Her Derde Deva(!) Sivil Anayasa Fikrinin İyi, Kötü Ve Çirkin Tarafları

Yıl 2025, Cilt: 22 Sayı: 1, 351 - 402, 24.01.2025

Muhammet Derviş Mete

Öz

Bu çalışmamızda, yeni anayasa fikrinin “iyi”, “kötü” ve “çirkin” taraflarını ortaya koymayı amaçladık. Bu bağlamda, öncelikle halihazırdaki meclisin yeni bir anayasa yapma yetkisinin olup olmadığını, asli ve tali kurucu iktidar teorisi çerçevesinde ele aldık. Meclisin anayasa yapabilmesinin önünde herhangi bir engel bulunmaması, yeni ve sivil anayasa yapma fikrinin “iyi” tarafını oluşturmaktadır. Devamında, anayasal norm ile anayasal gerçeklik uyuşmazlığının mevcut anayasanın meşruluğuna ilişkin sorunlardan kaynaklanıp kaynaklanmadığını ve yine bu bağlamda Türkiye’de yeni bir anayasaya ihtiyaç olup olmadığını irdeledik. Halihazırdaki metnin uygulanması ve bağlayıcılığı hususunda karşılaştığımız problemlerin, anayasanın kendisinden kaynaklanmadığı tespiti ile beraber, anayasal norm ile gerçeklik arasındaki bu uyuşmazlığın yeni anayasa fikrinin “kötü” yanına tekabül ettiğine işaret ettik. Son bölümde ise yeni anayasa fikrinin “çirkin” yanlarına odaklandık. Bu bölümde, toplumsal mutabakata ve müzakereye dayalı bir anayasa yapım süreci için mevcut politik iklimin ve sosyolojinin elverişli olup olmadığını sorguladık. Bu bölümde, popülist bir iktidar yönetimi altında ve yine popülizmin doğal sonucu olarak kutuplaşmış ve sosyal ve siyasal olarak bölünmüş bir toplumun çağdaş demokrasi standartlarında bir metin ortaya koymasının oldukça güç olduğunu delilleriyle birlikte ortaya koymayı amaçladık. Bu çalışma ile vardığımız sonuç; Türk demokrasisinin anayasa sorunu yoktur, anayasanın üstünlüğüne ve bağlayıcılığına yönelik sorunları vardır.

Anahtar Kelimeler

Sivil Anayasa, Asli-Tali Kurucu iktidar, Anayasal Norm ve Anayasal Gerçeklik, Popülizm ve Kutuplaşma, Müzakereci Demokrasi.

The Good, The Bad, And The Ugly Aspects Of The Alleged Panacea(!) Civilian Constitution Proposal

Öz

In examining the prospects of a new constitution in Turkey, this study explores the “good”, “bad”, and “ugly” dimensions associated with this proposition. We initially assess whether the current Turkish parliament possesses the authority, rooted in constituent and constituted power theory, to draft a new constitution. The unhindered parliamentary capacity to draft a new civilian constitution represents the “good” aspect of the new constitution proposal. Subsequently, we scrutinise the "bad" aspect, considering whether the existing constitution's legitimacy issues necessitate a new one. We conclude that the problems are extraneous to the Constitution but signify a disparity between constitutional norms and constitutional reality. Finally, we delve into the "ugly" aspects, questioning the feasibility of a constitution-making process in the current politically and socially divided climate. We argue that, particularly under a populist government, creating a text aligned with contemporary liberal democratic standards, emphasising compromise, negotiation, deliberation, and consensus, is not viable. The study concludes that Turkish democracy grapples with challenges related to the supremacy and binding nature of the constitution rather than being inherently plagued by a constitutional problem.

Anahtar Kelimeler

Civilian Constitution, the Constituent and Constituted Power Theory, Constitutional Norm and Constitutional Reality, Populism and Polarisation, Deliberative Democracy.

Kaynakça

• Anayasa Mahkemesi, 2008/116, 5.6.2008.
• Anayasa Mahkemesi, 2020/7092, 29.3.2023.
• Alonso, Sonia, John Keane, ve Wolfgang Merkel. “Editors’ introduction: Rethinking the future of representative democracy.” İçinde The Future of Representative Democracy, editörler, John Keane, Sonia Alonso, ve Wolfgang Merkel, 1-22. Cambridge: Cambridge University Press, 2011.
• Ataklı, Can. “Aaahh Özal Aaah ‘Anayasa Bir Kere Delinmekle Bir Şey Olmaz’ Demeyecektin Yıllar Öncesinde.” Sözcü, 13 Ocak 2019. https://www.sozcu.com.tr/2019/yazarlar/can-atakli/aaahh-ozal-aaah-anayasa-bir-kere-delinmekle-bir-sey-olmaz-demeyecektin-yillar-oncesinde-3103972/.
• Banerjee, Subhabrata Bobby. “Corporate Social Responsibility: The Good, the Bad and the Ugly.” Critical Sociology Cilt 34, Sayı 1 (2008): 51-79.
• Barr, Robert R. “Populists, Outsiders, and Anti-Establishment Politics.” Party Politics Cilt 15, Sayı 1 (2009): 29-48.
• Beriş, Hamit Emrah. “Prof. Dr. Ergun Özbudun’la Röportaj.” Liberal Düşünce Dergisi, Sayı 58 (2010).
• Bilir, Faruk. Yeni Anayasa Yeni Mutabakat: Anayasanın Güncel Sorunları ve Çözüm Önerileri. Sıhhiye, Ankara: Adalet Yayınevi, 2012.
• Bugarič, Bojan. “Central Europe’s Descent into Autocracy: A Constitutional Analysis of Authoritarian Populism.” International Journal of Constitutional Law Cilt 17, Sayı 2 (2019): 597-616.
• Can, Osman. Kurucu İktidar, (İstanbul Alfa Yayıncılık, 2013)
• Can, Osman. “Anayasayı Değiştirme İktidarı ve Denetim Sorunu”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt 62 Sayi 3 (2007): 101-139.
• Candansayar, Selçuk. “Türk Usulü Darbe: Sokağa Çıkanlar, Çıkmayanlar.” Ayrıntı Dergi, 15 Ekim 2016. https://ayrintidergi.com.tr/turk-usulu-darbe-sokaga-cikanlar-cikmayanlar/.
• Carrión, Julio. “Democracy and Populism in the Andes: A Problematic Coexistence.” İçinde Latin American Democracy: Emerging Reality or Endangered Species?, editörler, Richard L. Millett, Jennifer S. Holmes, ve Orlando J. Pérez. Routledge, 2015.
• Corrales, Javier. “Can Anyone Stop the President? Power Asymmetries and Term Limits in Latin America, 1984–2016.” Latin American Politics and Society Cilt 58, Sayı 2 (2016): 3-25.
• ———. Fixing Democracy: How Power Asymmetries Help Explain Presidential Powers in New Constitutions, Evidence from Latin America. New York: Oxford University Press, 2018.
• Coşkun, Bekir. “Göbeğini Kaşıyan Adam...” Hürriyet, 03 Mayıs 2007, blm. bekir-coskun. https://www.hurriyet.com.tr/gobegini-kasiyan-adam-6449176.
• Cowburn, Ashley. “Theresa May Clarifies Her Stance on Attempts to Remain Inside EU.” The Independent, 11 Temmuz 2016, blm. News. https://www.independent.co.uk/news/uk/politics/theresa-may-brexit-means-brexit-conservative-leadership-no-attempt-remain-inside-eu-leave-europe-second-referendum-a7130596.html.
• Cumhuriyet. “Çürük, Sürtük, Sefil! İşte Erdoğan’ın Milyonlara Ettiği Hakaretlerin Tam Listesi.” 05 Şubat 2023. https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/curuk-surtuk-sefil-iste-erdoganin-milyonlara-ettigi-hakaretlerin-tam-listesi-2048274.
• Cumhuriyet. “Oran: Çapulcu, Ayyaş, Alkolik, Demek Yerine...” 06 Haziran 2013. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/oran-capulcu-ayyas-alkolik-demek-yerine-426212.
• Çelik, Ayşe Betül, Rezarta Bilali, ve Yeshim Iqbal. “Patterns of ‘Othering’ in Turkey: A Study of Ethnic, Ideological, and Sectarian Polarisation.” South European Society and Politics Cilt 22, Sayı 2 (2017): 217-38.
• Day, Jonathan. “Representative Democracy and Government: Definition & Future.” Liberties.Eu, 04 Mayıs 2021. https://www.liberties.eu/en/stories/representative-democracy/43508.
• Deutsche Welle. “WJP: Türkiye’de Hukukun Üstünlüğü Geriliyor.” 26 Ekim 2022. https://www.dw.com/tr/wjp-t%C3%BCrkiyede-hukukun-%C3%BCst%C3%BCnl%C3%BC%C4%9F%C3%BC-geriliyor/a-63564239. Diamond, Larry. “When Does Populism Become a Threat to Democracy?” (FSI Conference on Global Populisms, Stanford University), 2017.
• Ekşi, Oktay. “Sıkmabaşlar...” Hürriyet, 09 Mayıs 1999, blm. oktay-eksi. https://www.hurriyet.com.tr/oktay-eksi-sikmabaslar-39078375.
• Elkins, Zachary, ve James Melton. “The Content of Authoritarian Constitutions.” İçinde Constitutions in Authoritarian Regimes, editörler, Alberto Simpser ve Tom Ginsburg, 141-64. Comparative Constitutional Law and Policy. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• Eroğul, Cem. Anayasayı Değiştirme Sorunu (Ankara: AÜSBF Yay, 1974)
• Esen, Berk, ve Şebnem Gümüşçü. “Rising Competitive Authoritarianism İn Turkey.” Third World Quarterly Cilt 37, Sayı 9 (2016): 1581-1606.
• Funke, Manuel, Moritz Schularick, ve Christoph Trebesch. “Going to Extremes: Politics After Financial Crises, 1870–2014.” European Economic Review Cilt 88, Sayı (2016): 227-60.
• Galston, William A. “The Populist Challenge To Liberal Democracy.” Journal of Democracy Cilt 29, Sayı 2 (2018): 5-19.
• Ginsburg, Tom, Zachary Elkins, ve James Melton. “The Lifespan of Written Constitutions.” UC Berkeley: Berkeley Program in Law and Economics, 11 Ocak 2008. https://escholarship.org/uc/item/6jw9d0mf.
• Gözler, Kemal. Anayasa Hukukunun Metodolojisi, (Bursa, Ekin Yayınevi 2. Baskı, 1999)
• Gözler, Kemal. “Asli ve Tali Kurucu İktidar Ayrımı: TBMM Yeni Bir Anayasa Yapabilir mi?.” içinde Demokratik Anayasa: Görüşler ve Öneriler editörler, Ece Göztepe ve Aykut Çelebi, 2012, 45-61.
• Gutmann, Amy, ve Dennis Thompson. Why Deliberative Democracy? STU-Student edition. Princeton University Press, 2004. Güçlü, Abbas. “61 Anayasası Türkiye’ye büyük geldi.” Milliyet, 26 Eylül 2007. https://www.milliyet.com.tr/yazarlar/abbas-guclu/61-anayasasi-turkiyeye-buyuk-geldi-215394.
• Gülener, Serdar. “Anayasa Yapımında Yeni Bir Paradigma: Kapsayıcı, Katılımcı Uzlaşmacı Anayasa Yapım Süreçleri ve Çeşitli Örnekler.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt 15, Sayı 3 (2011): 199-224.
• Habermas, Jurgen. “Reconciliation Through the Public Use of Reason: Remarks on John Rawls’s Political Liberalism.” The Journal of Philosophy Cilt 92, Sayı 3 (1995): 109-31.
• Habermas, Jürgen. Between Facts and Norms (Studies in Contemporary German Social Thought): Contributions to a Discourse Theory of Law and Democracy. Cambridge, Mass.: MIT Press, 1998.
• Halk TV. “Erdoğan’dan Yeni Anayasa Çağrısı: Anayasa Yamalı Bohçaya Döndü!” 01 Ekim 2023. https://halktv.com.tr/siyaset/erdogandan-yeni-anayasa-cagrisi-anayasa-yamali-bohcaya-dondu-773354h.
• Huntington, Samuel P. “Democracy for the Long Haul.” Journal of Democracy Cilt 7, Sayı 2 (1996): 3.
• Hürriyet. “Anayasa değil ‘AMA-YASA’.” 26 Eylül 2000, blm. gundem. https://www.hurriyet.com.tr/gundem/anayasa-degil-ama-yasa-39184566. Il buono, il brutto, il cattivo. Adventure, Western. Produzioni Europee Associate (PEA), Arturo González Producciones Cinematográficas, Constantin Film, 1969.
• Kaboğlu, İbrahim Ö, ve Eric Sales. Darbe ve Demokrasi Sarkacında Türk Anayasa Hukuku. Çeviren İrem Berksoy. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2018. Kentel, Ferhat. “Türkiye’de Bir Arada Yaşarız Araştırması: Kutuplaşan Toplumda Bir Arada Yaşama Kapasitesi.” İstanbul: Bayetav Yayınları, 2022.
• Keskinsoy, Ömer, ve Semih Batur Kaya. “Hukuk Devletinin Kanun Devletine Anayasal Devletin Anayasalı Devlete Evrilmesi.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt 70, Sayı 3 (2021): 1147-1206.
• KONDA. “Türkiye’de Kutuplaşma.” 2019. https://konda.com.tr/rapor/13/turkiyede-kutuplasma?l=en.
• Kuzu, Burhan. “Yeni Bir Anayasaya Doğru.” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi Cilt 47, Sayı 03 (1992).
• Levinson, Sanford, Responding to Imperfection-The Theory and Practice of Constitutional Amendment. Princeton, N.J: Princeton University Press, 1995.
• Levitsky, Steven, ve Lucan A. Way. Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes After the Cold War. Problems of International Politics. Cambridge: Cambridge University Press, 2010.
• Levitsky, Steven, ve Daniel Ziblatt. How Democracies Die: What History Reveals About Our Future. UK USA Canada Ireland Australia India New Zealand South Africa: Viking, 2018.
• Levy, Ron. “‘Deliberative Voting’: Realising Constitutional Referendum Democracy.” Public Law 2013 (2013): 555-74.
• Levy, Ron, ve Hoi Kong. “Introduction: Fusion and Creation.” İçinde The Cambridge Handbook of Deliberative Constitutionalism, editörler, Graeme Orr, Hoi Kong, Jeff King, ve Ron Levy, 1-14. Cambridge: Cambridge University Press, 2018.
• Liddiard, Patrick. “Is Populism Really a Problem for Democracy.” Wilson Center, 2019. Lolme, Jean Louis de. The Constitution of England. Baldwyn & Company, 1821.
• Melike Aktaş, ‘ASAL Araştırma: Türkiye’nin En Büyük Sorunu Ekonomi’ (27.07.2024) https://abcgazetesi.com/asal-arastirma-turkiyenin-en-buyuk-sorunu-ekonomi-758448
• Mete, Muhammet Derviş. “Delegasyoncu Demokrasiden Yarışmacı Otoriterizme; Türk Demokrasisinin ‘Sıfatlı Demokrasiler’ ve ‘Sıfatlı Otoriter Rejimler’ Arasındaki Yeri.” Ankara Barosu Dergisi Cilt 80, Sayı 3 (2022): 103-39.
• Millett, Peter. “The Worst Form of Government | Foreign, Commonwealth & Development Office Blogs,” 05 Mart 2014. https://blogs.fcdo.gov.uk/petermillett/2014/03/05/the-worst-form-of-government/.
• Milliyet. “Erdoğan: Bitaraf Olan Bertaraf Olur.” 18 Ağustos 2010. https://www.milliyet.com.tr/siyaset/erdogan-bitaraf-olan-bertaraf-olur-1277904.
• Mudde, Cas. “The populist zeitgeist.” Government and Opposition Cilt 39, Sayı4 (2004): 541-63.
• Mufson, Steven. “Obama: If I Were Able to Run Again, I Could Win.” Washington Post, 26 Kasım 2021. https://www.washingtonpost.com/news/post-politics/wp/2015/07/28/obama-if-i-could-run-again-i-bet-id-win/.
• Müller, Jan-Werner. “Populism and Constitutionalism.” Içinde The Oxford Handbook of Populism, editörler, Cristóbal Rovira Kaltwasser, Paul
• Taggart, Paulina Ochoa Espejo, ve Pierre Ostiguy, C. 1. Oxford University Press, 2017. ———. What Is Populism? Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2016.
• O’Donnell, Guillermo. “Democracy’s Future: Do Economists Know Best?” Journal of Democracy Cilt 6, Sayı 1 (1995): 23-28.
• Özbudun, Ergun. “Anayasa Yapımında Yöntem Sorunları.” Anayasa Hukuku Dergisi Cilt 1, Sayı 1 (2012): 109-44. ———. Anayasalcılık ve Demokrasi. 2. bs. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Özdil, Yılmaz. “Bidon Kafa...” Hürriyet, 13 Ağustos 2007, blm. yilmaz-ozdil. https://www.hurriyet.com.tr/bidon-kafa-7074842.
• Phillips, D. C. “The Good, the Bad, and the Ugly: The Many Faces of Constructivism.” Educational Researcher Cilt 24, Sayı 7 (1995): 5-12.
• Scheppele, Kim Lane. “The Opportunism of Populists and the Defense of Constitutional Liberalism.” German Law Journal Cilt 20, Sayı 3 (2019): 314-31.
• Schmitter, Philippe C, ve Terry Lynn Karl. “What Democracy Is. . . and Is Not.” Journal of Democracy Cilt 2, Sayı 3 (1991): 75-88. Selçuk, Orçun. “Strong Presidents and Weak Institutions: Populism in Turkey, Venezuela and Ecuador.” Southeast European and Black Sea Studies Cilt 16, Sayı 4 (2016): 571-89.
• Selvi, Abdulkadir. “Devir Değişmiş Ama Kafa Değişmemiş.” Hürriyet, 21 Kasım 2019, blm. abdulkadir-selvi. https://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/abdulkadir-selvi/devir-degismis-ama-kafa-degismemis-41378793.
• Simpser, Alberto, ve Tom Ginsburg, “Introduction: Constitutions in Authoritarian Regimes.” İçinde Constitutions in Authoritarian Regimes, editörler, Alberto Simpser ve Tom Ginsburg 1-18. Comparative Constitutional Law and Policy. Cambridge: Cambridge University Press, 2013.
• Svolik, Milan W. “Which Democracies Will Last? Coups, Incumbent Takeovers, and the Dynamic of Democratic Consolidation.” British Journal of Political Science Cilt 45, Sayı 4 (2015): 715-38.
• Tangney, June P. “Moral Affect: The Good, the Bad, and the Ugly.” Journal of Personality and Social Psychology Cilt 61, Sayı 4 (1991): 598-607.
• Tanış, Edanur. “Can Atalay Hâlâ Tahliye Edilmedi | İstanbul Barosu, AYM Kararını Uygulamayan Mahkeme Başkanını HSK’ya Şikâyet Etti.” Medyascope, 02 Kasım 2023. https://medyascope.tv/2023/11/02/can-atalay-hala-tahliye-edilmedi-istanbul-barosu-aym-kararini-uygulamayan-13-agir-ceza-mahkemesi-baskanini-hskya-sikayet-etti/.
• “T.C.Cumhurbaşkanlığı : ‘Anayasa Mahkemesi’nin Kararına Uymuyorum, Saygı da Duymuyorum’.” Erişim 28 Temmuz 2023. https://www.tccb.gov.tr/haberler/410/39955/anayasa-mahkemesinin-kararina-uymuyorum-saygi-da-duymuyorum.html.
• TESEV. “Anayasaya Dair Tanım ve Beklentiler Saha Araştırması | TESEV.” 21 Kasım 2012. https://www.tesev.org.tr/tr/research/anayasaya-dair-tanim-ve-beklentiler-saha-arastirmasi/. Tierney, Stephen. Constitutional referendums: The Theory and Practice of Republican Deliberation. Oxford University Press, 2012.
• Topuzkanamış, Şafak Evran. “Anayasalar Yoluyla Toplum Tasarımı Ve İnşası: Anayasaların Gerçek Sahipleri Ve Anayasacılık Süreçlerinde Birey.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt 16, Özel Sayı (2014): 4989-5010.
• Türker, Mehmet. “Ayaklar Baş Oldu!..” Sözcü, 27 Haziran 2013. https://www.sozcu.com.tr/2013/yazarlar/mehmet-turker/ayaklar-bas-oldu-323324/.
• Uğur, Can. “Prof. Dr. Ergun Özbudun, Erdoğan’ın Adaylığı Tartışmalarını Değerlendirdi: Madde Açık, Aday Olamaz!” Cumhuriyet, 28 Ocak 2023. https://www.cumhuriyet.com.tr/siyaset/prof-dr-ergun-ozbudun-erdoganin-adayligi-tartismalarini-degerlendirdi-madde-acik-aday-olamaz-2025871.
• Varol, Ozan. The Democratic Coup d'État, (Oxford University Press, 2017)
• Versteeg, Mila. “Unpopular Constitutionalism.” Indiana Law Journal Cilt 89, Sayı 3 (2014): 1133-90.
• Voigt, Stefan. “Mind the Gap: Analyzing the Divergence Between Constitutional Text and Constitutional Reality.” International Journal of Constitutional Law Cilt 19, Sayı 5 (2021): 1778-1809.
• Vormann, Boris, ve Christian Lammert. Democracy in Crisis: The Neoliberal Roots of Popular Unrest. Çeviren Susan H. Gillespie. Translation edition. Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2019.
• Watson A, Legal Transplants: An Approach to Comparative Law, Second Edition (The University of Georgia Press, 1993) World Justice Project. “WJP Rule of Law Index in 2022.” Erişim 19 Mart 2023. https://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index.
• Yazıcı, Serap. Yeni Bir Anayasa Hazırlığı ve Türkiye: Seçkincilikten Toplum Sözleşmesine. Şişli, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
• Yeniay, Rifat. Dindar Nesil Yetiştirme Projesi. Gece Kitaplığı Yayınları, 2022.
• Yokuş, Sevtap. “Bölünmüş Toplumlarda Anayasa Yapımı: Güney Afrika Deneyimi.” Aurum Journal of Social Sciences Cilt 7, Sayı 1 (2022): 13-27.