Işıktepe Baraj Gölü (Maden, Elazığ) Kıyı Bölgesi Fizikokimyasal Su Kalitesi Üzerine İlk Bulgular

Yıl 2014, Cilt: 14 Sayı: 2, 0 - 0, 01.04.2014

Mehmet Küçükyılmaz , Gürel N. Örnekci Ali A. Uslu Nurten Özbey Tunay Şeker Nevin Birici Nurettin Yıldız Mehmet Ali T. Koçer

https://doi.org/10.17693/yunusae.vi.235397

Öz

Bu çalışmada Işıktepe Baraj Gölü'nün (Maden, Elazıð) kıyı bölgesinde üç noktada Nisan 2011 ile Mart 2012 arasında 12 ay süresince yürütülen su kalitesi izleme araştırmasından elde edilen ilk bulgular deðerlendirilmiştir. Araştırma süresince sıcaklık, çözünmüş oksijen, doygunluk, pH, elektriksel iletkenlik, toplam sertlik, toplam alkalinite, kimyasal oksijen ihtiyacı, çözünmüş anyon ve katyonlar (lityum, sodyum, potasyum, kalsiyum, magnezyum, amonyum, nitrat, florür, fosfat, klorür, bromür ve sülfat) ile toplam fosfor izlenmiştir. Işıktepe Baraj Gölü düşük çözünmüş iyonik madde içeriðine nedeniyle düşük elektriksel iletkenlik ve çözünmüş katı madde içeriðine sahip orta sert sulu alkali bir göl olarak karakterize olmuştur. Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliði A ve B grubu parametreleri bakımından baraj gölü “yüksek kaliteli” ve “az kirlenmiş” sınıflarına dâhil olmuştur. Baraj gölünün inşa amacı olan tarımsal sulama yanı sıra içme suyu temini, alabalık ve diðer balıkların yetiştiriciliði ile hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı için de kullanılabileceði sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Işıktepe Dam Lake, littoral zone, water quality, temporal variation

Işıktepe Baraj Gölü (Maden, Elazığ) Kıyı Bölgesi Fizikokimyasal Su Kalitesi Üzerine İlk Bulgular

Öz

Giriş© Su Ürünleri Merkez Arastırma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon Işıktepe Baraj Gölü (Maden, Elazıð) Kıyı Bölgesi Fizikokimyasal Su Kalitesi Üzerine Ýlk BulgularMehmet KÜÇÜKYILMAZ *, Gürel N. ÖRNEKCÝ , Ali A. USLU , Nurten ÖZBEY , Tunay ŞEKER , Nevin BÝRÝCÝ , Nurettin YILDIZ , Mehmet Ali T. KOÇERSu Ürünleri Araştırma Ýstasyon Müdürlüðü, Sürsürü Mah., Şehit Polis M. Lami Karaaðaç Sokak, No: 9, 23040, Elazıð, TürkiyeAkdeniz Su Ürünleri Araştırma Üretme ve Eðitim Enstitüsü Müdürlüðü, AntalyaBu nedenle, akarsu özelliði gösteren Işıktepe Barajı, Elazıð ili Maden ilçesi (riverine), geçiş (transitional) ve göl özelliði sınırlarında yer alan Seyrek Deresi üzerinde gösteren (lacustrine) bölgeler olmak üzere üç sulama amacıyla inşa edilmiştir. 10 yılı aşkın kavramsal bölgeyle deðerlendirilirler. Çoðunsüredir su tutmuş olmasına karşın, baraj lukla akarsu taşkın vadilerinde yapay olarak gölünün su kalitesi üzerine herhangi bir çalışma oluşturulan baraj gölleri su toplama havzası ve yapılmamıştır. Bu çalışmayla, gelecek çalışgöl havzası morfolojisi bakımından doðal malara ışık tutması bakımından, Işıktepe Baraj göllerden farklılaşır. Bu iki temel farklılıðın Gölü'nün kıyı bölgesinde su kalitesi üzerine sonucu olarak, daha geniş bir su toplama elde edilen ilk bulguların deðerlendirilmesi havzasına sahip olan baraj gölleri, derinlik amaçlanmıştır.eðimi, litoral bölge habitatları, sıcaklık tabaklaşması ve karışımlar gibi özellikleriyle Materyal ve Metotde doðal göllerden ayrılırlar (Kimmel ve Seyrek Deresi üzerinde kurulu olan Groeger, 1984; Palau, 2006).Işıktepe Baraj Gölü 38°26? N ve 39°31? E Çeşitli avantajları dikkate alındıðında coðrafi konumlarında bulunmaktadır. Deniz enerji üretimi bakımından baraj gölleri termik seviyesinden yüksekliði 1280 m olan normal su ve nükleer santrallere kıyasla ön plana çıkmış kotunda 0,35 km yüzey alanına, 4,47 hm (Karadeniz vd., 2011) ve Türkiye'de bu depolama hacmine, yaklaşık 12 m ortalama öncelikli amaçla 700'e yakın baraj ve 500'ün derinliðe ve 4,2 km kıyı şeridi uzunluðuna sahip üzerinde hidroelektrik santral inşa edilmiştir olan baraj gölü, inşaatı 1999 yılında tamam(Küçükyılmaz vd., 2010). Genel olarak, lanmış olan genç bir rezervuardır. Baraj gölü barajlar ve göletler, elektrik üretimi, içme suyu havzasının kuzey ve kuzeydoðu kesiminde temini, tarımsal sulama, balıkçılık, sel kontrolü kalan 313 ha tarım arazisinin sulanması için ve rekreasyon gibi amaçlarla inşa edilirler kullanılmaktadır (Anonim, 2005; 2013). Su (Mason, 2002). Bir baraj gölünün fizikotoplama havzası ve gölü besleyen ana akarsu kimyasal su kalitesi, sucul tür çeşitliliði ve insan kaynaklı bir noktasal ve yayılı deşarja bolluðu oluştuðu akarsuyunkine kıyasla maruz kalmamaktadır.belirgin deðişiklikler gösterir. Bu nedenle yeni Baraj Gölü'nün su kalitesi üzerine ilk oluşan bir baraj gölünde doðal kaynakların bilgileri elde etmek amacıyla örnekleme sürekli izlenmesi gerekmektedir (Yılmaz, çalışmaları gölün farklı alanlarını temsil 2004). Ýçme suyu temini için kullanılan baraj edebilecek şekilde ve sürekli ulaşılabilirliði göllerinde su kalitesinin içme suyu stanmümkün olan rastgele 3 kıyı noktasında (Şekil dartlarına uygunluðu önemli olduðundan, 1) Nisan 2011 ile Mart 2012 arasında aylık baraj yönetimi ve su kalitesine yönelik olarak yürütülmüştür. Bununla birlikte, Aralık sorunların anlaşılması bakımından izleme 2011'de yalnızca ilk örnekleme noktasından programlarıyla ekosistemin işleyişinin anlaşılörnek alınabilmiş, göl yüzeyi donmuş ması gerekmektedir (Tüzün vd., 2006). olduðundan cak, Şubat ve Mart 2012 aylarında Gerçekten, bir su kaynaðının etkin kullanımını ise örnekleme yapılamamıştır. Su örnekleri saðlamak için, öngörülen beklentileri karşılakıyıda elle daldırma yöntemi ile alınmış, yacak bir izleme programını titizlikle yürüörnekler 1 L hacimli polipropilen şişelere terek kaynak hakkında bilgi toplanması konulmuş ve aynı gün içerisinde laboratuvara zorunludur (Şen ve Koçer, 2003).ulaştırılmıştır. Sıcaklık, çözünmüş oksijen ve oksijen düşük sıcaklık 2,3 °C olarak Aralık (2011) doygunluðu HACH HQ30d, pH ve elektriksel ayında ve en yüksek sıcaklık 27,9 °C olarak iletkenlik ise HACH HQ40d model ölçüm Temmuz (2011) ayında ölçülmüştür. Örnekcihazlarıyla arazide ölçülmüştür. Toplam leme süresince pH deðeri 7,5-9,3 arasında sertlik hesaplama metoduyla, toplam alkalinite ölçülmüş ve baraj gölü alkali karakterli olarak potansiyometrik titrasyon metoduyla ve (ortalama 8,6±0,5) belirlenmiştir. Sıcaklıkla kimyasal oksijen ihtiyacı açık geri damıtma istatistiksel olarak önemli bir korelasyonu metoduyla tayin edilmiştir (APHA vd., 1998). belirlenmeyen elektriksel iletkenlik ise 167Lityum, sodyum, potasyum, kalsiyum, 227 µS/cm arasında ölçülmüştür. Sıcaklık magnezyum, amonyum, nitrit, nitrat, florür, deðişimiyle ileri derecede güçlü bir ilişki fosfat, klorür, bromür ve sülfat Dionex ICS sergileyen (R = -0,94; P < 0,05) çözünmüş Model kullanılarak iyon kromatografik oksijenin ortalama miktarı 8,9±1,3 mg/L metotla, toplam fosfor ise hazır kit kullanılarak (%112±6 doygunlukta) olarak hesaplanmıştır Merck Nova 60 spektrofotometre ile tayin (Tablo 1, Şekil 2).edilmiştir.Toplam sertlik araştırma süresince 90Deðişkenlerin normalitesi Shapiro 110 mg CaCO /L arasında (ortalama 101±5 mg Wilk's testiyle kontrol edilmiştir. Normal CaCO /L) tayin edilmiş ve sularda sertliðin daðılım gösteren deðişkenler için tek yönlü nedeni ana iyonlar olan kalsiyum ve magANOVA ve normal daðılım göstermeyen nezyumla güçlü ilişkiler (sırasıyla R = 0,87 ve deðişkenler için Wilcoxon testini takip eden R = 0,66; P < 0,05) göstermiştir. Toplam Student t-testi kullanılarak istasyonlar alkalinite ise örnekleme noktalarında en düşük arasındaki farklılıðın istatistiksel önemi 98 mg CaCO /L ve en yüksek 148 mg CaCO /L belirlenmiştir. Ýzlenen deðişkenler arasındaki olarak daha geniş bir aralıkta deðişim ilişkiler Spearman's çoklu korelasyon testiyle göstermiştir (Tablo 1, Şekil 2).belirlenmiştir. Deðişkenlerin varyasyondaki gücünü ve yönünü belirlemek için çok deðişkenli analiz yöntemi olan Ana Bileşenler Analizi (PCA) uygulanmıştır. Su kalitesi sınıflandırması Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi Yönetmeliði'ne göre yapılmış ve karakteristik deðerin bulunması için Hazen yöntemi kullanılmıştır (Anonim, 2012). Ýstatistiksel analizler için JMP 8 ve CANOCO yazılımları kullanılmıştır.Sonuçlar ve Tartışma Çalışma süresince Işıktepe Baraj Gölü'nde izlenen deðişkenlerin örnekleme noktaları arasındaki zamansal ve alansal varyasyonu (Şekil 2) istatistiksel olarak önemli bulunmamıştır (P > 0,05). Mevsimsel hava sıcaklıðı deðişimlerine uygun bir eðilimle, en Şekil 1. Işıktepe Baraj Gölü ve örnekleme noktaları.

Anahtar Kelimeler

Işıktepe Baraj Gölü, kıyı bölgesi, su kalitesi, zamansal deðişim

Kaynakça

• Alpaslan, K., Sesli, A., Tepe, R., Özbey, N., Birici, N., 2013). Dahası, baraj göllerinin fiziksel, kimŞeker, T. ve Koçer, M.A.T. 2012. Vertical and Seayasal ve biyolojik özellikleri inşa amacı sonal Changes of Water Quality in Keban Dam doðrultusunda kullanımın bir sonucu olarak su Reservoir. Journal of Fisheries Sciences. com, seviyesindeki düzensiz deðişimlerden belirgin 6(3): 252-262.
• şekilde etkilenir (Wetzel, 1990). Gerçekten, Anonim. 2004. Su Kirliliði Kontrolü Yönetmeliði. Resmi Gazete, Tarih 31.12. 2004, Sayı: 25687. hidrolojik çevre (su giriş ve çıkışı, yenilenme Anonim. 2005. Ýl Çevre Durum Raporu. Ýl Çevre ve süresi gibi), baraj göllerinin su kalitesini Orman Müdürlüðü, Elazıð. etkileyen en önemli faktörlerden biri olarak Anonim. 2012. Yüzeysel Su Kalitesi Yönetimi kabul edilir (Nakashima vd., 2007). Bu nedenle Yönetmeliði. Resmi Gazete, Tarih: 30.12.2012, toplam fosfora baðlı olarak gölün trofik Sayı: 28483. Anonim. 2013. Baraj Arama. DSÝ Genel Müdürlüðü, durumunu yorumlamak için daha uzun süreli Ankara. Http: // www 2. Dsi. Gov. Tr / baraj / izleme verilerine dayanmak yararlı olacaktır. detay.cfm?BarajID=441. Erişim: 10.03.2013. Sonuç olarak, Işıktepe Baraj Gölü kıyı APHA, AWWA ve WEF. 1998. Standard Methods for the bölgesinde fizikokimyasal su kalitesi üzerine Examination of Water and Wastewater. 20th ilk bulguların elde edildiði çalışmamız, orta edition. American Public Health Association, sert sulu alkali bir göl olarak karakterize olan Washington DC. Cunha-Santino, M.B., Bitar, A.L., ve Bianchini, I.Jr. 2013. gölde su kalitesinin su toplama havzası jeolojik Chemical constraints on new man-made lakes. yapısı, gölü besleyen akarsu ve iklimsel Environmental Monitoring and Assessment, 2: faktörlerce yönetildiðini göstermiştir. Bazı 10177-10190. anyon ve katyonların göl-içi reaksiyonlara Goldman, C.R. ve Horne, A. J. 1983. Limnology, baðlı olarak zamansal deðişim gösterdiðine McGraw-Hill, New York. Karadeniz, V., Akpınar, E. ve Başıbüyük, A. 2011. Nehir ilişkin ön bilgiler elde edilmiştir. Yüzeysel Su Tipi Hidroelektrik Santraller ve Çevresel Etkileri Kalitesi Yönetimi Yönetmeliði (Anonim, (Reşadiye Hidroelektrik Santralleri Örneði). Doðu 2012)'ne göre “yüksek kaliteli” ve “az Coðrafya Dergisi, 26: 95-114. kirlenmiş” olarak sınıflandırılmış ve böylece Kimmel, B.C. ve Groeger, A.W. 1984 Factors controlling inşa amacı olan tarımsal sulamada yanı sıra primary production in lakes and reservoirs: A baraj gölünün içme suyu temini, alabalık ve perspective. In: Lake and Reservoir Management Report, EPA-440/5diðer balıkların yetiştiriciliði ile hayvan üre84-001, United States Environmental Protection Agency, timi ve çiftlik ihtiyacı için kullanılabileceði Washington, D.C. pp.277-281. ortaya çıkarılmıştır. Koçer, M.A.T. ve Şen, B. 2012. The seasonal succession of Bununla birlikte, bahsedilen yönetdiatoms in phytoplankton of a soda lake (Lake meliðe göre yüksek toplam fosfor içeriði göl Hazar, Turkey). Turk J Bot, 36: 738-746. Küçükyılmaz, M., Uslu, G., Birici, N., Örnekçi, N.G., yüzey alanının kafeslerde balık yetiştiriciliði Yıldız, N. ve Şeker, T. 2010. Karakaya Baraj Gölü için kullanımını kısıtlamaktadır. Giriş ve çıkış Su Kalitesinin Ýncelenmesi. International Sustaisuları ile su seviyesindeki deðişimler ile gölü nable Water and Wastewater Management temsil eden daha çok sayıda örnekleme Symposium, 26-28 October 2010, Konya, Turkey. noktasında trofik durumun tanımlanmasında