KARŞILIKLI EDİMLİ SÖZLEŞMELERDE ALACAKLI TEMERRÜDÜ NEDENİYLE SÖZLEŞMEDEN DÖNEN BORÇLUNUN OLUMLU ZARARININ TAZMİNİ SORUNUNA İLİŞKİN BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 18 Sayı: 2, 1265 - 1300, 15.10.2021

Gizem Zurnacı

Öz

Alacaklı temerrüdü halinde sözleşmeden dönme yoluna başvurmak, bazı hallerde borcundan kurtulmak isteyen borçlu için tek çaredir. Bu yola başvuran borçlunun sözleşmeden dönme ile birlikte genel olarak alacaklıdan tazminat talep edip edemeyeceği ile tazminata imkan tanınması halinde tazmine konu zararın olumsuz zarar mı yoksa olumlu zarar mı olduğu meseleleri doktrinde tartışmalıdır. Bu çalışmada öncelikle konuya ilişkin olarak doktrinde ileri sürülen görüşler ile İsviçre Federal Mahkemesi’nin güncel bir kararına yer verilecektir. Bu sorun özellikle karşılıklı edimli sözleşmeler bakımından büyük bir önem taşımaktadır. Zira karşılıklı edimli bir sözleşmede alacaklı temerrüdü yüzünden sözleşmeden dönen borçlu karşı edim alacağını yitirme tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bu durumda borçlunun hem karşı edim menfaati hem de borçtan kurtulma menfaati, sözleşmeden dönme ile birlikte olumlu zararın tazminine imkan tanınarak korunabilir. Fakat öncelikle borçlunun söz konusu menfaatlerini koruyabilecek başka hukuki yolların varlığı irdelenerek sözleşmeden dönme ile birlikte olumlu zararın tazminini talep etme imkanının hangi hallerde son çare olduğu tespit edilecektir. Bu tespitten sonra söz konusu haller bakımından sözleşmeden dönen borçlu lehine olumlu zararın tazminine imkan tanımanın haklılığı ve bunun nasıl mümkün olacağı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Alacaklı temerrüdü, sözleşmeden dönme, külfet (Obliegenheit), alacaklının ifaya katılma borcu, olumsuz zarar, olumlu zarar, karşılıklı edimli sözleşme, karşı edim menfaati

COULD DEBTOR COMPENSATE POSITIVE DAMAGES IN A SYNALLAGMATIC CONTRACT, WHICH IS RESCINDED AS A RESULT OF CREDITOR’S DELAY?

Öz

In case of creditor’s delay, rescinding the contract is in particular situations the only liberating way for the debtor who is no longer willing to be bound with the debt. Whether the debtor could claim compensation for- negative or positive- damages by rescinding the contract is disputed in legal doctrine. This article will firstly deal with different doctrinal views and a recent judgement given by the Swiss Federal Court. This question is particularly important for synallagmatic contracts in which debtor has also a claim as against the creditor for counter performance, which could not survive after the contract is rescinded. While debtor’s consideration interest is no less important than her liberation interest, a formula should be developed in order to protect both interests. It could be provided if the debtor is allowed to claim positive damages by rescinding the contract. However this possible solution should be the last resort. So, this article will first scrutinize whether and how the problem could be solved with other legal instruments. Then, for those cases in which the combination of rescinding the contract and claiming positive damages arises as the only solution, its accuracy will be examined.

Anahtar Kelimeler

Delay of creditor, avoidance of the contract, Obliegenheit, creditor’s obligation to cooperate, negative damages, positive damages, consideration benefit, mutual contract

Kaynakça

• Akkanat, Halil: Alacaklı Temerrüdü Dışında Alacaklı Yüzünden Borcun İfa Edilemediği Başlıca Durumlar ve Sonuçları, İstanbul 1996.
• Antalya, O. Gökhan: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.3, İstanbul 2017.
• Başoğlu, Başak: Öncelenmiş Borca Aykırılık, İÜHFM, C. LXVI, S.2 (2008), s.287-310.
• Becker, Hermann: Kommentar zu Art.1-183 OR, Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band VI (Obligationenrecht), 1. Abteilung (Allgemeine Bestimmungen), 2. Aufl., Bern 1945.
• Bernet, Martin: Basler Kommentar zum schweizerischen Privatrecht: Obligationenrecht I (Art. 1-529 OR), hrsg. von Honsell/Vogt/Wiegand, 6. Aufl., Basel 2015.
• Biedermann, Jakob: Die Hinterlegung als Erfüllungssurrogat, Diss. Zürich 1944.
• Bucher, Eugen: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil ohne Deliktsrecht, 2. Aufl., Zürich 1988.
• Buz, Vedat: Borçlunun Temerrüdünde Sözleşmeden Dönme, Ankara 1998. (Sözleşmeden Dönme).
• Buz, Vedat: İş Sahibinin BK m.369’a Göre Eser Sözleşmesini Feshi, BATİDER, C.XXI/2 (2001), s.209-265. (BATİDER)
• Edis, Seyfullah: Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, 6. Bası, Ankara 1997.
• Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 24. Bası, Ankara 2019. (Genel Hükümler)
• Eren, Fikret: Borçlar Hukuku Özel Hükümler, 7. Bası Ankara 2019. (Özel Hükümler)
• Ergüne, Mehmet Serkan: Olumsuz Zarar, İstanbul 2008.
• Fellmann, Walter: Berner Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Band VI, 2. Abteilung, Die einzelnen Vertragsverhältnisse, 4. Teilband: Der einfache Auftrag, Art. 394-406 OR, Bern 1992.
• Feyzioğlu, Necmeddin Feyzi: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, Cilt: II, 2. Bası, İstanbul 1977.
• Gauch, Peter: Der Werkvertrag, 5. Aufl., Basel 2015.
• Gauch, Peter/Schluep, Walter R./Schmid, Jörg/Emmenegger, Susan: Schweizerisches Obligationenrecht, Band II, 10. Aufl., Zürich 2014.
• Guhl, Theo/Koller, Alfred/ Schnyder, Anton K./Druey, Jean Nicolas: Das schweizerische Obligationenrecht mit Einschluss des Handels- und Wertpapierrechts, 9. Aufl., 2000.
• Gündoğdu, Fatih: Borca Aykırılık Hallerinden Kusurlu İfa İmkansızlığı ve Hukuki Sonuçları, İstanbul 2014
• Hartmann, Christian: Die unterlassene Mitwirkung des Gläubigers, Berlin 1997.
• Hatemi, Hüseyin/Gökyayla, Emre: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, 3. Bası, İstanbul 2015.
• Huguenin, Claire: Obligationenrecht - Allgemeiner und Besonderer Teil, 3. Aufl., Zürich Basel Genf 2019.
• Hüffer, Uwe: Leistungsstörungen durch Gläubigerhandeln, Berlin 1976.
• Giger, Marcel: Die vom Gläubiger verschuldete Leistungsunmöglichkeit, Bern Stuttgart Wien 1992.
• Keller, Max/Schöbi, Christian: Das Schweizerische Schuldrecht, Band I, Allgemeine Lehren des Vertragsrechts, 3.Aufl., Basel und Frankfurt am Main 1988.
• Keller, Max/Lörtscher, Thomas: Kaufrecht, Eine systematische Darstellung, 2. Aufl., Zürich 1986.
• Kocayusufpaşaoğlu, Necip/Serozan, Rona/Arpacı, Abdülkadir: Borçlar Hukuku Genel Bölüm, C.3, İfa, İfa Engelleri, Haksız Zenginleşme, 7. Bası, İstanbul 2016.
• Koç, Nevzat: İsviçre-Türk Hukukunda Alacaklının Temerrüdü, Şartları ve Sonuçları, Ankara 1992.
• Koller, Alfred: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, 4. Aufl., Bern 2017.
• Koller, Alfred: Bundesgericht, I. Zivilrechtliche Abteilung, Urteil 4A_446/2015 vom 3. März 2016, X. AG gegen Y. SA, Zeitpunkt des Leistungsverzichts (Art.107 Abs.2 OR) im Falle einer definitiven Leistungsverweigerung des Schuldners (Art.108 Ziff.1 OR). Leistungsverzicht eines Dienstleistungsschuldners wegen Mitwirkungsverzugs (Art.91 OR) des Gläubigers: Haftungsfolgen (Art.95 OR i.V.m. Art.107 f. OR), AJP (2018), s. 912-915.
• Kramer, Ernst: Berner Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Allgemeine Einleitung in das schweizerische Obligationenrecht und Kommentar zu Art. 1, 2 und 18 OR, Bern 1986.
• Müller-Chen, Markus: CHK-Handkommentar zum Schweizer Privatrecht, Vertragsverhältnisse Teil 1: Innominatkontrakte, Kauf, Tausch, Schenkung, Miete, Leihe (Art. 184 - 318 OR), 3. Aufl., Zürich 2016.
• Nicklisch, Fritz: Mitwirkungspflichten des Bestellers beim Werkvertraginsbesondere beim Bau- und Industrieanlagenvertrag, Betriebs-Berater (1979), Heft 11, s.533-544.
• Nomer, Haluk N.: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 16. Bası, İstanbul 2018.
• Oğuzman, M. Kemal: Türk Borçlar Kanunu ve İş Mevzuatına Göre Hizmet (İş) Akdinin Feshi, İstanbul 1955.
• Oğuzman, M. Kemal / Öz, Turgut: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C.1, 16. Bası, İstanbul 2018.
• Oğuzman, M. Kemal/Barlas, Nami: Medeni Hukuk, 24. Bası, İstanbul 2018.
• Oser, Hugo/Schönenberger, Wilhelm: Kommentar zu Art. 1-183 OR, Zürcher Kommentar zum schweizerischen Zivilgesetzbuch, Band V (Das Obligationenrecht,) Halbband 1, 2 Aufl., Zürich 1929.
• Öz, Turgut: İş Sahibinin Eser Sözleşmesinden Dönmesi, İstanbul 1989.
• Schraner, Marius: Zürcher Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Band V, Teilband 1e, Die Erfüllung der Obligationen, Art.68-96 OR, 3. Aufl., Zürich 2000.
• Schulin, Hermann: “Besteht ein Recht des Schuldners auf Erfüllung seiner Verpflichtung?”, Grenzen des Instituts des Gläubigerverzugs, Liber amicorum Nedim Peter Vogt, Basel 2012.
• Schwenzer, Ingeborg: Schweizerisches Obligationenrecht Allgemeiner Teil, 7. Aufl., Bern 2016.
• Serozan, Rona: Sözleşmeden Dönme, 2. Bası, İstanbul 2007.
• Stauber, Demian: Die Rechtsfolgen des Gläubigerverzugs, Bern 2009.
• Tandoğan, Haluk: Türk Mesuliyet Hukuku, Ankara 1961.
• Tandoğan, Haluk: Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. I/1, 6. Bası, İstanbul 2008.
• Tandoğan, Haluk: Borçlar Hukuku Özel Borç İlişkileri, C. II, 5. Bası, İstanbul 2010.
• Tekinay, Selahattin Sulhi /Akman, Sermet/Burcuoğlu, Haluk/Altop, Atilla: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Bası, İstanbul 1993.
• Tercier, Pierre/Pichonnaz, Pascal/Develioğlu, H. Murat: Borçlar Hukuku Genel Hükümler, İstanbul 2016.
• von Tuhr, Andreas/Escher, Arnold.: Allgemeiner Teil des Schweizerischen Obligationenrechts, Band II, 3. Aufl., Zürich 1974.
• Weber, Rolf H.: Berner Kommentar, Kommentar zum schweizerischen Privatrecht, Das Obligationenrecht, Band VI, 1. Abteilung, Allgemeine Bestimmungen, 4. Teilband: Die Erfüllung der Obligation, Art.68-96 OR, 2.Aufl., Bern 2005.
• Weller, Marc-Philippe: Die Vertragstreue, Vertragsbindung -Naturalerfüllungsgrundsatz- Leistungstreue, Tübingen 2009.
• Wiegand, Wolfgang: Basler Kommentar zum schweizerischen Privatrecht: Obligationenrecht I (Art. 1-529 OR), hrsg. von Honsell/Vogt/Wiegand, 6. Aufl., Basel 2015.