A TRAGEDY OF LIBERATION: CONATUS, POTENTIA AGENDI AND POTESTAS IN KUYUCAKLI YUSUF

Yıl 2025, Cilt: 17 Sayı: 33, 193 - 212, 01.06.2025

Ferhat Uzunkaya

https://doi.org/10.26517/ytea.596

Öz

In this study, Sabahattin Ali’s novel Kuyucaklı Yusuf will be analysed by focusing on the concepts of conatus, potentia agendi and potestas in Baruch Spinoza’s philosophy. The novel is based on how Yusuf’s struggle for existence is suppressed within a strict hierarchical order. Spinoza defines conatus (striving for existence), one of the basic concepts of his understanding of existence, ethics and freedom, as the effort of every being to maintain its own existence. According to Spinoza, who explains human emotions (affectus) in the context of conatus, the human endeavour to sustain its own existence is directly related to the feelings of pleasure and pain. While pleasure (laetitia) is a positive affect that increases the capacity of human activity, pain or sadness (tristitia) indicates a decrease in the same capacity. These affections are directly related to conatus, the power of the being to sustain itself. Yusuf’s conatus, that is, his inner endeavour to sustain and strengthen his own existence, is shaped by his desire for love for Muazzez. However, this orientation is in constant conflict with the potestas (power) structure formed by the figures representing authority in the provincial order. Representatives of the spheres of power such as the judiciary, bureaucracy, security and local notables hinder Yusuf’s endeavour for existence. Especially the death of his beloved and his father produces a state of intense sadness that weakens Yusuf’s effectiveness. Thus, Yusuf’s conatus, initially fuelled by pleasure, evolves into an existential process that is gradually dissolved by potestas. In the study, Yusuf’s struggle to protect his freedom, his capacity to act in accordance with his own nature and his power of action (potentia agendi), which expresses his liberation with the increase of this capacity, are revealed. In addition, the tragic break he suffered in the face of potestas (authority), an external authority that represents the institutional and authoritarian powers of the social structure and restricts the power of individuals to act, is analysed.

Anahtar Kelimeler

Sabahattin Ali , Kuyucaklı Yusuf , Baruch Spinoza , conatus , potentia agendi , potestas

BİR ÖZGÜRLEŞME TRAJEDİSİ: KUYUCAKLI YUSUF’TA VAROLUŞ ÇABASI, EYLEME GÜCÜ VE İKTİDAR

Öz

Çalışmada Baruch Spinoza’nın felsefesindeki conatus, potentia agendi ve potestas kavramlarını merkeze alarak Sabahattin Ali’nin Kuyucaklı Yusuf romanı incelenecektir. Roman, Yusuf’un varoluş çabasının katı hiyerarşik düzen içinde nasıl baskılandığı konusu üzerine kurulur. Spinoza; varlık, etik ve özgürlük anlayışının temel kavramlarından biri olan conatus’u (varoluş çabası), her varlığın kendi varlığını sürdürme çabası olarak tanımlar. İnsanın duygularını (affectus) conatus bağlamında açıklayan Spinoza’ya göre insanın kendi varlığını sürdürme çabası, yaşadığı haz ve acı duygularıyla doğrudan ilişkilidir. Haz (laetitia), insanın etkinlik kapasitesini arttıran olumlu bir etkilenimken acı ya da hüzün (tristitia), aynı kapasitede bir azalmaya işaret eder. Bu duygulanımlar, varlığın kendini sürdürme gücü olan conatus ile doğrudan ilişkilidir. Yusuf’un conatus’u, yani kendi varlığını sürdürme ve güçlendirme yönündeki içsel çabası, Muazzez’e duyduğu aşk arzusuyla biçimlenir. Ancak bu yönelim, taşra düzeninde otoriteyi temsil eden figürlerin oluşturduğu potestas (iktidar) yapısıyla sürekli çatışma hâlindedir. Yargı, bürokrasi, güvenlik ve yerel eşraf gibi iktidar alanlarının temsilcileri, Yusuf’un varoluş çabasına engel olur. Özellikle sevdiği insanın ve babasının ölümü Yusuf’un etkinliğini zayıflatan yoğun bir hüzün hâli üretir. Böylece başlangıçta haz ile beslenen Yusuf’un conatus’u, potestas tarafından giderek çözülen bir varoluşsal sürece evrilir. Çalışmada Yusuf’un özgürlüğünü koruma mücadelesi, onun kendi doğasına uygun bir şekilde hareket etme kapasitesi ve bu kapasitenin artışıyla özgürleşmesini ifade eden eyleme kudreti (potentia agendi), ortaya konmuştur. Ayrıca toplumsal yapının kurumsal ve otoriter güçlerini temsil eden, bireylerin eyleme kudretini kısıtlayan dışsal bir otorite olan potestas (otorite) karşısında uğradığı trajik kırılma analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sabahattin Ali , Kuyucaklı Yusuf , Baruch Spinoza , varoluş çabası , eyleme gücü , iktidar

Kaynakça

• Aksünger, Alev ve Mevlüt Albayrak. “Spinoza Felsefinde Conatus Kavramı.” tabula rasa Felsefe & Teoloji dergisi. s. 36, 2020, ss. 21-27.
• Ali, Sabahattin. Kuyucaklı Yusuf. Yapı Kredi Yayınları, 2022.
• Balanuye, Çetin. Spinoza: Bir Hakikat İfadesi. Say Yayınları, 2012.
• Botton, Alain de. Statü Endişesi. Sel Yayıncılık, 2005.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Tarihi. Say Yayınları, 2015.
• Çelik, Yakup. “Bitmemiş Bir Destan: Kuyucaklı Yusuf.” Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. s. 8, 1997, ss. 129-147.
• Deleuze, Gilles. Spinoza Pratik Felsefe. Çeviren Ulus Baker, Norgunk Yayıncılık, 2005.
• Deleuze, Gilles. Spinoza Üstüne On Bir Ders. Çeviren Ulus Baker, Öteki Yayınevi, 2020.
• Deleuze, Gilles. Spinoza ve İfade Problemi. Çeviren Alber Nahum, Norgunk Yayıncılık, 2013.
• Deveci, Mutlu. Varoluş ve Bireyleşme Açısından Ferit Edgü Anlatılarında Yapı ve İzlek. Akçağ Yayınları, 2012.
• Fromm, Erich. Kendini Savunan İnsan. Çeviren Necla Arat. Say Yayınları, 2019.
• Korkmaz, Ramazan. “Roman Tekniği Bakımından Kuyucaklı Yusuf.” Yazınsal Okumalar. Kesit Yayınları, 2015, ss. 200-218.
• Korkmaz, Ramazan. Sabahattin Ali - İnsan ve Eser. Yapı Kredi Yayınları, 1997.
• Lenoir, Frederic. Spinoza Mucizesi. Çeviren Aslı Sümer, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2022.
• Moran, Berna. “Soylu Vahşi Olarak Kuyucaklı Yusuf.” Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış 2, İletişim Yayınları, 2001, ss. 21-45.
• Rousseau, J.-J. İnsanlar Arasındaki Eşitsizliğin Kaynağı. Çeviren R. Nuri İleri, Say Yayınları, 2013.
• Rousseau, J.-J. Toplum Sözleşmesi. Çeviren Vedat Günyol, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
• Sennett, Richard. Otorite. Çeviren Kamil Durand, Ayrıntı Yayınları, 1993.
• Spinoza. Ethica. Çeviren Hilmi Ziya Ülken, Dost Kitabevi Yayınları, 2011.
• Spinoza. Teolojik – Politik İnceleme. Çeviren Cemal Bâli Akal - Reyde Ergün, Dost Kitabevi Yayınları, 2016.
• Zelyut Hunler, Solmaz. Spinoza. Paradigma Yayınları, 2003.