, Refik Halit. Bugünün Saraylısı. Çağlayan Yayınevi, 1954. (1.bs. 1954)
• Karay, Refik Halit. 2000 Yılın Sevgilisi. Çağlayan Yayınevi, 1954. (1.bs. 1954)
• Karay, Refik Halit. Kadınlar Tekkesi. Tirkeş Yayınevi, 1956. (1.bs. 1956)
• Karay, Refik Halit. Dört Yapraklı Yonca. Arif Bolat Kitabevi, 1957. (1.bs. 1957)
• Karay, Refik Halit. Nilgün. Nebioğlu Yayınevi, 1960. (1.bs. 1950-1952)
• Karay, Refik Halit. Minelbab İlelmihrab, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1964. (1.bs. 1964)
• Karay, Refik Halit. Bu Bizim Hayatımız. İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1964. (1.bs. 1950)
• Karay, Refik Halit. Çete. İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1975. (1.bs. 1939)
• Karay, Refik Halit. Yerini Seven Fidan. İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1977. (1.bs. 1977)
• Karay, Refik Halit. Aydede-1922. Hazırlayan Mustafa Apaydın, İnkılâp Kitabevi, 2013.
• Karay, Refik Halit. Aydede 1949. Hazırlayan Mustafa Apaydın, İnkılâp Kitabevi, 2014.
• Koçu, Reşad Ekrem. “Beyaz Ruslar.” İstanbul Ansiklopedisi, 1961, 5. cilt, ss. 2624-2626.
• Okay, M. Orhan. “Refik Halit Karay.” Türk Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 2001, 24. cilt, ss. 481.
• Okay, M. Orhan. Bir Başka İstanbul. Kubbealtı Neşriyâtı, 2007.
• Oran Arslan, Nebahat. “Güney Kafkasya’dan Türkiye’ye Gelen Muhacir ve Mültecilerin Durumu (1921-1945).” A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, c. 14, s. 35, 2007, ss.341-359.
• Öncü, Ayşe. “İstanbullular ve Ötekiler- Küresellik Çağında Orta Sınıf Olmanın Kültürel Kozmolojisi.” İstanbul-Küresel ve Yerel Arasında, Derleyen Çağlar Keyder, Metis Yayınları, 2000.
• Pustu, Yunus. “Osmanlı Döneminde Ankara’ya Muhacir İskânı (1856-1918).” Anadolu ve Rumeli Araştırmaları Dergisi, c. 1, s. 2, 2020, ss. 591-636.
• Spataris, Haris. Biz İstanbullular Böyleyiz! 1906-1922. Çeviren İro Kaplangı, Kitap Yayınevi, 2011.
• Turna, Nalan. 19. YY’den 20. YY’ye Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve Asayiş Belgeleri Mürur Tezkereleri. Kaknüs Yayınları, 2013.
• Yalnız, Kaan. Refik Halit Karay’ın Romanlarında Toplumsal Değişim ve Mekânsal Dönüşüm Sürecinde İstanbul. Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi, 2017.