ESKİ TÜRKÇEDE FAİL GÖREVİNDEKİ SIFAT-FİİLLERİN KULLANIMI

Yıl 2018, Sayı: 1, 9 - 26, 25.06.2018

Veysi Sevinçli

Öz

Göktürk, Uygur ve Karahanlı Türkçesi dönemlerinden oluşan Eski

Türkçenin ilk yazılı belgeleri Orhun Yazıtlarıdır. Yazıtların kültür tarihindeki

önemi, Türkçenin bilinen ilk yazılı belgeleri olmalarından kaynaklanır. Bu

anlamda Yazıtlar, Türk kültürü, Türk dili ve Türk tarihi ile ilgili yapılan,

yapılacak olan araştırmalarda başvurulan ana kaynaklardan biri

konumundadır. Eski Türkçe, Türk dilinin hemen hemen her döneminde

varlığını hissettirmiştir. Eski Türkçenin temeli üzerinde gelişen Türkçenin

aydınlatılmasında bu döneminin incelenmesi mühim bir yer tutar. Türk dilinin

bütün dönem ve sahalarında işlek bir kullanıma sahip olan fiilimsilerin de

Türkçenin anlatım gücü zenginliği açısından önemi büyüktür. Bu makalede

Eski Türkçe dönemindeki “-gmA, -glI, -gUçI, -gAn, -DAçI” sıfat-fiil eklerinin

yapıları, fail ifadeleri, sıfat olarak kullanımları, ek alma durumları örneklerle

ele alınarak incelenmiştir. Bununla birlikte bu eklerin kullanıldığı dönemlere

işaret edilerek, tarihsel süreç içerisindeki konumları da belirlenmiştir. Ayrıca

“-gmA” sıfat-fiil eki, Orhun Yazıtlarında yaygın bir kullanım alanına sahip

iken, kullanımı azalarak ortadan kalkmıştır. Uygur Türkçesi döneminden

itibaren “-glI” sıfat-fiil eki kullanılmaya başlanmıştır. Orhun Türkçesinde

sıfat-fiil eki ve gelecek zaman eki olarak kullanılan “-DaçI”; Uygur ve

Karahanlı Türkçesi dönemlerinde yalnızca sıfat-fiil işlevinde görülmektedir.

Orhun Türkçesinde ise nadir olarak kullanılan “-gAn” ve “-gUçI” sıfat- fiillerin Uygur ve Karahanlı Türkçesi dönemlerinde daha sıklıkla

kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türkçe, Orhun Türkçesi, Uygur Türkçesi, Karahanlı Türkçesi, Sıfat – fiiller

Kaynakça

• Akar, A. (2003). -GAn Sıfat-Fiil Eki. TÜBAR - XIV / – Güz, Muğla Üni. Fen-Ed. Fak., -----------( 2013). Türk Dili Tarihi. İstanbul: Ötüken Yayınları. Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig I – Metin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. --------------(2003). Kutadgu Bilig II – Çeviri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ata, A. (2011). Orhun Türkçesi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi – Açıköğretim Fakültesi Yayını. Banguoğlu, T. (2011). Türkçenin Grameri. Anakara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Bayraktar, N. (2004). Türkçede Fiilimsiler. Anakara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Berbercan, M. T. (2014). Türk Yazı Dilinin Tarihî Dönemleri ve Orta Türkçenin Yeri Meselesi. Tarih Okulu Dergisi, Cilt/Sayı: XVII. Caferoğlu, A. (2015). Türk Dili Tarihi I – II. Anakara: Altınordu Yayınları. Çakan, A. (2016). Atebetü’l – Hakayık (Edib Ahmed Yükneki). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Clauson, S. G. (2007). Türkçede Sekizinci Yüzyıldan Önce Kullanılan Ekler. Çev. Uluhan Özalan, Dil Araştırmaları Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Güz. Demir, N. ve Yılmaz, E. (2014). Türk Dili (El Kitabı). Anakara: Grafiker Yayınları. Eker, S. (2013). Çağdaş Türk Dili. Anakara: Grafiker Yayınları. Eraslan, K. (1980). Eski Türkçede İsim-Fiiller. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları. ----------------(2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri. Anakara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ercilasun, A. B, (2009). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları. ----------------(1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayın Yüksekokulu Basımevi, Ergin, M. (2013). Orhun Abideleri. Ankara: Boğaziçi Yayınları. -------------(2013). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayım. Gabain, A. V. (1998). Eski Türkçenin Grameri. Çeviren: Mehmet Akalın. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi. Güner, G. (2008). Karahanlı Türkçesinde Fiil. (Doktora Tezi) Tezi, Kayseri. Karaağaç, G. (2013). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları. Karahan, L. (2014). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları. Tanç, M. (2006). Eski Türkçede –GmA Sıfat-Fiil Eki Üzerine. Belleten, Kahramanmaraş Sütçü İmam Ü, Fen-Edb. Fak., Türk Dili ve Ed. Böl., Kahramanmaraş. Tekin, T. (1994). Tonyukuk Yazıtı. Ankara: Simurg Yayınları. ------------ (2013). Irk Bitig, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. ------------ (2016). Orhun Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.