Dr. JOHANNES RABNOW ve VEREMLE MÜCADELE OSMANLI CEMİYETİ’NİN KURULUŞUNDAKİ ROLÜ

Yıl 2023, Sayı: 26-28, 17 - 31, 03.12.2023

Şeref Etker

Öz

Dr. Ludwig Johannes Rabnow (1855-1933), sosyal hijyen ve tüberküloz uzmanı olarak, Berlin Schoneberg’de geliştirdiği koruyucu sağlık modeli ile tanınmış Prusyalı bir hekimdir. Bahriye Nazırı Cemal Paşa’nın davetiyle 1917 yılı sonunda Türkiye’ye gelerek sanatoryum kuruluşu için projeler hazırlamıştır. İzmir ve İstanbul’da verem, nüfus siyaseti ve sosyal sigortalar konularında konferanslar vermiş, gazetelerde demeç ve makaleleri yayımlanmıştır. Dr. Rabnow’un önerisiyle, Cemal Paşa’nın başkanlığında 1918 yılı içinde kurulan Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti Birinci Dünya Savaşı’nın sonunda dağılmıştır. Verem konusunda Mütareke döneminde yapılan çalışmalar da sonuç vermemiş ve verem savaşımı ancak Cumhuriyet yönetiminde Sıhhiye Vekâletinin öncülük ettiği ulusal bir seferberlikle başlatılabilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ludwig Johannes Rabnow, verem, tüberküloz, sanatoryum, Cemal Paşa, Bahriye Nezareti, Besim Ömer Akalın, Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti, Abdullah Cevdet, Arifi Paşa

Kaynakça

• Nuran Yıldırım, “Osmanlı Devleti’nde Göğüs Hastalıkları ve Verem”, Nuran Yıldırım, Mahmut Gürgan, Türk Göğüs Hastalıkları Tarihi, ed. Muzaffer Metintaş, İstanbul, Türk Toraks Derneği yay., 2012.
• Elif Ziyanak, “Osmanlı Toplumunda Verem Hastalığı (19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyıl başları)”, Doktora Tezi, Gaziantep Üniversitesi, 2021.
• Hülya Köse, “Osmanlı Devleti’nde Verem Hastalığı”, Tarihsel Süreçte ve Anadolu’da Verem, ed. Eren Akçiçek, Fevzi Çakmak, Şükran Köse, Ahmet Çağrı Büke, Ankara, Bulaşıcı Hastalıkları Önleme Derneği (BUHASDER) yay., Gece Kitaplığı, Aralık 2021.
• Cem Doğan,“İnce Hastalık”: Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İstanbul’da Veremin Toplumsal Tarihi (1895-1955), İstanbul, Libra yay., 2020.
• L.J. Rabnow, “Tuberkulosebekämpfung in der Türkei” [Türkiye’de Verem Savaşımı], Deutsche medizinische Wochenschrift (Leipzig), 44. Jhrg., Nr. 16, 18. April 1918, 438-439.
• Siri Roßberg, Johannes Rabnow, Wegbereiter des Berliner Gesundheitswesens 1902-1924, Berlin, Be.Bra Wissenschaft-Vlg., 2016 [Siri Roßberg, “Johannes Rabnow und die kommunale Wohlfahrtspflege in Schöneberg zu Beginn des 20. Jahrhunderts”, Diss. med., Magdeburg/Berlin, 2013.
• N. Yıldırım, İstanbul’un Sağlık Tarihi, İstanbul, Avrua Kültür Başkenti Ajansı, 2012.
• Ruscuklu Hakkı (Uzel, 1864-1945), “Bizde İlk Veremle Mücadele Cemiyeti”, Yaşamak Yolu (İstanbul), sayı 116-117.
• Şeref Etker, “İstanbul’un ilk Verem Savaşımı Derneği: Ligue contre la Tuberculose (Phitisie pulmonaire) de Constantinople.” Osmanlı Bilimi Araştırmaları, 21, 2 (2020): 225-247. https://doi.org/10.26650/oba.710116
• Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti Nizamname-i Esasisi, [İstanbul]: Bahriye Matbaası, 1918/1334.
• Tevfik İsmail Gökçe, Verem Savaşında 50 Yıl, 1918-1968, İstanbul: Türkiye Ulusal Verem Savaşı Derneği, 1968.
• Vakit (İstanbul), numero 101, 30 Kanunısani 1334/[30 Ocak]1918, 21 Rebiülahir 1326, s. 1, sü. 1-2.
• “İctimai Hıfzıssıhhat Faaliyetleri. Doktor Rabnov ile mülakat”, Vakit (İstanbul), numero 47, 7 Kanunıevvel 1333/[7 Aralık]1917, 21 Safer 1326, s. 1, sü. 1-4.
• Doktor Rabnov (Müşavir-i Hass-ı Sıhhi [Geheimer Sanitäts-Rat]), “Nüfus siyaseti (I-III)”, Vakit (İstanbul), numero 107, 5 Şubat 1334/1918, 23 Rebiülahir 1326, s. 1, sü. 1-2; numero 109, 7 Şubat 1334/1918, 25 Rebiülahir 1326, s. 1, sü. 1-2; numero 110, 8 Şubat 1334/1918, 26 Rebiülahir 1326, s. 1, sü. 1-2.
• Vakit, numero 110, 8 Şubat 1334/1918, 26 Rebiülahir 1336, s. 2, sü. 1.
• İkdam, numero 7542, Cuma 8 Şubat 1334/1918, 25 Rebiülahir 1336, s. 1, sü. 5.
• “Ziyafet”, Sabah, aded 10140, 8 Şubat 1334/1918, 26 Rebiülahir 1336, s. 2, sü. 3.
• H. Trembur, “Ärztliche Tätigkeit in der Türkei bei der Mittelmeerdivision während des Weltkrieges”, Vor 20 Jahren, zweite Folge, von den Dardanellen zum Sues, Hrsg. DMW, Leipzig, Georg Thieme-Vlg., 1935.
• “Verem Mücadele Heyeti”, Vakit, numero 123, 21 Şubat 1334/1918, 9 Cemaziyelevvel 1336, s. 2, sü. 3.
• “Verem Mücadele Heyeti”, Vakit, numero 237, 14 Haziran 1334/1918, 5 Ramazan 1336 Cuma, s. 3, sü. 2. Doktor Besim Ömer (Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti Reisi), Verem Tehlikesi – Veremle Mücadele, İstanbul, Matbaa-i Ahmed İhsan ve Şürekası, 1335-1919, Veremle Mücadele Osmanlı Cemiyeti neşriyatından, 1, s. 3-9.
• “Müteverrim Çocuklar İçün Hastahane”, İkdam, numero 8577, 27 Kanunısani 1337/1921, 17 Cemaziyelevvel 1339, s. 3, sü. 4.
• “Veremle Mücadele Komisyonu”, İkdam, numero 8718, 22 Haziran 1337/1921, 15 Şevval 1339, s. 4, sü. 1.
• H.G. Hobson, “Hygiene and Sanitation in Constantinople during the Allied Occupation”, The Journal of State Medicine (London), 34 (6), June 1926: 311-317.
• “Veremle Mücadele Komisyonu Neler Düşünüyor !”, İkdam, numero 8747, 21 Temmuz 1337/1921, 15 Zilkade 1339, s. 3, sü. 5.
• “İstanbul Şehrinin Vaziyet-i Sıhhiyesi Hakkında. Sıhhiye Müdir-i Umumisile bir Mülakat”, İkdam, numero 8773, 19 Ağustos 1337/1921, 14 Zilhicce, s. 4, sü. 5-6.
• “Fakir Çocuklar İçün Sanatoryum: Sıhhiye Müdir-i Umumisinin Beyanatı – Çocukların ve Amelenin Muhafaza-yı Sıhhati İçün Başka Memleketlerde nasıl Yapılıyor ? – Sanatoryum Nerede Yapılacak ? – Tepebaşı’nda Verilen Müsamere”, Alemdar (İstanbul), numero 2, 29 Mart 1337/1921, 19 Receb 1339, s. 2, sü.4-5.
• C. Claflin Davis “The Refugee Situation in Constantinople”, Constantinople To-day or A Pathfinder Survey of Constantinople: A Study in Oriental Social Life, ed. Clarence R. Johnson, New York, Macmillan Co., 1922, [İstanbul 1920, ed. C.R. Johnson, çev. Sönmez Taner, İstanbul, Tarih Vakfı yay., 1995], içinde s. 219.
• “Sıhhi Teşkilat ve Islahat”, Dersaadet (İstanbul), numero 65, 18 Eylül 1336/1920, 4 Muharrem 1339, s. 1, sü.2-5.
• “Veremle Mücadele İçün Yeni Teşebbüsler. Verem Vefiyatı Gitdikce Artıyor”, İkdam, numero 8881, 7 Teşrinisani [Kasım] 1337/1921, 6 Rebiülahir 1340, s. 3, sü. 6.
• Vakit (İstanbul), numero 101, 30 Kanunısani 1334/[30 Ocak]1918, 21 Rebiulahir 1326, s. 1, su. 1-2.