TÜRK GELİR VERGİSİ TARİFE YAPISININ SOSYAL ADALET EKSENLİ VERGİ ADALETİ KAPSAMINDA İNCELENMESİ

Yıl 2023, Cilt: 20 Sayı: 1, 115 - 163, 01.03.2023

Sude Sönmez

Öz

Hukuki bir değer olarak vergi adaletinin tespiti, iki farklı yolla yapılabilmektedir. Bunlar; özgürlük kavramı yoluyla vergi adaletinin tespiti ve sosyal devlet ilkesi yoluyla vergi adaletinin tespiti olup söz konusu yollar, devletlerin kendi hukuk sistemlerinde kabul etmiş oldukları hukuki değerlere göre değişiklik göstermektedir. Sosyal devlet ise en genel anlamıyla; sosyal adaletin, sosyal refahın ve sosyal güvenliğin sağlanmasını amaçlamaktadır. Söz konusu amaçlar içerisinde en çok önem arz eden ise sosyal adaletin gerçekleştirilmesidir. Sosyal adalet kavramı, temelde kişiler arasındaki paylaşımın adil olmasını amaçlamakta ve ulusal gelirin daha dengeli paylaşımını hedeflemektedir. Sosyal adalet ile amaçlanan adil dağılım içerisinde verginin önemi burada başlamaktadır. Vergilerin adil dağılımı denildiği takdirde akla gelen kavram “vergi adaleti”dir. Zira, sosyal adalet kavramının adil bir gelir dağılımını sağlama amacı, vergi adaletinde de bulunmaktadır. Bu kapsamda Türkiye’de Gelir Vergisinin tarife yapısı incelendiğinde artan oranlı tarife yapısının günümüze kadar yapılan değişiklikler ile zedelendiği ve tarife yapısının düz oranlı tarife yapısına yaklaştırıldığı, sistem onarılmaya çalışılırken daha çok yıpratıldığı görülmektedir. Bunun sonucunda ise, özellikle düşük ve orta gelirli kesimin üzerindeki vergi yükü arttırılmış, yüksek gelirli grubun ise lehine olacak şekilde düzenlemeler yapılmış, sosyal adalet dolayısıyla vergi adaleti zedelenmiş onarılamamıştır. Çalışma kapsamında öncelikle sosyal adalet kavramı ve vergi tarifelerine etkisi üzerinde durulacak, akabinde Türk Gelir Vergisi Tarife yapısı incelenerek sosyal adalete ilişkin değerlendirmeler, aksaklıklar ve önerilere yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal Adalet, Vergi Adaleti, Türk Gelir Vergisi, Tarife, Oranlar

EXAMINATION OF TURKISH INCOME TAX TARIFF STRUCTURE WITHIN THE SCOPE OF TAX JUSTICE WITH SOCIAL JUSTICE

Öz

The determination of tax justice as a legal value can be done in two different ways. These; The determination of tax justice through the concept of freedom and the determination of tax justice through the principle of social state, these ways vary according to the legal values that the states have accepted in their legal systems. The social state, in its most general sense; aims to ensure social justice, social welfare and social security. Among these purposes, the most important one is the realization of social justice. The concept of social justice basically aims to make the distribution between individuals fair and aims at a more balanced distribution of national income. The importance of tax in the fair distribution aimed with social justice starts here. If the fair distribution of taxes is mentioned, the concept that comes to mind is "tax justice". Because the aim of the concept of social justice to provide a fair distribution of income is also found in tax justice. In this context, when the tariff structure of the Income Tax in Turkey is examined, it is seen that the progressive tariff structure has been damaged by the changes made until today, the tariff structure has been brought closer to the flat rate tariff structure, and the system has been more worn out while trying to repair it. As a result of this, the tax burden on the low and middle-income groups was increased, regulations were made in favor of the high-income group, and tax justice was damaged due to social justice and could not be repaired. Within the scope of the study, first of all, the concept of social justice and its effect on tax tariffs will be emphasized, and then the Turkish Income Tax Tariff structure will

Anahtar Kelimeler

Social Justice, Tax Justice, Turkish Income Tax, Schedule, Rates

Kaynakça

• Akbay, Mehmet, Vergi Reformlarının Ekonomik Temelleri ve Sonuçları, Maliye Hesap Uzmanları Vakfı Yayınları, No:3, Ankara, 1995.
• Akdoğan, Abdurrahman, Kamu Maliyesi, 20. Baskı, Gazi Kitabevi, Ankara, 2019.
• Akdoğan, Abdurrahman, Gelir Vergisi Açısından Vergi Adaletine Teknik Bir Yaklaşım, Ankara 1980.
• Akdoğan, Abdurrahman, Vergilerin İncelenmesi ve Değerlendirilmesi, Gazi Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Yayını, Ankara, 1991.
• Akgül Yılmaz, Gülay, “Türkiye’de Gelir Vergisi Tarifesinde Meydana Gelen Değişikliklerin Vergilendirmede Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi”, Marmara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C: 21, S:1, 2006.
• Aktan, C. Can, “21. Yüzyıl için Radikal Bir Vergi Reform Önerisi: Düz Oranlı Vergi, Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler”, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı Yayınları, No:5, Ankara, 2000.
• Aktan, C. Can, “Gelir Dağılımında Adaletsizlik ve Yoksulluk Sorunu İle Mücadelede Vergi Tarifesinin Belirlenmesi: Artan Oranlı Mı, Yoksa Düz Oranlı Vergiler Mi?”, Yoksullukla Mücadele Stratejileri, Hak-İş Konfederasyonu Yayını, Ankara, 2002.
• Aktan, Can, Vergi Dışı Piyasa Ekonomisi, Türkiye Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler, Serbest Meslek Mensupları ve Yöneticiler Vakfı Yayınları, Ankara, 2000.
• Arık, Ferhat, “Ayşe Buğra: Sosyal Adalet İçin Sosyal Politika”, Sosyal Adalet Kuramında Güncel Tartışmalar Doğu Batı Ekseninde Farklılaşan İzdüşümleri (Editör: Mehmet Çakır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2019.
• Armağan, Ramazan, “Türkiye’de Gelir ve Kurumlar Vergisi Oranlarında İndirimin Vergi Gelirleri Üzerine Etkileri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:12, S:3, 2007.
• Ashford, Nigel, (Çeviri: Can Madenci), Özgür Toplumun Değerleri, Liberte Yayınları, Ankara, 2012.
• Ata, Ahmet Y., “Vergi Teorisi Açısından Bir Vergileme İlkesi Olarak Adalet İlkesinin İncelenmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2001).
• Aydemir, Şinasi, Türkiye’de Kayıt Dışı Ekonomi, Maliye Hesap Uzmanları Derneği Yayınları, İstanbul, 1997.
• Balı, Ali Şafak, Çok Kültürlülük ve Sosyal Adalet, Çizgi Kitabevi, Konya, 2001.
• Balta, T. Bekir, İdare Hukuku, C: I, Genel Konular, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1972.
• Barry, Norman P., Modern Political Theory, Palgrave Press, New York, 2000.
• Barut, Nuriye, “Türkiye’de Artan Oranlı Vergi Sistemi ve Gelir Dağılımı”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Çalışma Ekonomisi Ve Endüstri İlişkileri Anabilim Dalı Çalışma Ekonomisi ve Endüstri İlişkileri Programı, İzmir 2013).
• Başaran Yavaşlar, Funda Gelir Vergilendirmesinin Temelleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2011.
• Başaran, Funda, “Alman Anayasa Mahkemesinin Vergi Hukukuna Önemli Gelişmeler Getiren Varlık Vergisi Kararlarının Değerlendirilmesi ve Türk Vergi Sistemine Yansımaları.”, Halil Nadaroğlu’na Armağan, Marmara Üniversitesi İktisadi İdari Bilimler Fakültesi Yayınları, İstanbul 1998.
• Birinci, Nagihan ve Akyazı, Haydar, “Düz ve Artan Oranlı Kişisel Gelir Vergisi Tarifelerinin Ekonomik Etkileri”, Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:13, Yıl: 13, S:1, 2017.
• Birinci, Nagihan, “Teori ve Uygulama Bazında Düz ve Artan Oranlı Vergi Tarifelerinin Karşılaştıralı Analizi”, (Doktora Tezi, Trabzon, Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2015).
• Browıng, K. Edgar ve Brownıng, M. Jacquelene, Public Finance and the Price System, Macmillan Publishing, London, 1983.
• Budak, Tamer, Türk Vergi Hukukunda Anayasal Ölçüt: Mali Güç, XII Levha Yayınları, İstanbul, 2010.
• Bulut, Nihat, “Küreselleşme Sosyal Devletin Sonu Mu?”, A.Ü. Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C: 52, S: 2, Ankara, 2003.
• Bulutoğlu, Kenan, Türk Vergi Sistemi, Fakülteler Matbaası, 3. Baskı, İstanbul 1970.
• Çağan, Nami, 1982 T.C. Anayasasında Vergilendirme, Prof. Dr. Hakkı Sur’a Armağan, Ankara 1983.
• Çakır, Mehmet, “Erol Güngör ve Sosyal Adalet”, Sosyal Adalet Kuramında Güncel Tartışmalar Doğu Batı Ekseninde Farklılaşan İzdüşümleri, (Ed. Mehmet Çakır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2019.
• Çelikkaya, Ali, “Dual Income Tax: A Reform Option for Personal Income Tax in Turkey”, Business and Economic Horizons, Volume:3, Issue: 3, 2010.
• Çınaklı, Hayrettin, “Düz Oranlı Vergi Sistemi ve Türkiye’de Uygulanabilirliği”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, 2018).
• Çomaklı, Ş. Ertan ve Gödekli, Mehmet, Vergilemede Anayasal Prensipler, Savaş Yayınevi, Ankara, 2011.
• Demirli, Yunus, “Gelişmekte Olan Ülkelerde Vergi Reformları ve Türkiye’de Gelir Üzerinden
• Dikmen, Orhan, Maliye Dersleri, Giriş ve Genel Vergi Teorisi, 4. Baskı, Fakülteler Matbaası, İstanbul, 1973.
• Doğrusöz, Bumin, “Yargı Kararlarının Işığında Vergilerin Kanuniliği İlkesi Açısından Türk Vergi Mevzuatının Değerlendirilmesi”, XIII. Türkiye Maliye Eğitimi Sempozyumu, Antalya 1997.
• Edwards, Chris, “Options For Tax Reform”, Policy Analysis, No:536, 2005, http://www.cato.org/publications/policy-analysis/options-tax-reform (Erişim Tarihi: 08.06.2021).
• Erkin, Gözde, “Artan Oranlılık”, Ankara Barosu Dergisi, S: 2012/3, 2012.
• Ernes, Joel ve Clemens, Jason ve Basham, Patrick ve Dexter, Samida, “Flat Tax Principles and Issues”, Fraser Institute Critical Issues Bulletin, 2001.
• Feld, Alan L., “Living With The Flat Tax”, National Tax Journal, Vol: 48, No:4, 1995.
• Frıedman, Milton, Free to Choose, Harcourt Brace Jovanovich Publishing, New York, 1980.
• Gerçek, Adnan, “ABD'de Vergi Reformu Tartışmaları ve Tek Oranlı Vergi(Flat Tax) Sistemi”, Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C:14, S:1, 1999.
• Gül, Hüseyin ve Sallan Gül, Songül, “Sosyal Devletten Çalışma Refahına Geçişte Sosyal Haklar ve Yoksullar”, Amme İdaresi Dergisi, S: 40(3).
• Güven, Sami, Sosyal Politikanın Temelleri, Ezgi Yayınları, Bursa, 1995.
• Hall, Robert ve Rabushka, Alvin, “The Flat Tax”, Standford University Hoover İnstitution Press, California, 1995.
• Herekmen, Aykut, Genel Vergi Teorisi, Eskişehir İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi Yayınları, Kalite Matbaası, Ankara 1976.
• Kay, J.A. ve King, M.A., The British Tax System, 3. Edition, Oxford University Press, New York, 1990.
• Kırboğa, Ziyaeddin, “Ahmet Cevdet Paşa’da Sosyal Adalet Anlayışı”, Sosyal Adalet Kuramında Güncel Tartışmalar Doğu Batı EksenindeFarklılaşan İzdüşümleri, (Ed. Mehmet Çakır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2019.
• Kırchhof, Paul, “Steuergleichheit”, Steuer und Wirtschaft, 1984.
• Kirmanoğlu, Hülya, “Türkiye’de Vergi Reformları, Siyasal İktidarlar ve İktisat Politikaları”, M.A.M.K., 36. Seri, Cumhuriyetin 70. Yılı Özel Sayısı, İstanbul 1994.
• Kozan, Mustafa, “Gelir Vergisi Oranlarının Gelişimi”, https://hukuk.deu.edu.tr/wp-content/uploads/2020/01/M.Kozan-9.pdf (07.05.2021).
• Lang, Joachim (Çeviren: Funda Başaran), “Vergi Adaletinin Anayasal Temelleri”, XII. Maliye Eğitimi Sempozyumu, Antalya 1997.
• Maslove, Allan M., The Pattern of Taxation in Canada, Economic Council of Canada, Ottowa, 1973.
• Mıses, Von Ludwig, Human Action, The Scholar’s Edition, Ludwig Von Mises Institute, Auburn, Alabama, 1998.
• Mill, J. S., On Liberty, (Editor: E. Rapaport), Hackett Publishing Company, Indiana, 1978.
• Miller, David, Principles of Social Justice, Harward University Press, Cambridge, 1999.
• Mutluer, Kamil ve Dayanç Kuzeyli, N. Nilay, Vergi Hukuku Genel ve Özel Hükümler, Yetkin Yayınları, Ankara, 2019.
• Nadaroğlu, Halil, Kamu Maliyesi Teorisi, Gözden Geçirilmiş ve Düzeltilmiş 11. Baskı, Beta Basım Yayım Dağıtım, İstanbul, 2000.
• Oyan, Oğuz, Dışa Açılma ve Maliye Politikaları:1980-89, 2. Baskı, V Yayınları, Ankara 1989.
• Öncel, Mualla ve Ahmet Kumrulu ve Çağan, Nami, Vergi Hukuku, 27. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, 2018.
• Özbudun, Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 17. Basım, Ankara, 2017.
• Özdemir, Harun, “Vergilemede Adalet Açısından Düz ve Artan Oranlılık”, Vergi Sorunları Dergisi, C:28, S:202, 2005.
• Öztürk, H. Sinan, “Verimlilik ve Adalet İlkeleri Açısından Türk Vergi Sistemindeki Değişimin Analizi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, İstanbul, 2012).
• Pamak, Mehmet, “Sosyal Adalet Açısından, Türk Gelir Vergisinde En Az Geçim İndirimi, Müterakkilik ve Ayırma Prensimi”, İstanbul Üniversitesi Maliye Araştırma Merkezi Konferansları Dergisi, S: 24, 1975.
• Pechman, Joseph A., Federal Tax Policy, Studies Of Government Finance, The Brookings Institution, Washington, 1967.
• Pıper, Sue ve Murphy, Carol, “Flat Personal Income Taxes: Systems in Practice in Eastern European Economies”, 2005, https://www.semanticscholar.org/paper/Flat-Personal- Income-Taxes%3A-Systemsin-Practice-in-Piper-Murphy/dfa304db536cb2f3ab647f0a9baf092135296709 (Erişim Tarihi: 04.05.2021).
• Pogge, Thomas, Küresel Yoksulluk ve İnsan Hakları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2006.
• Popper, Karl Raimund (Çeviri: Mete Tunçay), Açık Toplumun Düşmanları, Liberte Yayınları, Ankara, 2013.
• Rawls, John, Siyasal Liberalizm, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Rawls, John (Çeviren: Vural Fuat Savaş), “Bölüştürücü Adalet”, Hukuk Felsefesi ve Sosyoloji Arşivi (Hazırlayan: Hayrettin Ökçesiz), 7. Kitap, İstanbul Barosu Yayını, İstanbul, 2003.
• Rawls, John, A Theory of Justice, Revised Edition, The Belknap Press Of Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts, 1999.
• Saban, Nihal, “Prof. Dr. Joachim Lang’in Vergi Adaletinin Anayasal Temelleri Tebliğine Yorum”, XIII. Türkiye Maliye Eğitimi Sempozyumu, Antalya, 1997.
• Sallan Gül, Songül, Sosyal Devlet Bitti Yaşasın Piyasa! Yeni Liberalizm ve Muhafazakarlık Kıskacında Refah Devleti, 2. Baskı, ebabil Yayınları, Ankara, 2006.
• Sarıoğlu, Fatih, “Vergi Sisteminin Bütünselliği ve Artan Oranlılık”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, S: 1, 2002.
• Sevinçhan, Ezgi, “Sosyal Devlet İlkesini Gerçekleştirmeye Yönelik Vergi Araçları”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Kamu Hukuku Anabilim Dalı, 2014).
• Sonsuzoğlu, Elif, “Ödeme Gücüne Göre Vergileme İlkesi”, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Mali Hukuk Ana Bilim Dalı, İstanbul 1997).
• Şen, Hüseyin ve Sağbaş, İsa, Vergi Teorisi ve Politikası, Gözden Geçirilmiş 3. Baskı, Barış Arıkan Yayınları, Ankara, 2017.
• Şenatalar, Burhan ve Önder, İzzettin ve Oyan, Oğuz ve Seviğ, Veysi, Türkiye’de 1980 Sonrası Vergi Politikası, Türkiye Sosyal Ekonomik ve Siyasal Araştırmalar Vakfı Yayınları, İstanbul, 1996.
• Şentürk, Suat Hayri, “Vergilemede Adalet İlkesi Karşısında Düz ve Artan Oranlı Vergiler”, Çimento İşveren Dergisi, 2006.
• Şenyüz, Doğan ve Yüce, Mehmet ve Gerçek, Adnan, Türk Vergi Sistemi, 14. Baskı, Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa, 2017.
• Taş, Levent, “David Harvey: Sosyal Adaletin Mekansal Analizi”, Sosyal Adalet Kuramında Güncel Tartışmalar Doğu Batı Ekseninde Farklılaşan İzdüşümleri, (Editör: Mehmet Çakır), Çizgi Kitabevi, Konya, 2019.
• Tekin, Fazıl, Teoride ve Uygulamada Artan Oranlılık, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Yayınları No:162, Eskişehir 1976.
• Topakkaya, Arslan, “Sosyal Adalet Kavramı Sadece Bir İdeal Midir?”, http://www.politikadergisi.com/sites/default/files/kutuphane/sosyal_adale t_kavrami_sadece_bir_ideal_midir.pdf (28.03.2021).
• Tunaya, Tarık Zafer, Siyasi Müesseseler ve Anayasa Hukuku, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 3. Baskı, İstanbul, 1997.
• Vural, Mahmut, “29 Mayıs 2007 Tarihinde Hesap Uzmanları Kurulu’nca Ankara’da Düzenlenen Panelin Açılış Konuşması”, http://www.huk.gov.tr/konusmala.asp?id=7 (29.04.2021).
• Waligorski, Conrad, “Introduction”, Anglo-American Liberalism: Readings İn Normative Political Economy (Editors: C. Waligorski and T. Hone), Nelson-Hall Publishing, Chicago, 1981.
• Yaraşlı Genç Osman ve Duman, Kamil, “Vergi Sistemleri Üzerine Düşünceler”, Banka ve Ekonomik Yorumlar Dergisi, S:2, Yıl:29.
• Yavuz, Hakan, “Vergi Adaleti ve Vergileme Alanında Adaleti Etkileyen ve Adaleti Sağlamaya Yarayan Bazı Yöntem ve Uygulamalar”, Mali Kılavuz Dergisi, S:35, 2007.
• Yılmaz, Akgül, “Türkiye’de Gelir Vergisi Tarifesinde Meydana Gelen Değişikliklerin Vergilendirmede Adalet İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi”.
• Yılmaztürk, Aysun, “Gelir Vergisi Kanunu’ndaki İstisna ve Muafiyetlerin Sosyal Devlet Açısından Değerlendirilmesi”, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Maliye Anabilim Dalı, 2004).
• Zımmermann, Horst ve Henke, Klaus D., Broer, Michael, Finanzwissenschaft: Eine Einführung in die Staatsfinanzen, 12. Auflage, Vahlens Handbücher, Vahlen, 2017.