Tunceli Uzunçayır Baraj Gölü’nde Yaşayan Karabalık (Capoeta trutta Heckel, 1843) ve Siraz (Capoeta umbla Heckel, 1843) Balıklarının Et Verimlerinin İncelenmesi

Yıl 2013, Cilt: 2013 Sayı: 4, 0 - 0, 01.08.2013

Gülderen KURT Kaya Rüveyda Erol Fahrettin Yüksel Mehtap Kurtoğlu Nurettin Yıldız Fatih Gündüz Ferhat Demirol

https://doi.org/10.17693/yunusae.v2013i21903.235407

Öz

Tunceli Uzunçayır Baraj Gölü'nde Yaşayan Karabalık (Capoeta trutta Heckel, 1843) ve Siraz (Capoeta umbla Heckel, 1843) Balıklarının Et Verimlerinin Ýncelenmesi1* Gülderen KURT KAYA , Rüveyda EROL MERCAN , Fahrettin YÜKSEL , Mehtap KURTOÐLU , Nurettin YILDIZ , Fatih GÜNDÜZ , Ferhat DEMÝROLSu Ürünleri Fakültesi, Tunceli Üniversitesi, Tunceli, TürkiyeRize Gıda Kontrol Laboratuar Müdürlüðü, Rize, TürkiyeElazıð Su Ürünleri Araştırma Ýstasyonu Müdürlüðü, Elazıð, TürkiyeGiriş© Su Ürünleri Merkez Arastırma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon asitleri oranının ise yüksek olmasının yanı sıra ton olarak verilmiştir.kolay sindirilebilmesi, vitamin ve mineral maddelerince zengin olması gibi faktörlerin bir Materyal ve Metotaraya gelmesi, balık etini yüksek deðerli gıda maddesi yapmaktadır (Varlık vd., 2007). Bu çalışma, Mart 2011 ve Nisan 2012 Balık etindeki besin maddelerinin insan tarihleri arasında Uzunçayır Baraj Gölü'nden beslenmesinde yeterli düzeyde etkili olabilyapılan 8 avcılık denemesi sonucunda yakamesi için, tüketilebilecek balık türlerinde et lanan her bir tür için 100 adet balık ile veriminin mümkün olduðunca fazla olması yürütülmüştür. Çalışmanın materyalini oluşgerekir. Et verimi ise; balıkların türüne, turan balıklar 22, 28, 32, 36, 40, 50 mm að göz beslenme durumuna, yaşlarına ve cinsiyetleaçıklıðındaki monoflament galsama aðları ile rine ve üreme dönemine baðlı olarak deðişiklik yakalanmıştır. Aðlar gün batımında suya göstermektedir (Çelikkale, 1977). Et verimi ile serilmiş ve sabah erken saatte toplanmıştır. ilgili özellikler ürünün işlenmesini doðrudan Yakalanan balıklar Elazıð Su Ürünleri etkileyen bir faktör olduðundan (Cibert Araştırma Ýstasyonu Müdürlüðü laboratuarına vd.,1999), balıkların et oranlarının bilinmesi getirilip bir havlu ile kurutularak, vücut hem tüketici, hem de işleme teknolojisi aðırlıkları ±0,1 g hassasiyetli dijital terazide açısından büyük önem taşımaktadır.tartılmış, daha sonra 1 mm taksimatlı ölçüm Bu açıdan balıkların et verimliliði ile tahtası ile total, çatal ve standart boyları tespit ilgili farklı araştırmacılar tarafından çeşitli edilmiştir. Et verimini belirlemek için balıkçalışmalar yapılmıştır (Özdemir, 1982; Aras vd., ların baş, yüzgeç, iç organ, deri ve karkas gibi 1992; Arslan, 1992; Özdemir ve Temizer, 1992; kısımları kesilip her biri ayrı ayrı ±0,1 g hassaDuman ve Duman,1996; Köprücü ve Özdemir, siyetli terazide tartılarak aðırlıkları belirlen2003; Şaşı, 2009). Ancak, Uzunçayır Baraj miştir. Gölü'nde yaşayan ve ekonomik öneme sahip Daha sonra karkasta yer alan kemiksi olan bu türlerin et verimi ile ilgili bir çalışmaya yapıların aðırlıðının saptanması için suda 5-10 rastlanmadıðından, bu çalışma bu türlerin et dakika kaynatılmış, kaynama sonunda yenileverimliliðini belirlemek amacıyla yapılmıştır. bilir kısımdan ayrılarak kalan et parçacıkAraştırmanın yürütüldüðü Uzunçayır larından arındırılmış, kurutma kâðıdında Baraj Gölü Tunceli il sınırları içerisinde Munzur kurutulup tartılmıştır. Baş, yüzgeçler, deri, Nehri üzerinde yer almaktadır. Baraj gölünün kılçık ve tüm iç organlar alındıktan sonra balık faunasının tespitine yönelik olarak Çoban balıkların et aðırlıkları tartılmış ve bunun vd., (2013) tarafından yapılan çalışmada toplam vücut aðırlıðına oranı, yenilebilir net et Capoeta trutta ve Capoeta umbla'nın fauna verimi olarak ifade edilmiştir (Erkoyuncu vd., içerisinde yer aldıðı tespit edilmiştir. Ayrıca bu 1994). türlerin bölgede sevilerek tüketilen ve ekonoEt Verimi (%) = (Wy/Wt) x 100mik deðeri yüksek olan türler arasında yer aldıðı Wy: Yenebilen kısmın aðırlıðı (gr)bilinmektedir. Cyprinidae familyasının birer Wt: Toplam balık aðırlıðı (gr)üyesi olan bu türlerden Capoeta trutta yöresel Balıklarda yaş tayini karabalıkta dorsal olarak karabalık, Capoeta umbla ise siraz ya da yüzgeç ışınına (Polat, 1986), siraz da ise sarıbalık olarak bilinmektedir. 2012 yılı TUÝK otolitlere (Aydın, 2000) bakılarak belirlenverilerinde Türkiye genelinde Siraz 812,5 ton miştir. Verilerin istatistiksel analizleri SPSS aynı yıl Tunceli ili için 15 ton, Karabalık için 12.0 paket programı kullanılarak “Duncan testi” Türkiye geneli 299 ton aynı yıl Tunceli ili için 50 ile yapılmıştır.Bulgularkısmın ise % 55,23 60,08 arasında bir daðılım Çalışmada kullanılan karabalık (C. gösterdiði bulunmuştur.trutta) türünün yaş gruplarına göre saptanan Araştırmanın diðer bir materyali olan total boy ve vücut aðırlıkları ile baş, iç organ, siraz (C. umbla) balıklarına ait yaş gruplarına omurga, deri ve yüzgeç aðırlıðına ilişkin elde göre saptanan vücut aðırlıkları Tablo 3'te edilen deðerler Tablo1'de, organ aðırlıklarının verilmiştir. Yapılan yaş tayininde 100 adet oransal daðılımı ise Tablo 2'de verilmiştir. örnek incelenmiş olup I ile X yaş arasında Uzunçayır Baraj Gölü'nde avlanan 100 daðılım gösterdiði saptanmıştır. Tablo 3 adet balık örneðinin yaş tayini sonuçlarına göre incelendiðinde; yaşa baðlı olarak balıðın I ile XI yaş arasında daðılım gösterdiði tespit boyunda, vücut aðırlıðında, tüketilmeyen ve edilmiştir. Tablo 1 incelendiðinde yaşla birlikte tüketilen kısımlarda aðırlık artışının olduðu balıðın vücut uzunluðunda, vücut, baş, iç görülmektedir. organ, deri, omurga, yüzgeç ve tüketilebilir Siraz (C. umbla) balıklarında yaş kısım (fileto) aðırlıklarında bir artışın olduðu gruplarına göre vücudun çeşitli kısımlarının görülmektedir.vücut aðırlıðına oranları Tablo 4'te verilmiştir. Karabalıðın (C. trutta) yaş gruplarına Tablo 4 incelendiðinde baş aðırlıklarının % göre vücudunun çeşitli kısımlarının vücut 9,20 17,74; iç organ aðırlıklarının % 9,90 aðırlıðına oranlarının yansıtıldıðı Tablo 2 22,55; deri aðırlıklarının vücut aðırlıðına incelendiðinde baş aðırlıklarının % 9,58 11,59; oranları % 7,80 8,93; omurga aðırlıklarının % iç organ aðırlıklarının % 14,93 18,76; deri 2,68 5,17; yüzgeç aðırlıklarının % 1,50 2,66; aðırlıklarının vücut aðırlıðına oranları % 6,70 tüketilebilir kısmın ise % 54,65 63,40 arasında 8,75; omurga aðırlıklarının % 3,51 4,25; bir daðılım gösterdiði bulunmuştur. yüzgeç aðırlıklarının % 2,64 2,94; tüketilebilir Tablo 1. Uzunçayır Baraj Gölü'ndeki karabalıklarda (C. trutta) yaş gruplarına göre ortalama vücut aðırlıkları

Anahtar Kelimeler

Capoeta trutta, Capoeta umbla, meat yield, Uzunçayýr Dam Lake

Tunceli Uzunçayır Baraj Gölü’nde Yaşayan Karabalık (Capoeta trutta Heckel, 1843) ve Siraz (Capoeta umbla Heckel, 1843) Balıklarının Et Verimlerinin İncelenmesi

Öz

Bu çalışmada, Mart 2011
ve Nisan 2012 tarihleri arasında Uzunçayır Baraj Gölü’nden yakalanan 100 adet karabalık
(Capoeta trutta) ve 100 adet Siraz
balığı (Capoeta umbla)’nın et
verimliliği ile çeşitli vücut organları arasındaki ilişkiler incelenmiştir.
Yapılan inceleme sonucunda, C.trutta’da
en yüksek tüketilebilir et oranı XI. (% 60,08) yaş grubunda, en düşük et oranı
ise VI. yaş gurubunda (% 55,23) saptanırken, C. umbla’da ise en yüksek et oranı II. yaş grubunda (% 63,40) en
düşük et oranı ise I. yaş (% 54,65) grubunda saptanmıştır. Türlere göre toplam
örneklerde baş, iç organ, deri, omurga, yüzgeç ve tüketilebilir kısımların
oranları sırasıyla karabalıkta; %10,65; % 17,22; % 7,75; % 3,73; % 2,78; %
55,57 olarak belirlenirken, siraz balığında ise bu değerler sırasıyla % 12,40;
% 11,51; % 8,25; % 3,67;  % 2,25; % 61,92
olarak bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Karabalık, siraz, Capoeta trutta, Capoeta umbla, et verimi, Uzunçayır Baraj Gölü

Kaynakça

• Dergisi, 20, (3-4): 337-343. Özdemir, N. 1982. Elazıð-Hazar gölünde bulunan Aras, S., Yanar, M. ve Bircan, R. 1992. The connection of Capoeta capoeta umbla (Heckel, 1843)'nın et verimi ile ilgili bazı vücut organları arasındaki flesh productivity and body parts in Capoeta ilişki. F. Ü. Fen Fakültesi Dergisi, 2: 95-101. Capoeta umbla (Heckel, 1843) living in Karasu Özdemir, N. ve Temizer, A. 1992. A study of flesh River (in Turkish). Atatürk Üniversitesi , Ziraat productivity of living cyprinids (Cyprinus carpio Fak., Erzurum, 106-115. L. 1758) in çıldır lake (in Turkish). Fırat Ünv. XI. Arslan, A. 1992. Keban baraj gölü aynalı sazanlarının Ulusal Biyoloji Kongresi, 175-178. (Cyprinus carpio L.) et verimi. F. Ü. Saðlık Polat, N. 1986. Keban baraj gölü'ndeki bazı balıklarda Bilimleri Dergisi, 6, 1-12. yaş belirleme yöntemleri ile uzunluk-aðırlık Aydın, R. 2000. Elazıð-Hazar gölü'nde yaşayan Capoeta ilişkileri. Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi Fen Capoeta umbla (Heckel, 1843)'nın kemiksi Bilimleri Enstitüsü, Elazıð, 69s. yapılarında karşılaştırmalı yaş tayini, Doktora Şaşı, H. 2009. Güney ege bölgesi'ndeki Topçam baraj Tezi, Fırat Üni. Fen Bil. Enst., Elazıð, 100s. gölü'nde yaşayan siraz balıðının (Capoeeta Cibert, C., Fermon, Y., Vallod, D. ve Meunier, F. J. 1999. bergaae Karaman, 1969) et veriminin Morphological screening of carp, C. carpio belirlenmesi. E. Ü. Su Ürünleri Dergisi, 26 (1): relationship between morphology and fillet yield. 35Aquat. Living Resour., 12 (1): 1-10. Varlık, C., Erkan, N. ve Özden, Ö. 2007. Su ürünlerinde Çelikkale, M.S. 1977. Therates of various organs of the temel kalite kontrol. Ýstanbul: Ýstanbul Ünivertotal body weight of culture carpand the amount sitesi. of edible portion comparison with agricultural animals and other economic inland fishes.
• Çoban, M. Z., Gündüz, F., Yüksel, F., Demirol, F., Yıldırım, T. ve Kurtoðlu, M. 2013. Uzunçayır Baraj Gölü (Tunceli) Balık Faunası. Yunus Araştırma Bülteni, (2): 35-44