BİREYSEL BAŞVURU (ANAYASA ŞİKÂYETİ) MEKANİZMASINDA ÇELİŞMELİ YARGILAMA GEREKLİLİĞİ

Yıl 2024, Cilt: 21 Sayı: 2, 137 - 160, 29.09.2024

Tolga Şirin

Öz

Bu makalede savunulan görüş, Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru (anayasa şikâyeti) usulünün, Adalet Bakanlığının taraf olması suretiyle çelişmeli hâle getirilmesidir. Bireysel başvurunun mevcut hâliyle (i) ispat yükünün paylaştırılması veya yer değiştirmesi, (ii) temel hak müdahalesindeki meşru amacın ne olduğunun saptanması, (iii) tüketilmesi gereken hukuk yollarının etkili olup olmadığının sınanması, (iv) başvuru sırasında sunulan bilgi ve belgelerin doğrulanması sorunları ortaya çıkmaktadır. Sayısı arttırılabilecek bu sorunların aşılmasının yolu, 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin 49’uncu maddesinin 2’nci fıkrasının değiştirilmesidir. Bu değişiklik gerçekleştirilmezse Anayasa Mahkemesi bu hükmü somut norm denetimi yoluyla iptal edebilir.

Anahtar Kelimeler

Anayasa Mahkemesi, bireysel başvuru, anayasa şikâyeti, anayasa yargısı, çelişmeli yargılama.

Kaynakça

• Akbilek N, ‘Uluslararası Yargı Reformu Sempozyumu/Soru-Cevap’ (Strateji Geliştirme Başkanlığı 2012).
• Döner A ve Çelik Y, ‘Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuruyu İnceleme Aşamaları; Ortaya Çıkan Sorunlar ve Sonuçları’ 2016 9[1] Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 275-294.
• Altıparmak K, ‘Roboski ve Usul: Bir Katliamın Tarihe Gömülmesinde Bilinmeyen Gerçekler’ (BiaNet, 21 Mayıs 2018).
• Aydın ÖD, ‘Türk Anayasa Yargısında Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru’ (2011) 15[4] Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 121-170.
• Başlar K, Anayasa Yargısında Mahkeme Kavramı (Roma 2005).
• Çoban AR, ‘Bireysel Başvuru: Türk Anayasa Mahkemesi İçin Ağır İş Yükü Sorunu’, iç Ahmet Taşkın (ed), AİHM ve Türkiye - II, Anayasa Şikâyeti ve AİHM Uluslararası Sempozyum (Türkiye Adalet Akademisi 2010).
• Dahlberg M, ‘“It is not its task to act as a Court of fourth instance”: the case of the ECtHR’ (2014) 7[2] European Journal of Legal Studies 84-118.
• Doğru O, ‘Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvurulardan Kaynaklanan Nicelik Sorunu’, (İnsan Hakları ve Anayasa Gözlemevi, 1 Mayıs 2022).
• Doğru O, Yaşama Hakkı (Avrupa Konseyi 2018).
• Egeliği ÖE, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa Çerçevesinde Etkili Başvuru Hakkı, (On İki Levha Yay 2021).
• Göztepe E, ‘Türkiye’de Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru Hakkının (Anayasa Şikâyeti) 6216 Sayılı Kanun Kapsamında Değerlendirilmesi’(2011) [95] TBB Dergisi 13-40.
• Günaydın CH, ‘İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi İçtihatlarında Irk Ayrımcılığı’ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 2024).
• İnceoğlu S, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Adil Yargılanma Hakkı: Kamu ve Özel Hukuk Alanlarında Ortak Yargısal Hak ve İlkeler (Beta Yay 2013).
• Korkmaz R, Medeni Usul Hukuku Açısından Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru (On İki Levha 2014).
• Letsas G, ‘The Truth in Autonomous Concepts: How To Interpret the ECHR’ 2004 [15] EJIL 279-305.
• Orcan NU, Olaycı ve Kuralcı Metotlar Işığında Anayasa Mahkemesinin Bireysel Başvuru İncelemelerindeki Ölçülülük Değerlendirmeleri (Adalet 2023).
• Orcan, NU, ‘Legitimate Aims, Illegitimate Aims and the E.Ct.H.R.: Changing Attitudes and Selective Strictness’ (2022) 7[1] University of Bologna Law Review 7-40.
• Öden M, “Anayasa Hukuku Açısından Çekişmesiz Yargı” iç Nami Çağan (ed), Prof. Dr. Tunçer Karamustafaoğlu’na Armağan (Adalet 2010).
• Özbey Ö, Türk Hukukunda Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakkı (2. bs. Adalet 2013).
• Özcan H, ‘Türkiye’de Bireysel Başvurunun Geleceği’ iç Murat Yanık, Hüseyin Özcan ve Ahmet Akcan (eds), Uluslararası Anayasa Kongresi Metinler Kitabı-3 (Kültür Üniversitesi 2012).
• Sağlam F, Temel Hakların Sınırlanması ve Özü (AÜSBFY 1982).
• Sever DÇ, ‘Ayrımcılığı İspatlamak: Güçlükler ve Olanaklar’, iç Uluslararası Ayrımcılık Konferansı (EŞHİD Yay 2018) 81-95.
• Sezer A, Anayasa Yargısında Güvence-İstikrar İkilemi: On Yıllık Norm Denetimi Yasağı (1982 Anayasası m. 152/son) (On İki Levha 2022).
• Şirin T, ‘Anayasa Mahkemesi’nin Toplanma ve Örgütlenme Özgürlüğü Kararlarına Yönelik Eleştirel Bir Değerlendirme’ 2015 31[1] Anayasa Yargısı
• Şirin T, Türkiye’de Anayasa Şikâyeti Bireysel Başvuru): İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi ve Almanya ile Mukayeseli Bir İnceleme (On İki Levha 2013).
• Taner FG, Ceza Muhakemesi Hukukunda Adil Yargılanma Hakkı Bağlamında Çelişme ve Silahların Eşitliği (Seçkin Yay 2019).
• Yıldırım A ve Kılıç A, ‘Anayasa Mahkemesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları Işığında Silahların Eşitliği İlkesi’ 2021 9[2] Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi, 341-411
• AYM, E. 2011/59, K. 2012/34, T. 01.03.2012.
• AYM, E. 1971/41, K. 1971/67, T. 17.8.1971 ve 19.8.1971.
• Ali Rıza Telek, B no 2013/2630, (AYM, 30.12.2014).
• Engin Kabadaş, B no 2014/18587, (AYM, 6.7.2017).
• Esra Nur Özbey, B no 2013/7443 (AYM, 20.5.2015).
• Mehmet Osman Kavala (2) [GK], B no 2020/13893 (AYM, 29.12.2020).
• Selçuk Emiroğlu, B no 2013/5660 (AYM, 20.3.2014).
• Şahin Alpay [GK], B no 2016/16092 (AYM, 11.1.2018).
• Anguelova v Bulgaria App no 38361/97 (ECHR, 13.6.2002).
• Blokhin v Russia [GC] App no 47152/06 (ECHR, 23.3.2016).
• Buchholz v Germany App no 7759/77, (ECHR, 6.5.1981).
• Colak and Tsakirdis v Germany App nos 77144/01 ve 35493/05 (ECHR, 5.3.2009).
• D.H. and others v the Czech Republic, App no 57325/00 (ECHR, 13.11.2007).
• El-Masri v The Former Yugoslav Republic of Macedonia App no 39630/09 (ECHR, 13.12.2012).
• Gäfgen v Germany, App no 22978/05, (ECHR, 1.6.2010).
• Ireland v UK App no 5310/71 (ECHR, 18.1.1978).
• İmret v Türkiye App no 69539/12 (ECHR, 20.2.2024).
• Mete ve diğerleri v Türkiye App no 294/08 (ECHR, 4.10.2011).
• Mocanu and others v Romania [GC] App no 18213/16 vd, (ECHR, 5.5.2022).
• Molla Sali v Greece [GC] App no 20452/14 (ECHR, 19.12.2018)
• Navalnyy v Russia App no 29580/12 vd (ECHR, 15.11.2008).
• Oršuš and others v Crotia App no 15766/03 (ECHR, 16.3.2010).
• Rivas v France App no 59584/00 (ECHR, 1.4.2004).
• Salman v Türkiye App no 21986/93 (ECHR, 27.6.2000).
• Sampanis and others v Greece App no 32526/05 (ECHR, 5.6.2008).
• Sramek v Austria App no 8790/79, (ECHR, 22.10.1984).
• Timishev v Russia App no 55762/00 ve 55974/00 (ECHR, 13.12.2005).
• Toprak Karavan v Türkiye App no 66847/16 (ECHR, 18.05.2020 Communicated Case).
• Turan Çakır v Belgium App no 44256/06 (ECHR, 10.3.2009).
• Zhdanov and others v Russia App no 12200/08 (ECHR, 16.7.2019).
• ‘Cinsiyet Temelli Ayrımcılık Vakalarında İspat Yüküne Dair 15 Aralık 1997 tarihli ve 97/80/EC sayılı Konsey Direktifi’ <http://data.europa.eu/eli/dir/1997/80/oj> 30 Mart 2024 tarihinde erişildi.
• Şen E ve Ceylan D, ‘Bireysel Başvurularda Kanuniliğin Denetlenme Sınırı’, (Ersan Şen Hukuk ve Danışmanlık, 1 Ocak 2024) < https://sen.av.tr/tr/makale/bireysel-basvurularda-kanuniligin-denetlenme-siniri> 30 Mart 2024 tarihinde erişildi.
• Uçum M, ‘Görüş: Anayasa Mahkemesinin bireysel başvuru kararlarındaki sorunlar’ (AA, 26 Ocak 2024) <https://www.aa.com.tr/tr/analiz/gorus-anayasa-mahkemesinin-bireysel-basvuru-kararlarindaki-sorunlar/3119940> 30 Mart 2024 tarihinde erişildi.