Cyphotilapia frontosa’da Cinsiyete Bağlı Şekil Farklılıklarının Geometrik Morfometri Yöntemiyle Belirlenmesi

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 3, 13 - 20, 15.09.2015

Ayhan Altun Şehriban Çek Eren Çembertaş

https://doi.org/10.17693/yunusae.v15i21957.235771

Öz

Balıklarda erkek-dişi ayrımını dış görünümden belirleyebilmek her zaman kolay değildir. Cinsiyet ayrımının belirgin olduğu bazı balık türlerinin erkeklerinde, özellikle de yumurta gelişimi anne karnında gerçekleşen balıkların erkeklerinde gonopodium adı verilen kolay fark edilecek morfolojik farklılık bulunmaktadır. Bu tür balıklarda anal yüzgecin ilk ışını ana karnındaki yumurtaları dölleyecek şekilde dikenleşmiştir. Bu nadir örneklerin dışında balıklarda belirgin cinsiyet farkları erişkin bireylerde üreme dönemlerinde ortaya çıkmaktadır. Belirgin eşeysel şekil farklılığına diğer bir örnekte cyprinidlerde dişli sazancık diye bilinen Aphenius türünün erkeklerindeki çizgilerin varlığıdır. Bu çizgiler dişilerde asla bulunmamaktadır. Üreme döneminde cinsiyete bağlı morfolojik farklılığın en güzel örneklerinden biri de Alabalık erkeklerinde ağız yapısının değişerek uzayıp gaga görünümünü almasıdır. Bu gibi örneklerin dışında balıklarda cinsiyetin belirlenmesi ancak uzman biri tarafından detaylı inceleme sonucunda ya da otopsiyle balıkların üreme organlarına bakılarak belirlenebilir ki bu da çoğu zaman incelenen balığın ölümüyle sonuçlanacak bir işlem olmaktadır. Bu çalışmada kullanılan Cyphotilapia frontosa akvaryum balıkçılığında beğeni kazanmış bir tilapia türüdür ve yetişkin erkeklerde baş daha fazla uzayarak belirgin bir uzantı halini almaktadır. Bu türün 27 bireyi geometrik morfometri yöntemi kullanılarak incelenmiştir. Bunun için balıkların ölmesine gerek kalmadan yapılan fotoğraflamayla elde edilen resimlerden yararlanılmıştır. Bu digital örnekler üzerinde şekil farklılığını istatistiksel olarak ortaya çıkaracak nirengi noktaları belirlenmiş. Nirengi noktalarının analizleri sonucunda Cyphotilapia frontosa bireylerinde dişi-erkek şekil farlılıkları ve bu farklılığın konumu belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cyphotilapia frontosa, eşeysel dimorfizim, geometrik morfometri

Sexual Dimorphism in Cyphotilapia frontosa Determined by Geometric Morphometry

Öz

Sexual dimorphism in fishes is not always easily observable. There are some exemptions where the dimorphism is obvious. Males in some species, especially the ones that the egg development undergoes inside female body, have a specialized structure called gonopodium, which distinguishes the males from the females. The first anal fin-ray has become a probe like organ to channel semen into the female’s cloaca during mating. Another example of the clear sexual dimorphism is presence of stripes on the males of Aphenius, a cyprinid. These stripes do not exist on the females, at all. Besides these rare occurrences, some sexual morphological differentiation may take place in the adults of some fish during reproduction period. The best example of this situation is the males of trout for which the shape of the mouth changes and elongates to take almost the shape of a beak. Despite such limited examples sexual determination in fish needs a thorough examination of an expert eye and/or an autopsy of the reproductive organs of the specimens which usually means the death of the specimen. Cyphotilapia frontosa used in this study is a favorable aquarium fish belongs to Tilapia family. The head shape becomes a horn-like extension over the head in adult males. Investigation for sexual dimorphism was carried out on 27 specimens. They were analyzed using geometric morphometrics methods where landmarks are used to evaluate the shape of the fish which does not necessitate the death of the fish however autopsy was also carried out to ascertain the results. For geometric morphometrics analysis the pictures of fish were taken and they were digitized using landmarks to determine the shape differences statistically. As a result sexual shape variation in Cyphotilapia frontosa individuals were determined.

Anahtar Kelimeler

Cyphotilapia frontosa, sexual dimorphism, geometric morphometry

Kaynakça

• Adams, D. C., Rohlf, F. J., ve Slice, D. E. 2002. Geometric Morphometrics: Ten Years of Progress Following the Revolution. Italian Journal of Zoology. 71: 5-16.
• Altun, A., Kayım, M., ve Kence, A. 2007. Endemik Yağ Balıkları (Pseudophoxinus) Cinsindeki Dört Türün Geometrik Morfometri Yöntemiyle Belirlenen Şekil Farklılıkları. 5.Ulusal Zootekni Bilim Kongresi, 5-8 Eylül 2007 Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Baran, S., Altun, A., Ayyıldız, N., ve Kence A. 2011. Morphometric analysis of oppiid mites (Acari, Oribatida) collected from Turkey. Experimental and Applied Acarology. 54(4): 11.
• Boulenger, G. A. 1906. Fourth contribution to the ichthyology of Lake Tanganyika. Report on the collection of fishes made by Dr. W.A. Cunnington during the third Tanganyika expedition, 1904–1905. Trans Zoological Society of Lond. 17:537–619.
• Bookstein, F. L. 1991. Morphometric Tools for Landmark Data: Geometry and Biology. Cambridge Univ. Press New York. 435pp.
• Costa, C. ve Cataudella, S. 2007. Relationship between Shape and trophic ecology of Selected species of Sparids of the Caprolace coastal Lagoon (Central Tyrrhenian sea). Environmental Biology of Fishes. 78: 115-123.
• Dorado, E. L., Torres, M. A. J. ve Demayo, C. G. 2012. Sexual Dimorphism in Body Shape of the spotted barb fish, Puntius binotatus of Lake Buluan in Mindanao, Philippines. AACL, International Journal of the Bioflux Society. 5(5): 321-329.
• Kassam, D., Mizoiri, S. ve Yamaoka, K. 2004. Interspesific Variation of Body Shape and Sexual Dimorphism in thee Coexisting Species of the Genus Petrotilapia (Teleostei: Cichlidae) from Lake Malawi. Ichthylogical Research. 51: 195-201.
• Kitano, J., Seiichi, M. ve Peichel, C. L. 2007. Sexual Dimorphism in the External Morphology of the Threespine Stickleback (Gasterosteus aculeatus). Copeia. 2: 336-349.
• Park, P. J., Aguirre W. E., Spikes, D. A. ve Miyazaki, J. M. 2013. Landmark-Based Geometric Morphometrics: What Fish Shapes Can Tell Us about Fish Evolution Tested Studies for Laboratory Teaching Proceedings of the Association for Biology Laboratory Education, 34: 361-371
• Rohlf, F. J. 1990. Morphometrics. Annual Review of Ecology and Systematics. 21: 299-316.
• Rohlf, F. J. 2003. TpsDig Version 1.36 Department of Ecology and Evolution, State University of New York at Stony Brook, New York, http:life.bio.sunysb.edu/morp/.
• Rohlf, F. J. 2006. TpsDig Version 2. 10. Department of Ecology and Evolution, State University of New York at Stony Brook, New York, http:life.bio.sunysb.edu/morp/.
• Sherwin, N., Anthony, T. M. ve Demayo, C. G. 2012. Sexual Dimorphism in Body Shape of Hypseleotris agilis (Herre, 1927) from Lake Lanao, Philippines. ISCA Journal of Biological Sciences. 1(2): 25-31
• Slice, D. E. 1998. Morpheus et al.: software for morphometric research. Revision 01-30-98. Stony Brook, New York: Department of Ecology and Evolution, State University of New York.
• Spoljaric, M. A. ve Reimchen, T. E. 2008. Habitat-dependent Reduction of Sexual Dimorphism in Geometric Body Shape of Haida Gwaii Threespine Stickleback. Biological Journal of the Linnean Society. 95: 505-516.
• Takahashi, T., Ngatunga, B. ve Snoeks, J. 2007. Taxonomic status of the six-band morph of Cyphotilapia frontosa (Perciformes: Cichlidae) form Lake Tanganyika, Afrika. Ichthyological Research. 54: 55-60.
• Zelditch, M. L., Swiderski, D. L. Sheets, H. D. ve Fink, W. L. 2004. Geometric Morphometrics for Biologists. Elsevier. California.